67% doanh nghiệp FDI công nghệ lạc hậu
Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đang tiến hành một nghiên cứu về giảm thiểu tác động môi trường của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam. Nghiên cứu sơ bộ cho biết, ngày càng có nhiều dấu hiệu FDI trong các lĩnh vực gây nhiều ô nhiễm đầu tư vào Việt Nam như dệt, da giày, hóa chất…
Những kết quả nghiên cứu khác về vấn đề này trước đó cũng khẳng định, 67% doanh nghiệp FDI đang hoạt động tại Việt Nam thuộc ngành sản xuất có giá trị gia tăng thấp, công nghệ lạc hậu, tiêu thụ nhiều năng lượng và khả năng phát thải cao…
Đặc biệt là trong hơn 1 thập kỷ trở lại đây, để đón đầu cơ hội từ Hiệp định Đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương, các dự án FDI đã ào ạt “đổ bộ” vào Việt Nam. Điều đáng nói, các doanh nghiệp này chủ yếu đầu tư các nhà máy sợi, nhuộm, dệt may... Kéo theo đó là việc sử dụng các loại hóa chất gia tăng. Trong khi việc chấp hành các quy định về xả thải, bảo vệ môi trường của không ít doanh nghiệp chưa cao, đồng nghĩa với việc môi trường tiếp nhận ngày càng nhiều các loại chất thải độc hại.
Trước làn sóng này, cuối năm 2015, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã phải lên tiếng cảnh báo về nguy cơ ô nhiễm môi trường từ các dự án trên và yêu cầu các địa phương phải cân nhắc kỹ trước khi chấp thuận và cấp phép cho các doanh nghiệp đầu tư dự án vào địa bàn.
Không chỉ vậy, tại Hội thảo: “Giảm thiểu các tác động môi trường của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam” vừa được tổ chức, đại diện Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng cho rằng, không ít địa phương vì nóng vội thực hiện các mục tiêu tăng trưởng kinh tế nên đã bỏ qua mong muốn có được những doanh nghiệp FDI công nghệ cao, tiết kiệm năng lượng, thân thiện môi trường. Thậm chí, một số địa phương vì quá say mê với những dự án lớn, đã ít chọn lọc và cho phép các doanh nghiệp FDI chiếm đất tại các khu công nghiệp, gây ô nhiễm...
Hậu quả khó khắc phục
Lo lắng trước thực trạng trên, TS. Nguyễn Mạnh Hải (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) cho rằng, những vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường thường rất khó khắc phục, có những hậu quả gần như không khắc phục được, hoặc phải mất nhiều chi phí và trong một thời gian rất dài. Theo TS. Hải: “Trong các dự án đầu tư, chúng ta thường không đánh giá hết được cái giá phải trả cho môi trường nếu xảy ra ô nhiễm. Đến khi xảy ra rồi mới thấy hậu quả có thể lớn đến chừng nào. Những dự án FDI lớn chỉ có thể tốt nếu như vấn đề môi trường được kiểm soát chặt chẽ. Và càng về sau, khi quy mô sản xuất tăng lên, khả năng gây ô nhiễm ở những dự án ấy càng nhiều hơn”.
Đòi hỏi đặt ra là Việt Nam phải nâng cao khả năng kiểm soát và khắc phục những sự cố liên quan đến môi trường ngay từ khi mới phát sinh. Quan trọng hơn, cơ quan quản lý cần kiểm soát chặt từ khâu phê duyệt, chấp nhận dự án với những đánh giá tác động môi trường một cách nghiêm túc, tuân thủ thực sự đầy đủ các qui định về pháp luật môi trường. Đôi khi những dự án nhỏ hơn, lợi ích kinh tế dường như ít hơn nhưng bảo vệ môi trường tốt hơn thì về dài hạn lại là những dự án có lợi ích kinh tế cao hơn những dự án lớn mà nguy cơ ô nhiễm cận kề.
Một vấn đề khác đáng bàn, theo ông Nguyễn Khắc Kinh (Chủ tịch Hội Đánh giá tác động môi trường Việt Nam), đến thời điểm hiện tại, Bộ Khoa học và Công nghệ mới chỉ có quy định về máy móc, trang thiết bị cũ nhập vào Việt Nam. Tuy nhiên, chưa có văn bản nào quy định rõ ràng công nghệ nào là lạc hậu không được đầu tư vào Việt Nam, công nghệ nào là không lạc hậu? Chính sự “mập mờ” này đã vô tình cản trở Việt Nam sàng lọc các dự án gây ô nhiễm.
“Đổi mới công nghệ hướng tới phát triển kinh tế xanh là hướng đi đúng và phù hợp với xu thế phát triển mới của doanh nghiệp hiện nay, không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp mà còn mang lại hiệu quả của nền kinh tế xét trong dài hạn để chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới, nhất là tới đây Việt Nam tham gia Hiệp định Tự do thương mại với châu Âu và Hiệp định xuyên Thái Bình Dương (TPP), nếu doanh nghiệp sớm đổi mới công nghệ phù hợp với các tiêu chuẩn cao của thế giới, doanh nghiệp sẽ có nhiều cơ hội tham gia vào thị trường khu vực và toàn cầu”.
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh - Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường.
