Mới rồi, chính quyền phe ly khai ở vùng lãnh thổ miền Đông Ukraine tiến hành phiên toà xét xử và kết án tử hình 2 công dân Anh là Aiden Aslin và Shaun Pinner cùng công dân Maroc là Brahim Saadoune vì làm lính đánh thuê cho chính phủUkraine.
Những người này bị bắt trong trận đánh ở thành phố cảng Mariupol, chính quyền nước Cộng hòa nhân dân Donetsk (tự xưng) nhìn nhận họ là người nước ngoài làm lính đánh thuê cho chính phủ Ukraine. Trong khi đó, phía Ukraine lại nói rằng 2 người Anh kia có cả quốc tịch Anh lẫn Ukraine, đến Ukraine từ năm 2018, kết hôn và phục vụ quân đội Ukraine như những công dân khác. Cả hai người này đều đã từng tham gia quân đội Anh và đều có thời tham chiến ở Syria cùng với một lực lượng vũ trang của người Kurdở Syria.
Cuộc hỗn chiến giữa luật và lệ khởi nguồn từ đây. Đối với những kẻ làm lính đánh thuê thì chẳng có luật pháp quốc tế nào bảo hộ quyền lợi và tính mạng của họ trước tòa án ở nơi họ bị bắt giữ, bởi họ không được coi là tù binh chiến tranh. Liên Hợp quốc có công ước quy định trách nhiệm của các bên tham gia chiến tranh đối với tù binh chiến tranh của nhau. Chẳng hạn như theo đó thì tù binh chiến tranh phải được đối xử nhân đạo và không bị đưa ra xét xử trước tòa án, lại càng không bịtòa án ở đó kết án tử hình.
Câu hỏi được đặt ra ngay ở Ukraine bây giờ là ai xác định 3 người nói trên không phải là lính đánh thuê. Một khi giao tranh vũ trang đã bùng phát và leo thang mức độ quyết liệt không khoan nhượng như hiện tại ở Ukraine thì làm gì có chuyện bên này tin những gì bên kia nói. Cái lệ ở đây là bên nào cũng sẽ đưa ra lập luận có lợi cho mình nhất.
Trong thế giới hiện đại ngày nay, sử dụng lính đánh thuê đã trở nên khá phổ biến trong các cuộc chiến tranh hoặc xung đột vũ trang như đã có thể thấy ở thời gian vừa qua tại nhiều nước châu Phi và tại khu vực Trung Đông và vùng Vịnh. Lính đánh thuê giúp các bên liên quan giải quyết nhiều vấn đề khó khăn và “tế nhị” đối với họ về chính trị và pháp lý quốc tế.
Ở Ukraine hiện tại cũng vậy. Mỹ, EU và NATO cùng các đồng minh khác không thể đưa quân đội của họ vào Ukraine để giao tranh trực tiếp với quân đội Nga, bởi nếu làm như thế thì trong thực chất sẽ là chiến tranh giữa chính họ với Nga ở Ukraine. Phe này viện trợ tài chính và quân sự cho Ukraine chiến tranh với Nga và như thế giúp Ukraine không thiếu tiền để chiêu mộ lính đánh thuê từ mọi nơi trên thế giới về Ukraine.
Nga và phe ly khai ở Ukraine trừng phạt nặng những người nước ngoài có hành động vũ trang chống lại họở Ukraine vì không thể làm khác nếu muốn cảnh báo và răn đe tất cả những lính đánh thuê khác hiện đang ở Ukraine chống lại họ và những ai đang có ý định đến Ukraine làm lính đánh thuê. 3 người nói trên bị đưa ra xét xử và kết án tử hình vì thế. Phía tòa án ở vùng Donetsk không vận dụng công ước của Liên Hợp quốc về tù binh chiến tranh bởi không công nhận họ là tù binh chiến tranh.
Cái bẫy về luật pháp quốc tếở đây còn là nếu phía Ukraine hay Anh và Maroc muốn cứu những người này thì phải tiếp xúc và đàm phán với chính quyền ly khai ở vùng Donetsk, mà như thế lại đâu có khác gì công nhận chính quyền ly khai này. Một cách khác nữa là họ phải nhờ cậy Nga tác động mà, nếu như thế thì lại phải lụy Nga.
Một khi họ đã quả quyết những người kia không phải là lính đánh thuê thì họ không thể trốn tránh trách nhiệm bảo hộ công dân đối với những người này. Luật được dùng để lật lệ,còn lệ lại tạo bẫy đểluật phải phục vụ lệ.
