Băn khoăn mở rộng nguồn của Luật Hình sự

Ảnh minh họa
Ảnh minh họa
(PLO) - Bộ luật Hình sự (BLHS) của nước ta từ khi được ban hành đến nay đã liên tục phải sửa đổi, bổ sung, làm cho các quy định của BLHS không có tính ổn định cao. 
Vì vậy, lần sửa đổi, bổ sung BLHS tới đây đang tính đến việc hướng mở rộng nguồn của luật hình sự, nghĩa là tội phạm và hình phạt không chỉ được quy định trong BLHS mà còn được quy định trong các văn bản luật chuyên ngành. Nhiều chuyên gia về luật hình sự rất tán thành định hướng này song vẫn còn những băn khoăn…
30 năm, 6 lần sửa đổi, bổ sung
Trong khoảng thời gian gần 30 năm kể từ khi BLHS đầu tiên của Nhà nước ta ra đời (1985), BLHS đã trải qua 6 lần sửa đổi, bổ sung vào các năm 1989, 1991, 1992, 1997, 1999 và 2009. Điều này gây khó khăn trong quá trình áp dụng các quy định của BLHS vào thực tiễn. Hơn nữa, mặc dù sửa đổi, bổ sung nhiều lần như vậy nhưng nhìn chung BLHS vẫn chưa theo kịp với yêu cầu thực tiễn. 
Một trong những nguyên nhân là do BLHS quy định tất cả các tội phạm thuộc nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực tương đối ổn định song có lĩnh vực lại có tính biến động cao như các lĩnh vực kinh tế, khoa học công nghệ… Khi một lĩnh vực nào đấy có sự thay đổi thì đặt ra yêu cầu phải sửa đổi, bổ sung BLHS, nếu không sẽ nảy sinh bất cập. Từ đó tạo ra một áp lực không nhỏ về quy trình sửa đổi, bổ sung các quy định của BLHS với ý nghĩa là một trong những Bộ luật quan trọng mang tính rường cột trong hệ thống pháp luật nước ta. Bởi thế, việc nghiên cứu khả năng mở rộng nguồn của luật hình sự là cần thiết để khắc phục các nhược điểm nêu trên.
Xây dựng hệ thống luật “vệ tinh”
Theo Bộ Tư pháp, việc cho phép quy định tội phạm và hình phạt trong các văn bản luật chuyên ngành khác ngoài BLHS (như các luật chuyên ngành về kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, khoa học, công nghệ…) giúp chúng ta cập nhật kịp thời những dạng hành vi phạm tội mới phát sinh để có những chế tài xử lý, đồng thời có điều kiện để quy định cụ thể, chi tiết các hành vi phạm tội trong từng lĩnh vực chuyên ngành, đặc biệt là những hành vi trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, công nghệ thông tin, quản lý kinh tế… mà không phải sửa đổi BLHS. 
Như vậy, các quy định của pháp luật về tội phạm và hình phạt sẽ luôn theo kịp với yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm trong các lĩnh vực nhờ hệ thống các luật “vệ tinh” mà tính ổn định của BLHS vẫn được bảo đảm.
Cụ thể, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự Hành chính (Bộ Tư pháp) Nguyễn Văn Hoàn đề xuất, cần sửa đổi, bổ sung Điều 2 BLHS hiện hành về cơ sở của trách nhiệm hình sự, Điều 8 về khái niệm tội phạm theo hướng tội phạm và hình phạt ngoài việc được quy định trong BLHS còn được quy định trong các luật chuyên ngành, cũng như rà soát lại các điều khoản khác có liên quan để chỉnh lý đảm bảo tính đồng bộ.
“Việc cho phép quy định tội phạm và hình phạt trong các luật chuyên ngành không có nghĩa là sẽ thay thế toàn bộ các tội phạm cụ thể thuộc các lĩnh vực chuyên ngành hiện có trong BLHS mà quy định này làm cơ sở để cho phép sau này khi ban hành các luật chuyên ngành, nếu thấy cần thiết thì Quốc hội sẽ quy định tội phạm mới trong từng lĩnh vực ngay trong đạo luật chuyên ngành đó mà không phải sửa đổi, bổ sung BLHS” – ông Hoàn nhấn mạnh.
Có thể vận dụng quy định “một luật sửa nhiều luật”
Đồng tình với đề xuất trên, nguyên Phó Chánh án TANDTC Đặng Quang Phương phân tích: Về nguyên tắc là tập trung tối đa việc quy định tội phạm và hình phạt vào BLHS. Nhưng cũng có thể đến thời điểm xảy ra tội phạm mà BLHS chưa quy định thì sẽ xử lý theo luật chuyên ngành nhưng khi đó phải tuân thủ các nguyên tắc của BLHS.
Một số chuyên gia cho rằng, không nhất thiết phải sửa đổi, bổ sung BLHS để mở rộng nguồn của luật hình sự như trên, mà có thể vận dụng quy định “một luật sửa nhiều luật” của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật để xử lý những bất cập. Theo đó, khi ban hành mới hoặc sửa đổi, bổ sung một đạo luật chuyên ngành mà thấy cần thiết phải sửa đổi, bổ sung điều khoản liên quan của BLHS về tội danh cụ thể thì ngay trong luật chuyên ngành đó có thể có điều khoản sửa đổi, bổ sung quy định của BLHS.
TS, LS Nguyễn Minh Tâm (Đoàn LS TP.HCM) thì đặt ra nhiều câu hỏi: Nhân dịp xây dựng một luật chuyên ngành nào đó, chế định về tội phạm hình sự mới trong lĩnh vực này sẽ được đưa vào thì vị trí của tội phạm mới trong mối quan hệ hữu cơ với BLHS là như thế nào hay BLHS có chi phối gì, hoặc đâu là cơ sở khi mà chúng ta xử lý vấn đề tội phạm mới trong luật chuyên ngành? 
“Nói rất dễ nhưng tôi hình dung khi xây dựng luật chuyên ngành có thể nảy sinh một vài hành vi phạm tội cần phải điều chỉnh thì về mặt kỹ thuật lập pháp sẽ phải điều chỉnh sao cho phù hợp với luật chuyên ngành và có khi còn mệt hơn sửa BLHS” – LS Tâm than phiền. 
Ông Tâm cũng lo lắng, xưa nay vẫn đi theo quan niệm pháp điển hóa và BLHS là công cụ để các Thẩm phán, Kiểm sát viên, Luật sư trong quá trình hành nghề vận dụng rất dễ dàng, nhưng có cả luật chuyên ngành quy định sẽ đòi hỏi người sử dụng, áp dụng phải có trình độ để hệ thống hóa. “Đây là vấn đề mới nhưng không phải cái mới nào cũng học tập được trong khi rõ ràng chúng ta khác biệt với họ” – LS Tâm chia sẻ. 
TS Dương Tuyết Miên (Trường Đại học Luật Hà Nội) cho biết, cách làm phổ biến của nhiều nước trên thế giới là trong BLHS chỉ quy định tội phạm truyền thống như cướp, giết người, hiếp dâm, trộm cắp, còn lại được quy định trong luật chuyên ngành. Vì vậy, bà Miên băn khoăn: “Chúng ta đã thống kê có bao nhiêu luật chuyên ngành chưa và nếu khảo sát sẽ thấy luật chuyên ngành rất phức tạp. Đề xuất vẫn giữ nguyên BLHS và thêm tội nào thì để luật chuyên ngành quy định cả tội phạm và hình phạt sẽ là quá phức tạp”. 
Điều này đồng nghĩa sẽ giao nhiệm vụ xây dựng tội phạm, hình phạt trong luật chuyên ngành cho những chuyên gia không chuyên về pháp luật hình sự từ cấu thành, dấu hiệu pháp lý, dấu hiệu định khung, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ… thì rất khó đảm bảo chất lượng bởi kỹ thuật lập pháp phải do chuyên gia pháp luật hình sự đảm nhiệm.
Theo quan điểm cá nhân của TS Miên, thời điểm hiện nay chưa thực sự chín muồi để quy định tội phạm và hình phạt trong luật chuyên ngành, nhất là đối với đội ngũ cán bộ các vùng sâu, vùng xa, vùng trình độ còn hạn chế, sẽ phức tạp trong áp dụng. “Đổi mới là đúng, đây là xu hướng phổ biến trên thế giới nhưng liệu có thích ứng được không, cán bộ có đảm đương được không nếu tội phạm và hình phạt không được quy định tập trung trong BLHS” – TS Dương Tuyết Miên nhấn mạnh.
GSTS khoa học Đào Trí Úc (Đại học Quốc gia Hà Nội):
Cần thận trọng và tính đến điều kiện thực tế của nước ta
Nhiều nước trên thế giới hiện nay có xu thế phổ biến là mở rộng nguồn của luật hình sự nhưng nước ta cũng cần thận trọng và tính đến điều kiện thực tế của mình. Bây giờ tất cả các tội phạm và hình phạt đều nằm trong BLHS mà các Thẩm phán của chúng ta còn có những điểm không thống nhất. Tới đây lại mở rộng thì sẽ có những khó khăn gì? Về khách quan, có thể nảy sinh tình trạng “thi nhau” quy định trong luật chuyên ngành. Bộ Tư pháp đang làm không xuể việc ngăn chặn những văn bản “trên trời”, thêm mở rộng nguồn của luật hình sự nữa thì có kiểm soát được không. Tôi đồng ý nghiên cứu vấn đề này nhưng phải thật kỹ lưỡng để xem có mở hay không và mở theo hướng nào. Trước đây, chúng ta vẫn tự hào BLHS là pháp điển hóa tối đa, coi đây là sự chặt chẽ của pháp chế XHCN, giờ tính đến xu thế ngược lại thì phải rất thận trọng.

Tin cùng chuyên mục

Anh Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tụy với công việc tư pháp ở cơ sở.

Cán bộ Tư pháp - Hộ tịch Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tuỵ với tư pháp cơ sở

(PLVN) - Anh Dương Chính Nghĩa, công chức tư pháp - hộ tịch xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà (Hà Tĩnh) đã có gần 20 năm gắn bó với công việc tư pháp - hộ tịch ở cơ sở. Với địa bàn rộng, đông dân cư nhưng anh Nghĩa luôn tâm huyết, trách nhiệm, yêu nghề, nỗ lực hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao và luôn là “lá cờ đầu” triển khai các mô hình điểm về phổ biến, giáo dục pháp luật tại Hà Tĩnh.

Đọc thêm

Khoa Pháp luật Kinh tế, Trường Đại học Luật Hà Nội: Không ngừng đổi mới và phát triển

TS. Đoàn Trung Kiên, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội.
(PLVN) - Ngày 3/11/2024, Khoa Pháp luật Kinh tế, Trường Đại học Luật Hà Nội tổ chức gặp mặt truyền thống 45 năm ngày thành lập (10 /11/1979 – 10/11/2024 ) và đón nhận Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ. Sau 45 năm thành lập, Khoa Pháp luật kinh tế đã chủ động, sáng tạo, phát triển không ngừng, có nhiều đóng góp trong thực hiện sứ mạng, tầm nhìn của Nhà trường. Nhân dịp này, Báo Pháp luật Việt Nam đã phỏng vấn TS. Đoàn Trung Kiên, Hiệu trưởng Nhà trường.

Khánh Hòa tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2024

Quang cảnh hội nghị tập huấn.
(PLVN) -  Ngày 1/11, Hội đồng Phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) tỉnh Khánh Hòa đã tổ chức Hội nghị tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ PBGDPL năm 2024 cho khoảng 260 đại biểu là báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh, cấp huyện; cán bộ lãnh đạo, chuyên viên các sở, ban, ngành, tổ chức chính trị - xã hội và các địa phương như: Nha Trang, Cam Ranh, Ninh Hòa.

Bộ Tư pháp tổ chức Hội thảo đánh giá tình hình triển khai công tác chuẩn tiếp cận pháp luật

Quang cảnh hội thảo (Ảnh: P. Dương)
(PLVN) - Sáng 1/11, tại thành phố Thanh Hóa, Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) tổ chức hội thảo đánh giá tình hình thực hiện triển khai công tác chuẩn tiếp cận pháp luật và tăng cường năng lực tiếp cận pháp luật của người dân. Tiến sĩ Ngô Quỳnh Hoa, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật, Bộ Tư pháp chủ trì hội thảo.

Giám đốc Sở Tư pháp Nam Định Trần Thị Thúy Hiền và quyết tâm “ Hôm nay phải tốt hơn ngày hôm qua”

Giám đốc Sở Tư pháp Nam Định Trần Thị Thúy Hiền
(PLVN) - Những năm gần đây, Sở Tư pháp tỉnh Nam Định đã khẳng định được vị trí, vai trò trong phong trào thi đua của Ngành Tư pháp; liên tục trong các năm nhận được Bằng khen, Cờ thi đua của Chính phủ, Bộ Tư pháp và UBND tỉnh. Để có được thành tích đó phải kể đến sự nỗ lực của các cán bộ tư pháp; trong đó phải kể đến sự đóng góp không nhỏ của người đứng đầu Sở Tư pháp - Giám đốc Sở Trần Thị Thúy Hiền.

Suy nghĩ về phát triển giáo dục đại học Việt Nam cùng khoa học và công nghệ trong kỷ nguyên mới

GS. Viện sỹ Nguyễn Quốc Sỹ – Chủ tịch Viện Công nghệ VinIT
(PLVN) - Không nên nghĩ chúng ta đang chảy máu chất xám, nguồn lực khoa học công nghệ (KHCN) cho thế giới, mà nên nghĩ theo hướng, chúng ta phải hợp tác sâu rộng để học hỏi thế giới, để Việt Nam có thể phát triển cùng thế giới. Phải có chính sách đột phá để thu hút “hiền tài” tới Việt Nam sống và làm việc, cống hiến cho Việt Nam.

Thiết lập quan hệ hợp tác về pháp luật và tư pháp giữa Việt Nam và Qatar

Thiết lập quan hệ hợp tác về pháp luật và tư pháp giữa Việt Nam và Qatar
(PLVN) -Trong khuôn khổ tháp tùng Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và Phu nhân cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam thăm chính thức Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Nhà nước Qatar, tham dự Hội nghị Sáng kiến đầu tư tương lai lần thứ 8 và thăm, làm việc tại Vương quốc Saudi Arabia từ ngày 27/10 đến 1/11/2024, vào ngày 31/10/2024, Bộ trưởng Tư pháp Việt Nam Nguyễn Hải Ninh và Bộ trưởng Tư pháp Nhà nước Qatar Ibrahim bin Ali Al Mohannadi đã ký Bản ghi nhớ hợp tác về pháp luật giữa Bộ Tư pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam và Bộ Tư pháp Nhà nước Qatar.

Kiểm tra công tác phổ biến pháp luật tại Thông tấn xã Việt Nam

Kiểm tra công tác phổ biến pháp luật tại Thông tấn xã Việt Nam
(PLVN) - Ngày 31/10, Đoàn Kiểm tra Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương do bà Đinh Thị Mai, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Uỷ viên Hội đồng phối hợp PBGDPL trung ương làm Trưởng đoàn đã tiến hành kiểm tra công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) tại Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN).

Ngành Giáo dục & Đào tạo hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn và các đại biểu chụp ảnh lưu niệm cùng thầy trò Trường THCS Thanh Xuân.
(PLVN) - Ngày 31/10, Sở GD&ĐT Hà Nội phối hợp với quận Thanh Xuân tổ chức lễ hưởng ứng Ngày Pháp luật nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2024 tại Trường THCS Thanh Xuân (quận Thanh Xuân, Hà Nội) kết nối trực tuyến đến các điểm cầu của tất cả các trường học trên địa bàn quận. 

Bảo đảm chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở tư pháp

Quang cảnh buổi họp.
(PLVN) -Sáng 31/10, Thứ trưởng Mai Lương Khôi, Tổ trưởng Tổ soạn thảo chủ trì cuộc họp Tổ soạn thảo về dự thảo Thông tư hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.

Cà Mau - Bạc Liêu: Sôi nổi các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật

Cà Mau - Bạc Liêu: Sôi nổi các hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật
(PLVN) -  Nhiều hoạt động sôi nổi, tích cực và hiệu quả với các hình thức tuyên truyền phong phú, đa dạng gắn với việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị địa phương đã và đang được chính quyền, Sở, ngành hai tỉnh Cà Mau - Bạc Liêu triển khai hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam 9/11 năm nay.

Bộ Tư pháp tập huấn kiến thức pháp luật về quyền dân sự, chính trị tại Thanh Hóa

Toàn cảnh hội nghị (Ảnh: Phạm Dương).
(PLVN) - Chiều 31/10, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL), Bộ Tư pháp phối hợp với Sở Tư pháp Thanh Hóa tổ chức hội nghị tập huấn nội dung cơ bản của Công ước quốc tế về quyền dân sự, chính trị và pháp luật Việt Nam về các quyền dân sự, chính trị cho gần 150 đại biểu tại huyện Cẩm Thủy, Thanh Hóa.

Phát huy vai trò cơ quan ngôn luận của Bộ trong công tác truyền thông chính sách

Quang cảnh buổi làm việc.
(PLVN) -Chiều 30/10, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh làm việc với Báo Pháp luật Việt Nam và Tạp chí Dân chủ và Pháp luật về kết quả thực hiện nhiệm vụ quý III và nhiệm vụ trọng tâm đến hết năm 2024. Tham dự buổi làm việc có Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ Phan Thị Hồng Hà, Phó Chánh Văn phòng Bộ Tư pháp Lê Thu Anh.