Như vậy, chỉ còn hơn 3 tháng nữa, hàng triệu kiều bào ta ở nước ngoài sẽ đứng trước nguy cơ mất quốc tịch Việt Nam. “Bài toán khó” này đang được các cơ quan chức năng Việt Nam tìm cách tháo gỡ.
Nguy cơ mất quyền bảo hộ công dân với hàng triệu Việt kiều
Cụ thể, theo Khoản 2 Điều 13 Luật Quốc tịch năm 2008 và các văn bản hướng dẫn, người Việt Nam định cư ở nước ngoài tính đến trước ngày 1/7/2009 mà không có hộ chiếu Việt Nam còn giá trị và chưa mất quốc tịch Việt Nam thì trong 5 năm kể từ thời điểm trên, họ phải đến đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước nơi người đó định cư để giữ quốc tịch Việt Nam; nếu không đăng ký thì sẽ mất quốc tịch sau ngày 1/7/2014.
Đối tượng cần phải đăng ký là những người Việt Nam định cư ở nước ngoài từ trước khi Luật năm 2008 có hiệu lực (người Việt Nam ra nước ngoài định cư và nhập quốc tịch nước ngoài sau ngày 1/7/2009 không phải đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam).
Thủ tục đăng ký giữ quốc tịch hết sức đơn giản. Người đề nghị chỉ cần nộp Tờ khai, giấy tờ tùy thân và giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam là được cấp giấy xác nhận đã đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam. Trường hợp không có giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam vẫn được cấp giấy xác nhận này nhưng đương sự cần khai lý lịch làm cơ sở cho các cơ quan chức năng trong nước tiến hành xác minh quốc tịch và ghi vào sổ đăng ký.
So với Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1998, quy định đăng ký giữ quốc tịch theo Luật năm 2008 là chế định mới, quan trọng, với mong muốn làm rõ tình trạng quốc tịch của người Việt Nam định cư ở nước ngoài, phục vụ cho công tác quản lý nhà nước về quốc tịch và bảo hộ công dân. Do vậy, trong thời gian qua, các cơ quan chức năng, đặc biệt là Bộ Ngoại giao (Cục Lãnh sự), đã tích cực triển khai thủ tục này.
Chẳng hạn như, Cục Lãnh sự đã phổ biến và hướng dẫn thủ tục này cho các cơ quan đại diện (CQĐD) Việt Nam ở nước ngoài. Thủ tục được đăng tải trên cổng thông tin điện tử về công tác lãnh sự và trang tin điện tử của các CQĐD. Các CQĐD cũng niêm yết thủ tục này tại phòng tiếp dân, tuyên truyền, phổ biến tại các cuộc gặp mặt, tiếp xúc với bà con kiều bào và thông qua các hội đoàn người Việt.
Tuy nhiên, thống kê mới nhất cho biết, tới nay chỉ có hơn 5.000 người Việt Nam định cư ở nước ngoài đăng ký giữ quốc tịch, chiếm một tỷ lệ rất nhỏ (0,09%) trong tổng số 4,5 triệu người Việt Nam ở nước ngoài. Nguy cơ nhãn tiền được cảnh báo rằng nếu số kiều bào còn lại không “kịp” đăng ký giữ quốc tịch trước ngày 1/7/2014 thì theo Điều 26 Luật năm 2008, họ sẽ mất quốc tịch Việt Nam và điều này đồng nghĩa với việc Nhà nước Việt Nam không còn quyền bảo hộ công dân của mình ở nước ngoài.
Nhanh chóng “bắt tay” vào sửa Luật?
Nguyên nhân của con số đăng ký giữ quốc tịch thấp hơn mong muốn có thể là do người Việt Nam ở nước ngoài chưa thấy việc đăng ký này mang lại lợi ích thiết thực. Giấy xác nhận đã đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam chỉ có giá trị chứng minh người này đã thực hiện thủ tục đăng ký chứ không khẳng định về quốc tịch Việt Nam của họ.
Vì thế, giấy xác nhận không có giá trị pháp lý làm cơ sở cho việc cấp phát hộ chiếu, giấy thông hành hoặc các giấy tờ khác. Ngoài ra, một số người Việt Nam định cư ở nước ngoài không muốn thực hiện thủ tục này có thể vì lo ngại ảnh hưởng tới quy chế cư trú của họ ở nước ngoài hoặc một số người Việt Nam định cư ở nước ngoài chưa hiểu rõ các quy định của việc đăng ký giữ quốc tịch.
Tại cuộc họp liên ngành diễn ra vào chiều qua (10/3) dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đinh Trung Tụng, đại diện nhiều cơ quan nhấn mạnh, thực trạng ít người đăng ký giữ quốc tịch không xuất phát từ việc triển khai thực thi Luật mà từ quy định nội tại của Luật khi “đặt” kiều bào vào thế khó. Do vậy, rất nhiều ý kiến cho rằng phải khẩn trương sửa quy định tại Khoản 2 Điều 13 theo thủ tục rút gọn.
Thậm chí có ý kiến còn nêu rằng, hiện có 100 nghìn công dân Việt Nam tại Đức, nếu làm thủ tục đăng ký giữ quốc tịch sẽ tốn kém khoảng 20 triệu Euro, song kiều bào không đăng ký thì Nhà nước ta mất quyền bảo hộ đối với họ, các nước sẽ không thừa nhận những người này là công dân Việt Nam. “Sai thì phải sửa, mà phải sửa để làm sao trước ngày 1/7/2014, Luật Sửa đổi phải có hiệu lực” – ý kiến này nhấn mạnh.
Kết luận buổi họp, Thứ trưởng Đinh Trung Tụng đồng tình với các kiến nghị của đại diện các Bộ, ngành. Nhưng Thứ trưởng cho biết, theo quy trình làm luật theo thủ tục rút gọn thì vẫn phải tổng kết thi hành Luật từ khi có hiệu lực đến nay nên phương án hàng đầu sẽ là Bộ Tư pháp báo cáo trình Chính phủ để Chính phủ báo cáo trình Quốc hội vào kỳ họp tới về phương án sửa quy định trên, còn không báo cáo Quốc hội ra Nghị quyết gia hạn sửa Luật nhằm đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp cho hàng triệu kiều bào vẫn đang hàng ngày đóng góp xây dựng Tổ quốc Việt Nam.
Điều 26. Căn cứ mất quốc tịch Việt Nam
1. Được thôi quốc tịch Việt Nam.
2. Bị tước quốc tịch Việt Nam.
3. Không đăng ký giữ quốc tịch Việt Nam theo quy định tại Khoản 2 Điều 13 của Luật này.
4. Theo quy định tại Khoản 2 Điều 18 và Điều 35 của Luật này.
5. Theo điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
(Trích Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008)
