Bước tiến mới trong giáo dục để hội nhập và phát triển
Mục tiêu Đề án nhằm tuyên truyền, phổ biến, giáo dục quyền con người nhằm tạo sự chuyển biến trong nhận thức của người học, của đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục về tầm quan trọng, ý thức tự bảo vệ các quyền của bản thân, tôn trọng nhân phẩm, các quyền và tự do của người khác; ý thức về trách nhiệm, nghĩa vụ của công dân đối với Nhà nước và xã hội, góp phần phát triển toàn diện con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững của đất nước.
Trong đó, giai đoạn 2017 - 2020, đối với giáo dục mầm non và phổ thông (tiểu học, trung học cơ sở và THPT), tổ chức thí điểm ở 3 tỉnh, thành phố đại diện cho ba miền (dự kiến 2 trường mỗi cấp học); đối với giáo dục đại học, tổ chức dạy thí điểm cho các khối trường theo nhóm ngành đào tạo (dự kiến 3 trường mỗi khối trường); đối với giáo dục nghề nghiệp, tổ chức dạy thí điểm cho các khối trường theo nhóm ngành, nghề đào tạo (dự kiến 3 trường mỗi khối trường). Đến năm 2025, 100% các cơ sở giáo dục trong hệ thống GDQD tổ chức giáo dục quyền con người cho người học.
1. Cơ sở giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng có trách nhiệm đưa nội dung giáo dục về liêm chính vào chương trình giảng dạy nhằm xây dựng nhân cách, đạo đức, lối sống và văn hóa chống tham nhũng cho học sinh, sinh viên và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.
2. Trong phạm vi thẩm quyền của mình, cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng và cơ quan quản lý cơ sở giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng có trách nhiệm tổ chức thực hiện, hướng dẫn, kiểm tra việc giảng dạy về liêm chính của các cơ sở giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Bộ Nội vụ, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng chủ trì, phối hợp với Thanh tra Chính phủ và các cơ quan, tổ chức có liên quan thực hiện các nội dung sau đây:
a) Xây dựng, phê duyệt, ban hành chương trình, giáo trình, tài liệu giảng dạy về liêm chính;
b) Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức cho giáo viên, giảng viên giảng dạy về liêm chính;
c) Chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc, kiểm tra, thanh tra, đánh giá việc giảng dạy về liêm chính.
4. TANDTC, VKSNDTC, Kiểm toán Nhà nước, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh thực hiện việc giảng dạy về liêm chính trong các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng thuộc quyền quản lý trực tiếp của mình.
Chương trình giáo dục quyền con người trong hệ thống GDQD được xác định cụ thể cho từng cấp học và chương trình đào tạo, trong đó nêu rõ: Mục tiêu giáo dục; nội dung giáo dục; chương trình giáo dục; tài liệu giáo dục. Trong đó, nội dung giáo dục về quyền con người đối với trẻ em mẫu giáo là những yếu tố cơ bản về quyền, bổn phận của bản thân và của người khác; đối với học sinh tiểu học là một số kiến thức cơ bản về các nguyên tắc, giá trị về quyền con người (bình đẳng, không phân biệt đối xử, khoan dung và tôn trọng sự khác biệt,…); các quyền con người của trẻ em đã được pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam quy định; với học sinh trung học cơ sở là các kiến thức cơ bản về các nguyên tắc, giá trị về quyền con người (bình đẳng, không phân biệt đối xử, khoan dung và tôn trọng sự khác biệt,…) ở mức cao hơn so với học sinh tiểu học.
Còn đối với học sinh THPT, nội dung giáo dục về quyền con người là các kiến thức cơ bản về các nguyên tắc, giá trị về quyền con người, quyền công dân (bình đẳng, không phân biệt đối xử, khoan dung và tôn trọng sự khác biệt,…) ở mức cao hơn so với học sinh trung học cơ sở; các cơ chế chủ yếu bảo vệ quyền con người.
Với giáo dục nghề nghiệp, nội dung giáo dục về quyền con người đối với học viên gồm: Nội dung cơ bản của quyền con người, quyền công dân, đặc biệt là quyền con người trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, việc làm; các cơ chế bảo vệ quyền con người; kỹ năng ứng dụng quyền con người trong hoạt động nghề nghiệp; giải quyết tranh chấp phát sinh trong quan hệ lao động; quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động trong quan hệ lao động.
Giáo dục về quyền con người trong các trường đại học bao gồm các nội dung cơ bản sau: Khái niệm, nguồn gốc, bản chất và tính chất của quyền con người, quyền công dân; nội hàm của các quyền con người được quy định trong các công ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia và các công ước quốc tế khác; các quyền con người, quyền công dân trong Hiến pháp năm 2013 và các luật chuyên ngành; bảo vệ, bảo đảm quyền của các nhóm dễ tổn thương trong xã hội; ý nghĩa, tầm quan trọng của việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; trách nhiệm, nghĩa vụ của các chủ thể (nhà nước, tổ chức, cá nhân) trong việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; quan điểm của Đảng và Nhà nước về bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Giáo dục về quyền con người trong các trường đại học ngoài các nội dung cơ bản nêu trên còn có nội dung chuyên sâu.
Vẫn còn nhiều băn khoăn
Đề án được phê duyệt đúng vào dịp khai giảng năm học 2017- 2018, ngay sau khi phê duyệt, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết việc đưa nội dung mới này vào giảng dạy nhận được sự đồng thuận cao của phụ huynh học sinh bởi nó giúp giới trẻ ý thức tự bảo vệ các quyền của bản thân cũng như tôn trọng nhân phẩm, các quyền và tự do của người khác. Tuy vậy, dù rất đồng tình với việc đưa nội dung quyền con người vào chương trình giảng dạy nhưng giới chuyên môn cũng đặt ra nhiều băn khoăn về nội dung dự kiến đưa vào các cấp học vẫn còn chung chung và mơ hồ.
Đơn cử, các nội dung nêu ra trong đề án chỉ mang tính chất khái quát, hướng dẫn. Trong khi thực tiễn công tác giáo dục hiện đại, nhà trường, giáo viên phải cố gắng tối đa để tự chủ về nội dung. Để thống nhất cơ bản về nội dung, tránh những cách hiểu, cách vận dụng theo lối sáng tạo, cởi mở quá đà, nên chăng ngành Giáo dục phải ban hành tài liệu, nội dung hướng dẫn cụ thể để áp dụng thống nhất về giáo dục quyền con người- nhất là trong giai đoạn hội nhập và phát triển sâu rộng hiện nay.
Bên cạnh đó, một chuyên gia ngành Giáo dục cũng cho rằng nội dung có phù hợp, khả thi hay không sẽ phụ thuộc lớn vào việc xây dựng nội dung chương trình chi tiết của từng giáo viên. Để dạy một nội dung vừa rộng lớn vừa cụ thể như nhân quyền thì sự chủ động của giáo viên trong nội dung cụ thể và phương pháp hướng dẫn học sinh đóng vai trò quyết định của sự thành công. Do đó, trong quá trình thí điểm, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cho giáo viên để chuẩn bị đủ nguồn khi nhân rộng đề án.
TS Hà Việt Anh (Chủ nhiệm CLB Phát triển năng khiếu trẻ em Gentalent): Tôi đồng tình việc đưa quyền con người vào giảng dạy. Vì tất cả mọi người (kể cả trẻ em) cần phải biết mình có những quyền con người cơ bản nào để sống tự tin hơn, chuẩn mực hơn, từ đó biết tôn trọng quyền của người khác cũng như sự khác biệt của người khác. Tuy nhiên, tôi cho rằng rất khó khăn để đưa nội dung này vào giảng dạy một cách hiệu quả khi mà giáo dục trong nhà trường những năm gần đây thiên về nhồi nhét kiến thức mà xem nhẹ việc dạy đạo đức làm người, cách ứng xử trong gia đình, ở trường lớp, nơi công cộng. Dù vậy, khó không có nghĩa là không thể làm được, để Đề án đi vào cuộc sống cần sự nỗ lực vượt bậc của cả hệ thống giáo dục.
Tôi nghĩ, trẻ nhỏ thường tiếp nhận các thông tin rất hiệu quả thông qua những câu chuyện, trò chơi, bài hát, câu thơ. Cho nên chỉ cần truyền thông đúng cách thì những nội dung tưởng chừng như khô khan, cứng nhắc như quyền con người sẽ được học sinh “thẩm thấu” rất nhanh và hiệu quả. Nếu trẻ được giáo dục về quyền con người từ tấm bé, khi lớn lên sẽ trở thành những công dân tốt, biết sống có trách nhiệm với bản thân và người khác.
Cô Phạm Thị Yến, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Jean Piaget (Hà Nội): Việc giáo dục về quyền con người vốn đã được đưa vào chương trình các cấp học, như ở môn đạo đức ở giáo dục tiểu học, giáo dục công dân đối với HS THCS, THPT nhưng khá mờ nhạt. Thêm vào đó, với phương pháp giáo dục còn nặng về lý thuyết, những bài học đạo đức chưa ngấm vào ý thức HS. Do đó, việc đưa quyền con người vào chương trình giảng dạy cho trẻ là rất cần thiết.
Để giáo dục quyền con người có hiệu quả cần phải đổi mới phương pháp dạy học, ví dụ thông qua các câu chuyện, bài học, vở kịch, tiểu phẩm, những bài học thực tế. Bên cạnh đó, trẻ cần được giáo dục song hành về quyền và nghĩa vụ, nếu chỉ nói đến quyền sẽ dẫn đến cách hiểu lệch lạc ở trẻ em, chỉ biết đến quyền mà không biết đến bổn phận, nghĩa vụ.
