Không gian ngầm đang bị “bỏ quên”
Về phát triển không gian ngầm ở TP HCM, nhiều chuyên gia có chung quan điểm rằng áp lực gia tăng dân số và sự quá tải hạ tầng đô thị đang khiến TP HCM phải tìm đến không gian phát triển mới; trong đó, việc xây dựng và khai thác không gian ngầm được xem là định hướng đúng đắn, phù hợp để phát triển đô thị thông minh, đảm bảo trung tâm kinh tế, khoa học công nghệ của cả nước.
Theo Quyết định số 568 ngày 8/4/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt điều chỉnh quy hoạch phát triển giao thông TP HCM đến năm 2020 tầm nhìn sau năm 2030, thành phố sẽ có 7 bãi đậu xe ngầm; trong đó, có 3 bãi kết hợp quy hoạch không gian ngầm. Hiện bãi xe công viên Lê Văn Tám (có tổng mức đầu tư 1.748 tỷ đồng) đang trong giai đoạn hoàn chỉnh thiết kế kỹ thuật, di dời cây xanh, dự kiến khởi công trong năm 2017. Bãi xe công viên Tao Đàn (1.055 tỷ đồng) đang được chủ đầu tư lập báo cáo nghiên cứu khả thi, dự kiến xây dựng và đưa vào khai thác trong năm 2022. Bãi đậu xe sân khấu Trống Đồng (740 tỷ đồng) đang trong giai đoạn hoàn thiện phương án hỗ trợ di dời giải phóng mặt bằng. Trong khi đó, bãi đậu xe sân vận động Hoa Lư (3.419 tỷ đồng) đang được chủ đầu tư lập báo cáo nghiên cứu khả thi.
Với tốc độ đô thị hoá diễn ra nhanh, đến năm 2017, số dân sinh sống, làm việc, học tập tại TP HCM đã lên đến 13 triệu người; chưa kể một lưu lượng du khách. Trong khi thành phố hạn chế phát triển chiều cao công trình trong khu vực trung tâm; diện tích mặt đất khu vực trung tâm đã được sử dụng hết nhưng dân cư vẫn liên tục tăng dẫn đến tình trạng quá tải. Không gian mặt đất trở nên chật hẹp kéo theo những thách thức về kẹt xe, ngập nước, ô nhiễm môi trường. Trong khi đó, ngay tại khu vực trung tâm, không gian ngầm vốn là tài nguyên lớn lại chưa được quan tâm xây dựng đúng mức.
Theo ông Nguyễn Thành Phong, Chủ tịch UBND TP HCM, không gian ngầm là tài nguyên, cần được khai thác khi diện tích bề mặt của thành phố không thể mở rộng và tốc độ phát triển dân số liên tục tăng. UBND TP HCM đã giao Sở Quy hoạch và Kiến trúc tham mưu trình Chính phủ điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố; trong đó sẽ đề cập đến quy hoạch không gian ngầm.
Ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP HCM thì cho biết, nhu cầu sử dụng không gian ngầm ngày càng gia tăng do sự khan hiếm diện tích mặt đất để bố trí xây dựng công trình. Việc quy hoạch xây dựng không gian ngầm tại TP HCM đang là nhu cầu cấp thiết, nhằm định hướng cho việc đầu tư xây dựng và đảm bảo tầm nhìn lâu dài, khai thác hiệu quả nhất không gian ngầm trong tương lai.
Tiến sĩ Sử Ngọc Khương, Giám đốc Đầu tư Cty Savills Việt Nam chia sẻ, xây dựng đô thị ngầm sẽ là khuynh hướng phát triển đô thị nén cho các thành phố lớn và là một sự phát triển tất yếu mà các nhà hoạch định đô thị đã đặt ra, cũng như các nhà đầu tư nước ngoài đang nhắm tới, bởi tiềm năng thương mại to lớn tại các khu vực xung quanh tuyến metro tại TP HCM.
Sẽ phát triển metro và bãi đậu xe ngầm
Tại hội nghị về việc lập quy hoạch không gian xây dựng ngầm do Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP HCM tổ chức trước đó, Tiến sĩ Võ Kim Cương (nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP HCM) cho rằng, việc lập quy hoạch không gian ngầm nên bám theo các tuyến metro, sau đó mới chia lớp không gian để quản lý.
Còn theo ông Hà Ngọc Trường (Phó Chủ tịch, Hội Cầu đường cảng TP HCM), nếu chỉ lập quy hoạch không gian ngầm tại khu vực trung tâm 930ha là chưa đủ, mà nên mở rộng phạm vi nghiên cứu theo các tuyến metro; trong đó sẽ có tuyến chạy từ trung tâm tới khu vực sân bay Tân Sơn Nhất.
Theo đại diện lãnh đạo Sở Quy hoạch và Kiến trúc thành phố, không gian ngầm đang được sử dụng cho 3 nhóm hạng mục công trình hạ tầng cơ bản như đường cấp khí ga, nước, điện, thông tin liên lạc; các công trình giao thông đô thị như tàu điện ngầm, đường giao thông ngầm, bãi đậu xe ngầm; các công trình thương mại dịch vụ như các khu phố mua sắm ngầm. Hiện nay ở một số thành phố lớn trên thế giới như Tokyo, Toronto… có đến 60% các hoạt động là sử dụng phần không gian ngầm.
Hiện tại, khu vực trung tâm TP HCM có nhiều công trình dự án xây dựng tầng hầm với tổng diện tích xây dựng hầm hơn 11ha, hầu hết sử dụng mục đích đậu xe, một số dự án có tầng hầm sử dụng cho mục đích thương mại. Theo đề xuất của Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP HCM, trước mắt, thực hiện quy hoạch không gian ngầm cho tuyến metro số 1, 2, 3a, 3b, 4, 5, 6. Các tuyến này có chung ga ngầm trung tâm Bến Thành (quận 1) với diện tích 45.000m2.
Ngoài ra, Sở Quy hoạch và Kiến trúc cũng đề xuất triển khai quy hoạch không gian ngầm tại khu trung tâm hiện hữu 930ha sẽ là nơi có nhiều công trình cao ốc, nhà cao tầng, có giá trị sử dụng đất rất cao và Khu đô thị mới Thủ Thiêm (quận 2, quy mô 657ha); đồng thời, tập trung vào các khu vực trọng điểm xung quanh nhà ga metro, các không gian công cộng lớn, các tuyến giao thông chính…
Sẽ có nhiều khó khăn, thách thức
Việc xây dựng các công trình dưới lòng đất, tạo không gian ngầm cho các sinh hoạt cộng đồng văn minh, hiện đại sẽ đem đến nhiều tiện ích nhưng cũng gặp không ít thách thức. Đơn cử nguồn vốn đầu tư ban đầu lớn, thời gian thu hồi vốn chậm, độ rủi ro cao trong quá trình xây dựng. Hơn nữa, quá trình xây dựng thường bị chậm tiến độ, phần lớn tăng chi phí đầu tư so với dự kiến ban đầu. Chưa kể, đối với các công trình ngầm, dỡ bỏ hay thay đổi thiết kế không dễ dàng như đối với các công trình trên mặt đất.
Kế đến, các vấn đề như sự thông thoáng không khí, hệ thống chiếu sáng, chống ngập, thoát nước, cấp nước, phòng chống cháy nổ, khí độc… phải được nghiên cứu hết sức cặn kẽ, chính xác. Vì vậy, đòi hỏi có một hệ thống các quy chuẩn, tiêu chuẩn liên quan đến quy hoạch, quản lý xây dựng, thi công xây dựng, nghiệm thu và bảo trì công trình ngầm trong đô thị và các quy định cụ thể về quản lý, vận hành, khai thác và sử dụng công trình ngầm.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, những khó khăn đó là tất yếu và TP HCM cũng như các đại đô thị trên toàn cầu đều phải vượt qua. Hiện nay, các hệ thống metro, các trung tâm thương mại trong quy hoạch gắn với các ga metro đều đã và đang hình thành. Một số không gian ngầm hiện hữu đã phát huy tác dụng như khu mua sắm Sense Market dưới lòng đất công viên 23-9 đưa vào sử dụng từ tháng 3/2017, thu hút đông đảo khách tham quan, mua sắm, chứng tỏ sức hấp dẫn của mô hình trung tâm thương mại dưới lòng đất. Chắc chắn trong tương lai, không gian ngầm của TP HCM sẽ phát huy tác dụng tốt nhất nếu được quy hoạch và triển khai nhanh chóng, đồng bộ, hiện đại.
Ông Hoàng Tùng, Phó Giám đốc Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP HCM: Xu thế phát triển tất yếu
Việc phát triển không gian ngầm là đòi hỏi tất yếu khi yêu cầu phát triển của TP HCM và nhu cầu xây dựng ngày càng cao tại khu vực trung tâm TP và nội thành cùng với sự khan hiếm diện tích đất xây dựng.
Tuy vậy, hệ thống các công trình ngầm có thể gây ra một số ảnh hưởng nhất định đến địa chất, thủy văn và các công trình trên mặt đất. Yêu cầu chung được đặt ra là khai thác không gian ngầm để tăng hiệu quả sử dụng đất đô thị nhưng hệ thống đó phải bền vững, thích ứng, hài hòa với điều kiện tự nhiên và định hướng phát triển kinh tế - xã hội của TP. Do vậy, phải nghiên cứu kỹ lưỡng từ khâu quy hoạch để có các dự báo và định hướng sử dụng đất phù hợp với tình hình phát triển tương lai của đô thị.
Việc quy hoạch không gian ngầm đang triển khai nhưng đây là việc khó và cần thời gian để tổ chức thực hiện. Quy hoạch trên mặt đất đã khó rồi, quy hoạch dưới đất còn khó hơn vì Việt Nam chưa có kinh nghiệm trong quy hoạch không gian ngầm, do đó phải thận trọng.
TS Trần Du Lịch - thành viên Tổ Tư vấn Chính phủ, nguyên Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội TP HCM: Cần sớm gỡ vướng để hoàn thiện quy hoạch phát triển
Tại TP HCM, việc phát triển không gian ngầm đã đặt ra từ lâu nhưng vướng quy định về tài nguyên dưới mặt đất. Vì vậy cần sớm hoàn thiện quy hoạch phát triển không gian ngầm. Phát triển các bãi giữ xe, trung tâm mua sắm, siêu thị ngầm ở TP HCM là chuyện không thể dừng. Không gian ngầm sẽ là nơi san sẻ áp lực quá tải cho mặt đất.
Bà Nguyễn Thị Bảo Quỳnh, Chủ tịch Cty TNHH NMC (đơn vị được giao nghiên cứu thiết kế và triển khai hệ thống đỗ ô tô tự động): Lo ngại khó thu hồi vốn khi đầu tư bãi đỗ xe ngầm
Các dự án xây bãi đậu xe ngầm thường dành 70% diện tích để đỗ xe, còn lại dùng làm thương mại để nhà đầu tư thu hồi vốn nhưng hiện mặt bằng thương mại ở TP HCM đang bị bỏ trống khá nhiều. Trong khi đó, việc xây dựng bãi đậu xe ngầm có vốn đầu tư lớn nhưng TP áp dụng quy định khống chế mức phí giữ xe thấp hơn nhiều so với giá thị trường, dẫn đến rất khó thu hồi vốn nên nhà đầu tư cũng không mặn mà. Theo tôi, mức giá giữ xe cần phải điều chỉnh phù hợp mới có thể thúc đẩy thực hiện nhanh các dự án bãi đậu xe ngầm này.
Một chuyên gia về quy hoạch: Phát triển không gian ngầm để giảm áp lực mặt đất
Phát triển không gian ngầm không chỉ giải quyết vấn đề ùn tắc giao thông mà còn cải thiện cảnh quan, giảm áp lực trên mặt đất. TP HCM nên đẩy nhanh xây dựng, khai thác không gian này để tăng tốc phát triển.
Trên mặt đất đang quá tải trong khi bên dưới còn rất nhiều tiềm năng mà chúng ta chưa khai thác là rất lãng phí. Thiết nghĩ cần phải đẩy nhanh việc xây dựng, khai thác không gian ngầm để tăng tốc phát triển TP HCM thành một đô thị hiện đại đúng nghĩa.
