Tháng 8/1971, Bộ Chính trị họp, ra nghị quyết về phương hướng hoạt động quân sự năm 1972 đồng loạt mở nhiều chiến dịch tiến công trên chiến trường miền Nam, đánh phá chiến lược "bình định" của địch, tạo ra một bước chuyển biến cơ bản, tiến lên thay đổi cục diện chiến tranh.
Vượt khu phi quân sự
Do công tác chuẩn bị vật chất cho chiến trường miền Đông Nam Bộ không đạt yêu cầu, đầu tháng 3/1972, Quân ủy Trung ương thay đổi hướng tiến công chiến lược chính sang chiến trường Trị - Thiên vì sát với hậu phương chiến lược miền Bắc, có thể bảo đảm vật chất quy mô lớn, dài ngày. Thêm nữa, Mỹ, ngụy vẫn tin tưởng, ta không dại gì “đi vào cửa tử” mà chọn chiến trường Tây Nguyên làm hướng chiến lược.
Mỹ, ngụy đã điều động phần lớn Sư đoàn dù (lực lượng dự bị chiến lược) và các lực lượng chủ lực của Quân khu 2 lên cao nguyên Trung phần...
Quyết tâm này được Bộ Chính trị thông qua ngày 11/3/1972. Ngay sau đó Quân ủy Trung ương thành lập Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Chiến dịch Trị - Thiên 1972, sáp nhập Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Mặt trận Đường 9 - Bắc Quảng Trị. Thiếu tướng Lê Trọng Tấn - Phó Tổng tham mưu trưởng - được cử làm Tư lệnh; Thiếu tướng Lê Quang Đạo - Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị làm Chính ủy kiêm Bí thư Đảng ủy. Thượng tướng Văn Tiến Dũng - Ủy viên Bộ Chính trị, Tổng tham mưu trưởng - được cử làm đại diện của Quân ủy Trung ương trực tiếp chỉ đạo hướng chiến lược quan trọng này.
Trước khi diễn ra chiến dịch, Thiếu tướng, Chính ủy Lê Quang Đạo đã nhấn mạnh phương châm tác chiến: Cần tranh thủ đánh dã ngoại để tiêu diệt sinh lực địch và phương tiện chiến tranh, tạo thời cơ đánh những trận quyết định tiêu diệt từng trung đoàn, lữ đoàn địch, phá vỡ tuyến phòng thủ, nhanh chóng đột phá trung tâm, không cho chúng đối phó.
Đồng thời phát huy cao độ uy lực của mọi loại binh khí kỹ thuật hiện có, đánh tập trung hiệp đồng binh chủng quy mô lớn, coi trọng đánh vừa và nhỏ, đánh sâu và hiểm bằng những lực lượng tinh nhuệ, hỗ trợ cho nhân dân tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên nổi dậy giành chính quyền.
Sáng 30/3/1972, trong buổi giao ban của Bộ Tư lệnh chiến dịch, nghe báo cáo về quy trình chuyển quân hoán đổi vị trí của địch ở những cao điểm trên chiến trường, Tư lệnh chiến dịch nhận định: "Đây là thời cơ thuận lợi để nổ súng tấn công" và đúng 11 giờ 30 phút ngày 30/3/1972, chiến dịch mở màn.
 |
| 11 giờ 30 phút ngày 30/3/1972, chiến dịch mở màn |
Vỡ trận
Khi ta chưa nổ súng tấn công Quảng Trị, Mỹ - ngụy ra sức tuyên truyền rằng "Chiến lược Việt Nam hóa chiến tranh” đã gặt hái được những thành quả nằm ngoài dự kiến. Nguyễn Văn Thiệu lớn tiếng tuyên bố: "Tôi đã chỉ thị cho quân lực bằng mọi giá không để cho hai tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên và bất kỳ nơi nào khác rơi vào tay Cộng sản".
Đại tá Phan Bá Hòa - Tỉnh trưởng Quảng Trị - cũng hí hửng phát ngôn cùng giới truyền thông quốc nội và quốc tế rằng: "Quân đội Việt Nam Cộng hòa đã đẩy lùi mọi bước tiến của quân đội đối phương". Trong khi đó, mọi bước chuẩn bị cho một cuộc tấn công lớn của Quân đội nhân dân Việt Nam đã hoàn tất, chảo lửa ở chiến trường Trị - Thiên đang nóng dần lên từng ngày để chạm mốc thời gian điểm hỏa.
Quân giải phóng tập trung hỏa lực pháo kích dữ dội vào các căn cứ của địch trong vùng giới tuyến Carroll, Mai Lộc, Sarge, núi Bá Hộ, Tân Lâm, Cồn Tiên, Đông Hà và Quảng Trị. Pháo binh của ta, với các loại đại bác nòng dài 130ly, cũng như hỏa tiễn 122ly tầm xa 27,5km, từ Vĩnh Linh bên kia cầu Hiền Lương, đồng loạt bắn phá các căn cứ hỏa lực của địch.
Thời điểm này, cũng là lúc Trung đoàn 2 và Trung đoàn 56 của Sư đoàn 3 bộ binh địch đang hoán chuyển vùng, nên chúng bị tổn thất rất nặng nề, nhiều vị trí phòng thủ của địch bị bỏ ngỏ, đồng thời làm cho tinh thần binh sĩ, nhất là Trung đoàn 56 giao động mạnh.
Tiếp đó, ta huy động các đơn vị chủ lực của Sư đoàn 304 và 308 cùng 3 trung đoàn biệt lập của B5, 1 trung đoàn Đặc công và 2 trung đoàn xe tăng 203 và 202 vượt khu phi quân sự, chia thành 4 mũi tấn công cường tập vào tuyến phòng thủ của các đơn vị địch đang trấn đóng tại các căn cứ phía tây và bắc Quảng Trị.
Sau một ngày giao tranh, quân địch đồn trú ở các cứ điểm núi Bá Hô và Sarge hoàn toàn bị đẩy lùi và tiêu diệt, quân ta làm chủ trận địa hoàn toàn.
Ngày 1/4/1972, các báo ở Sài Gòn bắt đầu loan tin chiến sự. Trên trang nhất tờ Sóng Thần chạy hàng tít đậm "Quân Bắc Việt phát khởi mưa pháo kích và chấp nhận giao tranh ồ ạt". Hãng UPI thì nêu nhận định: "Một loạt các cuộc tấn công của địch được xem là dữ dội nhất kể từ gần một năm nay trên chiến trường Đông Dương".
Thừa thắng xông lên, quân ta tiếp tục tập trung hỏa lực vào các căn cứ địch ở Đông Hà, Cam Lộ, Ái Tử, nhiều đơn vị thuộc Sư đoàn 3 bộ binh của ngụy bị tiêu diệt, hàng nghìn sĩ quan và binh sĩ ngụy mạnh ai nấy chạy nhằm tìm đường thoát thân.
Ngày 2/4/1972, Hãng tin AFP bình luận: "Dù chờ đợi cuộc tấn công từ 3 tháng nay, nhưng không thể ngạc nhiên hơn về sự dữ dội của nó…". Bên cạnh những nhận định, đánh giá tình hình chiến sự tại chiến cuộc Quảng Trị, các báo còn liên tục thống kê những thiệt hại của quân lực Việt Nam Cộng hòa.
Tính đến ngày 3/4/1972, tức là sau 4 ngày Quân giải phóng ào ạt tấn công đã có 11 căn cứ hỏa lực của quân đội Sài Gòn tại vùng giới tuyến bị thất thủ liên tiếp, hơn 7.000 binh sĩ bị tử thương, trọng thương, bị bắt và thất lạc đơn vị.
Báo Sóng Thần trong các ngày 2 và 3/4/1972 liên tục có bài tường thuật sự thất thủ và tháo chạy của quân đội Sài Gòn: "Các mũi tiến công và hỏa lực của quân đội Bắc Việt ngày một thêm dữ dội khiến cho các cấp chỉ huy của Sư đoàn 3 bộ binh và Tiểu khu Quảng Trị gần như bó tay, vì không thể tìm ra kế hoạch nào để ổn định tình thế…".
Trước sức mạnh tấn công vũ bão của ta, 14h30' ngày 2/4/1972, Trung tá Phạm Văn Đính - Trung đoàn trưởng Trung đoàn 56 thuộc Sư đoàn 3 bộ binh địch đã treo cờ trắng xin hàng với khoảng 1.500 quân và vũ khí.
Sự kiện diễn này được báo chí miền Nam gọi là biến cố “chấn động tinh thần binh sĩ” quân đội Sài Gòn đang có mặt ở vùng giới tuyến. Đến 22 giờ cùng ngày, lực lượng chốt giữ của sở chỉ huy lữ đoàn 147 Thủy quân lục chiến ở căn cứ Mai Lộc phải tháo chạy về hướng Đông Hà, rồi từ đó thất thểu chạy về thành phố Huế.
Bộ Tư lệnh Sư đoàn 3 bộ binh địch cũng hoang mang cực độ trước sức ép của Quân giải phóng, nên đã hạ lệnh cho quan quân rút khỏi căn cứ Ái Tử để chạy về thị xã Quảng Trị. Tiếp đó, Trung đoàn 57 của Sư đoàn 3 bộ binh tháo chạy khỏi căn cứ Gio Linh nhằm về hướng Đông Hà.
Để cứu vãn tình thế, địch đưa các đơn vị lính Biệt động quân và Lữ đoàn 369 Thủy quân lục chiến từ Sài Gòn ra tăng viện nhưng không cản được sức tiến công của ta.
Đêm 24/4/1972, một cánh quân của ta tấn công làm cháy kho tiếp liệu của Sư đoàn 3 bộ binh ngụy tại La Vang, trong đó có kho xăng dầu và cả một đoàn xe tiếp tế quân trang, quân dụng của Bộ chỉ huy 1 tiếp vận từ Đà Nẵng ra. Đêm 27/4/1972, quân ta lại tấn công thẳng vào mục tiêu kho dự trữ đạn dược của địch tại căn cứ Ái Tử, phá hủy hoàn toàn số đạn dược ở đây.
Đến ngày 30/4/1972, thế trận phòng thủ của địch ở Quảng Trị hoàn toàn tan vỡ. Chuẩn tướng Vũ Văn Giai, Tư lệnh Sư đoàn 3 bộ binh triệu tập một cuộc họp tại Bộ Tư lệnh hành quân sư đoàn đóng trong thành cổ Quảng Trị để giải trình kế hoạch tháo chạy. Ngày 2/5/1972, Quân giải phóng hoàn toàn làm chủ địa bàn tỉnh Quảng Trị.
Như vậy, chỉ trong vòng hơn ba mươi ngày, ta đã vượt qua sông Bến Hải, phá tan hệ thống phòng thủ chiến lược Macnamara và các căn cứ, làm chủ đường số 9, giải phóng Đông Hà - Ái Tử, khiến đối phương phải rút khỏi Thị xã Quảng Trị (ngày 1/5/1972) về cố thủ ở phía Nam sông Mỹ Chánh (Thừa Thiên - Huế). Toàn tỉnh Quảng Trị được giải phóng vào ngày 2/5/1972…/.
(Còn nữa)
