Chiều nay - 19/11, tại trụ sở Bộ Tư pháp, Báo Pháp luật Việt Nam tổ chức tọa đàm với chủ đề “Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và chống buôn lậu thuốc lá – Những vấn đề đặt ra”. Tọa đàm có sự tham gia của các đại biểu Quốc hội cùng đại diện các cơ quan quản lý Nhà nước, các chuyên gia kinh tế - tài chính…
Tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết
 |
TS. Vũ Hoài Nam, Tổng Biên tập Báo Pháp luật Việt Nam phát biểu khai mạc Tọa đàm. |
Phát biểu khai mạc Tọa đàm, TS. Vũ Hoài Nam, Tổng Biên tập Báo Pháp luật Việt Nam, nhấn mạnh: “Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang trong quá trình soạn thảo, hoàn thiện và lấy ý kiến từ các bên liên quan với nhiều điểm sửa đổi quan trọng. Những điều chỉnh này thu hút sự chú ý lớn từ cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp hoạt động trong chuỗi sản xuất, kinh doanh các mặt hàng và dịch vụ thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật”.
Theo TS. Vũ Hoài Nam, dù còn nhiều quan điểm khác nhau về Dự án Luật, cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng các quy định mới sẽ tạo ra môi trường kinh doanh công bằng, ổn định, đồng thời đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Ông nhấn mạnh rằng, để đạt được mục tiêu này, các quy định phải dựa trên cơ sở pháp lý chặt chẽ, khoa học và thực tiễn, được xây dựng thông qua nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng và học hỏi kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện Việt Nam.
“Buổi Tọa đàm nhằm mục đích lắng nghe ý kiến từ các nhà quản lý, đại biểu Quốc hội, chuyên gia và doanh nghiệp, qua đó xây dựng tiếng nói chung và chuyển tải thông tin tới cơ quan quản lý, góp phần tạo ra các văn bản pháp luật có tính khả thi cao, thực sự đi vào đời sống,” TS. Vũ Hoài Nam nhấn mạnh.
 |
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam phát biểu tại Toạ đàm. |
Cũng tại Tọa đàm, bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, khẳng định việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là cần thiết và nên áp dụng theo phương pháp hỗn hợp. Theo bà Cúc, mục tiêu chính của việc tăng thuế là giảm tỷ lệ người hút thuốc, đặc biệt là giới trẻ, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và giảm nguy cơ mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư phổi và bệnh hô hấp.
Tuy nhiên, bà Cúc cảnh báo rằng việc tăng giá thuốc lá hợp pháp có thể tạo cơ hội cho thuốc lá lậu, vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng, tràn vào thị trường. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của chính sách khi tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm nhưng thuốc lá lậu lại gia tăng.
Dẫn số liệu phân tích từ Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, bà Cúc cho biết cả hai phương án tăng thuế trong dự thảo đều dự báo tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Tuy nhiên, sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm mạnh, với phương án 1 giảm 30% (tương đương 28 tỷ điếu) và phương án 2 giảm 36% (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025. Điều này có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngành thuốc lá, khi doanh thu giảm từ 32% đến 35%, khiến nhiều doanh nghiệp đứng trước nguy cơ phá sản.
Ngược lại, lượng thuốc lá lậu được dự báo tăng mạnh, với phương án 1 tăng 205% (khoảng 22 tỷ điếu) và phương án 2 tăng 230% (tương đương 24 tỷ điếu) vào năm 2030 so với năm 2025, đặt ra thách thức lớn cho công tác kiểm soát thị trường và thực thi pháp luật.
Cần xem xét kỹ các tác động và tăng theo lộ trình hợp lý
 |
Ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam chia sẻ tại buổi Toạ đàm. |
Chia sẻ tại tọa đàm, ông Hồ Lê Nghĩa - Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, cho rằng việc tăng thuế TTĐB thuốc lá là cần thiết, nhưng cần cân nhắc kỹ lưỡng phương án thực hiện. Ông nhấn mạnh rằng ngành thuốc lá, dù không được khuyến khích phát triển, vẫn có đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước trong nhiều năm qua. Điển hình, Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) nộp ngân sách tăng dần qua các năm, riêng trong năm 2023 đã nộp hơn 14.000 tỷ đồng vào ngân sách; đóng góp 100 tỷ đồng vào Quỹ Phòng chống Covid-19 và 265 tỷ đồng vào Quỹ Bảo vệ Môi trường, đồng thời tạo sinh kế cho hơn 90.000 nông dân…
Tuy nhiên, ông Hồ Lê Nghĩa cảnh báo việc tăng thuế đột ngột có thể gây bất ổn trong ngành, đặc biệt khi giá thuốc lá hợp pháp tăng mạnh sẽ thúc đẩy buôn lậu thuốc lá – vốn không chịu thuế và không được kiểm soát chất lượng.
Do đó, ông Nghĩa đề xuất áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần: 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.
 |
Bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Xây dựng Pháp luật, Ban Pháp chế - VCCI |
Cùng quan điểm, bà Phan Minh Thủy, Trưởng phòng Xây dựng Pháp luật, Ban Pháp chế - VCCI, cho rằng mức tăng thuế tuyệt đối trong hai phương án dự thảo hiện nay là quá đột ngột, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Bà lưu ý rằng việc tăng thuế quá nhanh sẽ làm giá thuốc lá nội địa tăng mạnh, khiến người tiêu dùng chuyển sang thuốc lá lậu, đồng thời không tạo điều kiện cho doanh nghiệp tái cơ cấu sản phẩm, chuyển đổi máy móc và vùng trồng nguyên liệu. Theo bà Thủy, cần lộ trình hợp lý để đảm bảo ổn định thị trường và giảm dần tác động tiêu cực.
 |
Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống Ma túy và Tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng phát biểu tại Toạ đàm. |
Thượng tá Lê Thiện Thành, Phó trưởng Phòng Hướng dẫn Điều tra, Cục Phòng, chống Ma túy và Tội phạm, Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng, cũng đồng tình với việc tăng thuế nhưng nhấn mạnh rằng lộ trình tăng cần được giãn ra để các lực lượng quản lý, như Bộ đội Biên phòng, có thời gian chuẩn bị đối phó với tình trạng buôn lậu tăng cao. Ông đề xuất sửa đổi Nghị định 98/2020/NĐ-CP để xử phạt nghiêm các hành vi buôn lậu thuốc lá, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp hợp pháp.
 |
Ông Tráng A Dương - Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc. |
Trong khi đó, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) và ông Tráng A Dương (Ủy viên chuyên trách Hội đồng Dân tộc) đều nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng thuế nhưng lưu ý rằng lộ trình tăng cần có tính toán kỹ lưỡng để đạt được hiệu quả giảm tỷ lệ hút thuốc mà không làm gia tăng buôn lậu.
Đồng quan điểm, Ủy viên Ủy ban Tài chính Ngân sách của Quốc hội Hoàng Văn Cường chia sẻ, mục tiêu quan trọng của tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là thay đổi hành vi. Vì vậy, việc tăng thuế không nên tăng đều hằng năm và mà nên có khoảng cách thời gian và có thể lùi thời gian áp dụng để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị chuyển đổi. Cùng với đó, cần có cả giải pháp hạn chế buôn lậu thuốc lá, bởi nếu chỉ dựa vào tăng thuế để thay đổi hành vi thì khó thành công.
Theo TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh, thuế tiêu thụ đặc biệt chỉ là một trong nhiều công cụ chính sách để đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội.
Loại thuế này không chỉ nhằm tạo nguồn thu ngân sách, mà còn góp phần định hướng hành vi tiêu dùng, nâng cao nhận thức cộng đồng về sức khỏe, cũng như thúc đẩy sự chuyển đổi ngành nghề và cơ cấu kinh tế. Tuy nhiên, vị chuyên gia cho rằng việc xây dựng luận cứ nghiên cứu cho thuế TTĐB cần có trọng tâm rõ ràng, đặc biệt là ở hai khía cạnh cung và cầu trong thị trường.
Trên khía cạnh cung, chính sách thuế cần xem xét đến chi phí sản xuất, khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp, cũng như những tác động dài hạn đến sự dịch chuyển ngành nghề. Trong khi đó, từ góc độ cầu, cần chú trọng đến thói quen tiêu dùng, khả năng chấp nhận giá cả của người dân và hiệu quả của chính sách thuế trong việc thay đổi hành vi tiêu dùng để hướng tới các mục tiêu như giảm thiểu tác hại sức khỏe hoặc bảo vệ môi trường.
Theo ông Võ Trí Thành, để thuế TTĐB thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự kết hợp linh hoạt với các công cụ chính sách khác, như truyền thông nâng cao nhận thức, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, và khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo. Việc triển khai chính sách này đòi hỏi phải cân nhắc kỹ lưỡng, cần lắng nghe tiếng nói của thị trường xem nó như thế nào, rồi quyết định điều chỉnh, để đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu tài chính, kinh tế, và xã hội.
Nhìn chung, các ý kiến tại tọa đàm đều đồng thuận rằng việc tăng thuế TTĐB thuốc lá cần được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu tác động kỹ lưỡng, có lộ trình rõ ràng, nhằm đạt được mục tiêu giảm tiêu thụ thuốc lá hợp pháp, hạn chế buôn lậu, và đảm bảo sự ổn định cho ngành sản xuất.
Dự kiến, tại đợt 2 kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV diễn ra tại Hà Nội vào ngày 20/11/2024, Quốc hội sẽ cho ý kiến 13 dự luật, trong đó có dự thảo Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Tại Dự luật, Chính phủ đề xuất 2 phương án: giữ nguyên tỷ lệ thuế suất hiện hành 75%, và cộng 2.000 đồng/bao cho phương án 1, và 5.000 đồng/bao cho phương án 2, sau đó tiếp tục tăng hàng năm, hướng đến mục tiêu tăng thuế tuyệt đối tới 10.000 đồng/bao vào năm 2030.
