“Mặt hàng” đa dạng
Trên một tài khoản bán hàng ở trang bán lẻ eBay, các khách hàng được chào mua “giấy chứng nhận tiêm chủng của CDC hàng thật” với giá 10,99 USD. Một mẩu khác cũng chào bán mặt hàng tương tự nhưng với giá chỉ 9,49 USD. Mẩu quảng cáo thứ 3 thì quanh co hơn, trong đó khách hàng được mời chào mua “giấy chứng nhận tiêm chủng của CDC để trống thông tin”, sản phẩm này rẻ hơn đôi chút, chỉ 8,99 USD. CDC ở đây là Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ.
Cả 3 “mặt hàng” trên do cùng một người sử dụng eBay có tài khoản tên asianjackson đăng tải. Đây là tài khoản của một dược sĩ ở khu vực Chicago, bang Illinois. Theo các nhà quản lý liên bang của Mỹ, những giấy chứng nhận tiêm chủng mà người này chào bán đều là bất hợp pháp. Theo tìm hiểu của tờ The Washington Post, trong vòng 2 tuần gần đây, tài khoản nói trên đã bán được hơn 100 giấy chứng nhận tiêm chủng. Tổng chưởng lý bang Bắc Carolina Josh Stein cho rằng những mẩu chào hàng nói trên là “ví dụ hoàn hảo” về tình trạng làm giả giấy chứng nhận tiêm chủng vaccine Covid-19 đang ngày càng gia tăng, có nguy cơ đe dọa an toàn của cộng đồng.
Ông Stein cho rằng việc tràn lan những tấm giấy chứng nhận tiêm chủng giả sẽ khiến đại dịch Covid-19 tiếp tục lan rộng, kéo theo việc sẽ có thêm nhiều người mắc bệnh và tử vong. Vị này gần đây đã cùng 47 đồng nghiệp khác yêu cầu eBay và các nền tảng thương mại điện tử khác trấn áp tình trạng buôn bán giấy tiêm chủng ngừa Covid-19 giả.
Tính đến nay, đã có khoảng 129,5 triệu người Mỹ đã được tiêm ít nhất một hoặc cả 2 liều vaccine Covid-19 và được nhận giấy chứng nhận tiêm chủng của CDC và giới chức nước này cũng đang thúc đẩy việc tiêm chủng trên toàn quốc. Tuy nhiên, nỗ lực tiêm chủng đó đang gặp phải nhiều khó khăn do những đối tượng tìm cách bán những tấm giấy chứng nhận để trống thông tin hoặc giả mạo.
Tình trạng vi phạm pháp luật này càng gia tăng khi nhiều doanh nghiệp và trường học cho biết họ sẽ chỉ tiếp nhận những người có “hộ chiếu vaccine” lên tàu, vào các cửa hiệu và trở lại trường học, khiến một số người còn do dự trong việc tiêm vaccine tìm cách đối phó bằng cách tìm mua giấy chứng nhận giả hoặc tự mình làm giấy tờ giả, dấy lên cuộc tranh luận gay gắt trên toàn quốc về việc liệu người Mỹ có nên có “hộ chiếu vaccine” kỹ thuật số thay vì giấy hay không.
Theo ông Saoud Khalifah - Giám đốc điều hành công ty Fakespot, một công ty chuyên xử lý gian lận trực tuyến và bắt đầu theo dõi về giấy chứng nhận tiêm chủng vaccine giả từ tháng 2 vừa qua, các nền tảng thương mại điện tử đã trấn áp những quảng cáo bán giấy chứng nhận tiêm chủng giả sau khi báo chí đưa tin gần đây. Song, tình trạng này đang có xu hướng trở lại. “Chúng tôi từng thấy quảng cáo bán giấy chứng nhận tiêm chủng trên Facebook, TikTok và các nền tảng mạng xã hội khác, hướng đến những người có quan điểm “bài vaccine” và một số đối tượng muốn giảm bớt thời gian chờ đợi bằng cách nói dối rằng họ đã tiêm liều đầu tiên để được chuyển sang nhóm tiêm liều thứ hai bớt đông đúc hơn”, ông Saoud Khalifah nói.
Những hệ lụy khó lường
Giới chức Mỹ nhiều tháng qua đã bị chậm chân so với những kẻ lừa đảo - những đối tượng thậm chí dám công khai thảo luận trên mạng xã hội về kế hoạch làm giả giấy chứng nhận rồi rao bán trên các trang thương mại điện tử như eBay, hay in mẫu phôi giấy từ trang web của chính quyền. Việc giới chức liên bang quyết định dùng giấy chứng nhận bản giấy vốn có thể dễ dàng sao chụp hay thậm chí có thể in ra mẫu thay vì hệ thống theo dõi kỹ thuật số đã khiến những rủi ro giấy chứng nhận bị làm giả trở nên trầm trọng hơn.
“Đây chính là kịch bản mà bạn muốn tránh. Toàn bộ nỗ lực tiêm chủng bị tổn hại vì số giấy chứng nhận giả ngoài kia. Điều này củng cố quan điểm sử dụng cơ chế chứng nhận kỹ thuật số. Dù không thể ngăn hoàn toàn tình trạng giả mạo nhưng nó chắc chắn vẫn an toàn hơn”, bà Jennifer Kates - người giám sát chính sách y tế toàn cầu của Quỹ Gia đình Kaiser nói.
Bà Nenette Day - trợ lý đặc vụ phụ trách Văn phòng Tổng thanh tra của Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ, người giám sát các thủ thuật phát hiện gian lận, xác nhận: “Giấy tờ chắc chắn dễ có thể bị lợi dụng để gian lận”. Bà Day cũng cảnh báo về một kịch bản trong đó một người chưa được tiêm chủng có thể tạo ra giấy chứng nhận tiêm chủng bất hợp pháp và giả vờ rằng bản thân đã được chủng ngừa, sử dụng giấy chứng nhận đó để vào một môi trường có nguy cơ cao như nhà điều dưỡng, sau đó vô tình lây lan virus vốn có khả năng giết người.
Thực tế, một số quan chức liên bang tiết lộ, mùa hè năm ngoái, họ đã có những cuộc thảo luận ban đầu về việc sử dụng hệ thống kỹ thuật số để giám sát nỗ lực tiêm chủng đồng thời giúp người dân tiện đăng ký. CDC tin rằng họ đủ khả năng kiểm soát hàng chục hệ thống thông tin tiêm chủng toàn quốc, bao gồm những liều đã dùng trong một khu vực địa lý cụ thể. “Cơ sở hạ tầng dữ liệu/công nghệ thông tin hỗ trợ toàn bộ quá trình phân phối, đặt hàng và theo dõi từ đầu đến cuối”, CDC viết trong tài liệu ban hành hồi tháng 7/2020 về kế hoạch triển khai vaccine.
Tuy nhiên, tài liệu này không đề cập đến việc chứng nhận tiêm chủng bằng hình thức cấp giấy. Trong thông báo 1 tuần sau đó, CDC đề cập đến hệ thống quản lý công tác triển khai vaccine, bao gồm lưu trữ hồ sơ người đã tiêm vaccine”, cũng không nhắc tới vấn đề này. Một quan chức giấu tên am hiểu vấn đề cho biết, những trở ngại về mặt kỹ thuật và áp lực thời gian khiến chính quyền buộc phải dựa vào thẻ giấy, hình thức mà CDC xác định là bảo đảm an toàn.
Hiện cơ quan đăng ký tiêm chủng tại bang và địa phương có lưu trữ dữ liệu tiêm phòng Covid-19 của các cá nhân. Tuy nhiên, hiện không có hệ thống nào giúp doanh nghiệp, trường học và những tổ chức khác dễ dàng kiểm tra để biết một “hộ chiếu vaccine” là giả hay thật. Giới chức Mỹ càng thêm chật vật khi một số bang vô tình tiếp tay cho hành vi gian lận bằng cách đăng phôi giấy chứng nhận tiêm chủng lên trang web của cơ quan y tế. Nhiều người dùng mạng xã hội còn khoe việc tự in tài liệu để làm giấy chứng nhận giả cho mình. Theo bà Day, số vụ tố giác liên quan đến giả mạo giấy chứng nhận tiêm chủng mỗi ngày trong tháng qua chiếm tới 40-50% các khiếu nại liên quan đến Covid-19.
Giới chức cho biết không thể ước tính được bao nhiêu người Mỹ đã tự làm giả giấy chứng nhận tiêm chủng hoặc mua chúng qua mạng. “Đây không phải thứ mà mọi người sẽ báo cáo sau khi mua. Bất cứ thứ gì làm trì hoãn việc chấm dứt đại dịch đều vô cùng đáng tiếc và phản tác dụng, như số giấy chứng nhận tiêm chủng giả đó”, ông Stein cảnh báo.
