Đề cao tinh thần của Hiến pháp về bình đẳng giới
Dự thảo Bộ luật Hình sự (BLHS) sửa đổi hiện quy định một loạt các nguyên tắc xử lý của chính sách hình sự đối với người thực hiện hành vi phạm tội. Một trong những nguyên tắc ấy đã thể hiện sâu sắc tinh thần của Hiến pháp về bình đẳng giới, đó là “mọi người phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt giới tính, dân tộc, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần, địa vị xã hội”. Nguyên tắc xử lý này được cụ thể hóa trong nhiều quy định của Dự thảo BLHS liên quan đến phụ nữ là người phạm tội và các hành vi xâm hại phụ nữ.
Nổi bật là các quy định về hệ thống hình phạt. Dự thảo BLHS có những quy định cụ thể nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của phụ nữ. Đối với hình phạt tiền và hình phạt cải tạo không giam giữ, người bị kết án là người chưa thành niên, phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi trong trường hợp cố tình chây ỳ không chấp hành sẽ không bị áp dụng quy định chuyển đổi thành hình phạt tù.
Còn hình phạt tử hình sẽ không áp dụng với người chưa thành niên, phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi khi phạm tội hoặc khi xét xử, đồng thời án tử hình đã tuyên cũng không thi hành đối với phụ nữ có thai, đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi đã bị tuyên án tử hình mà được chuyển thành hình phạt tù chung thân.
Cùng với việc không áp dụng và không thi hành án tử hình đối với phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, Dự thảo BLHS còn có những quy định cho đối tượng này được hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.
Theo đó, phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi nếu chưa chấp hành hình phạt tù sẽ được hoãn chấp hành hình phạt tù đến khi con đủ 36 tháng tuổi. Trường hợp phụ nữ đang chấp hành hình phạt tù mà có thai hoặc phải nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì có thể được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.
Dự thảo BLHS còn quy định một số trường hợp đương nhiên được coi là phòng vệ chính đáng, trong đó có trường hợp chống trả lại người đang thực hiện hành vi hiếp dâm nhằm bảo vệ đối tượng bị hại là người yếu thế, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái.
Về các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, Dự thảo quy định người phạm tội là phụ nữ có thai là một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đặc biệt, quán triệt tinh thần của Hiến pháp trong đảm bảo quyền bình đẳng giới, bảo vệ các quyền và lợi ích của nhóm người yếu thế, bao gồm phụ nữ và trẻ em gái, Dự thảo BLHS nêu lên một số hành vi xâm hại phụ nữ có thai, trẻ em là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự ở các tội như tội giết người, tội cố ý gây thương tích, tội hành hạ người khác, tội hiếp dâm/hiếp dâm trẻ em, tội cưỡng dâm/cưỡng dâm trẻ em, tội giao cấu với trẻ em làm nạn nhân có thai, tội bắt giữ hoặc giam người trái pháp luật…
Cần thêm những quy định phù hợp
ThS.Hà Thị Thanh Vân (Học viện Phụ nữ Việt Nam) đánh giá, Dự thảo BLHS tiếp tục đưa ra các quy định về bình đẳng giới có tính đến đặc thù giới tính nữ và tư cách người mẹ của phụ nữ, đáng chú ý là quy định không áp dụng hình phạt tử hình đối với trường hợp người bị kết án là phụ nữ có thai và phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi. Ngoài ra, Dự thảo Bộ luật bổ sung thêm nhiều quy định có ý nghĩa về giới, thể hiện rõ trách nhiệm lồng ghép bình đẳng giới trong sửa đổi BLHS.
Tuy nhiên, để giải quyết những bất cập và khoảng trống về giới trong BLHS, bà Vân cho rằng vẫn còn rất nhiều vấn đề cần quan tâm thiết thực hơn. Chẳng hạn, theo bà Vân, Việt Nam là nước có tỷ lệ phá thai, nhất là phá thai ở độ tuổi vị thành viên, vào loại cao trên thế giới và trong khu vực. Các biện pháp tuyên truyền, vận động thời gian qua chưa có hiệu quả, mặt khác Hiến pháp 2013 đã bổ sung thêm quyền được sống của mọi người, không phân biệt đã được sinh ra hay vẫn đang còn là bào thai sẽ sinh ra.
Vì vậy, Dự thảo BLHS cần có quy định phù hợp mang tính răn đe để giảm bớt tình trạng nhiều thai nhi không có cơ hội được sống, kéo theo hậu quả là tình trạng sức khỏe yếu của phụ nữ do phá thai nhiều lần, tình trạng phụ nữ bị bạo lực do nguyên nhân đã có quan hệ tình dục trước hôn nhân…
“Quy định trên sẽ góp phần nâng cao nhận thức, ý thức và trách nhiệm của mọi người trong việc thực hiện biện pháp kế hoạch hóa gia đình, bảo đảm cuộc sống riêng của vợ chồng không ảnh hưởng đến quyền được sống của thai nhi” – bà Vân phân tích.
Có chuyên gia đề xuất bổ sung thêm tình tiết tăng nặng định khung hình phạt cao nhất đối với tội giết người trong trường hợp có định kiến giới, chủ yếu là trường hợp giết vợ do không chịu sinh con trai hoặc do người vợ phản kháng người chồng sinh con trai với người phụ nữ khác. Bên cạnh đó là đối với tội cố ý/vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, tội hành hạ người khác, tội hiếp dâm, tội cưỡng dâm, tội cưỡng dâm trẻ em khi làm cho phụ nữ hoặc nam giới mất khả năng sinh sản.
Bà Nguyễn Thanh Trà (Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội) thì kiến nghị, để bảo vệ tốt hơn quyền lợi của phụ nữ và trẻ em, nên cân nhắc giữ nguyên quy định hiện hành chứ không cần sửa đổi tình tiết định khung phạm tội giết người là phụ nữ có thai, trẻ em thành tình tiết phạm tội giết người mà biết người đó là trẻ em, phụ nữ có thai. Bởi qua thực tiễn, các cán bộ điều tra khó xác định được người phạm tội biết hay không biết nạn nhân là trẻ em, phụ nữ có thai.
