Xây dựng chuỗi liên kết, mở rộng diện tích cây trồng đặc sản
Huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng có diện tích trồng cây hạt dẻ trên 240 ha, tập trung nhiều ở thị trấn Trùng Khánh, các xã Chí Viễn, Khâm Thành, Đình Phong, Ngọc Khê và Phong Châu. Năm 2014, sản phẩm hạt dẻ Cao Bằng được công bố chỉ dẫn địa lý Trùng Khánh, đem lại ý nghĩa quan trọng về thương mại, du lịch địa phương. Hạt dẻ Trùng Khánh đã lọt “Top 100 đặc sản quà tặng Việt Nam năm 2020 - 2021” do Viện Kỷ lục Việt Nam bình chọn.
Thực hiện Đề án Nông nghiệp thông minh giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn năm 2030, UBND tỉnh Cao Bằng xây dựng Kế hoạch phát triển cây dẻ Trùng Khánh, giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 với mục tiêu hình thành vùng sản xuất tập trung cây dẻ có quy mô 1.000 ha.
Trong đó, giai đoạn 2021 - 2025, phát triển diện tích trồng mới 900 ha cây dẻ, cải tạo, trồng thay thế 100 ha dẻ hiện có; cây dẻ giống đưa vào sản xuất, sử dụng 70% cây giống nhân bằng phương pháp ghép, 30% cây giống được nhân bằng hạt...
 |
Hạt dẻ là một trong những quả đặc hữu nổi tiếng của tỉnh Cao Bằng. Mùa dẻ chín cũng chính là “mùa vui” của người dân các dân tộc huyện Trùng Khánh. |
Cũng theo Đề án, diện tích trồng cây dẻ của các xã trong vùng sản xuất tập trung như: thị trấn Trùng Khánh, Đình Phong, Phong Châu, Chí Viễn, Khâm Thành, Đàm Thủy, Ngọc Khê bình quân đạt 25 ha/năm/xã. Đồng thời, khai thác mô hình du lịch sơn thôn mùa dẻ, phát triển cây dẻ gắn với quảng bá khu du lịch thác Bản Giốc, động Ngườm Ngao.
Địa phương có lộ trình hỗ trợ mỗi xã trọng điểm xây dựng 1 hợp tác xã sản xuất kinh doanh, đa dạng hóa các sản phẩm từ hạt dẻ. Đồng thời, huyện thiết lập quy chế sử dụng nhãn hiệu tập thể “Hạt dẻ Trùng Khánh”.
Trùng Khánh cũng xây dựng chuỗi liên kết, kênh bán hàng hạt dẻ tại các chợ đầu mối, trung tâm thương mại, siêu thị, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử trong và ngoài tỉnh.
Huyện cũng tổ chức đưa sản phẩm hạt dẻ tham gia sàn giao dịch nông sản trong tỉnh và một số thành phố lớn, quảng bá thương hiệu gắn với du lịch, bán hàng qua mạng, giới thiệu sản phẩm trên mạng xã hội nhằm thu hút khách hàng trong và ngoài nước.
Đề án cũng tăng cường các hình thức liên doanh, liên kết, tạo môi trường đầu tư thông thoáng để mời gọi các doanh nghiệp, nhà đầu tư vào phát triển sản xuất, chế biến, bảo quản, tiêu thụ các sản phẩm từ cây dẻ.
 |
Hạt dẻ Trùng Khánh to, chất lượng hảo hạng. |
Ngoài ra, tỉnh Cao Bằng đã phối hợp với nhiều đơn vị, chỉ đạo các sở ngành và huyện Trùng Khánh tìm nhiều giải pháp để mở rộng diện tích cây dẻ, đưa thương hiệu hạt dẻ vươn xa ra ngoài tỉnh. Trong đó, Viện Nghiên cứu Lâm sinh triển khai đề tài “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen cây dẻ Trùng Khánh tại tỉnh Cao Bằng”, tập trung vào xác định giá trị nguồn gen cây dẻ, chọn lọc cây trội để lấy vật liệu nhân giống, xây dựng vườn giống vô tính dẻ Trùng Khánh 1ha và 3ha mô hình điểm trồng rừng thâm canh bằng các dòng có năng suất cao.
Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng cũng đề xuất phương pháp nhân giống ghép nhằm nâng cao năng suất, chất lượng cây dẻ Trùng Khánh, khắc phục những hạn chế của phương pháp trồng bằng hạt như hiện nay.
Để thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh "bay xa"
Sau thời gian bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, huyện Trùng Khánh đã và đang đẩy mạnh du lịch và các thương hiệu đặc trưng của địa phương, đặc biệt là hạt dẻ. Vào mùa hạt dẻ, nhiều gia đình tại Trùng Khánh mở vườn cho du khách đến tham quan, trải nghiệm hoạt động thu hoạch và nướng hạt dẻ ngay tại vườn. Dịch vụ trải nghiệm vườn dẻ thu hút đông đảo khách du lịch, góp phần quảng bá thương hiệu hạt dẻ Trùng Khánh vươn xa, đồng thời tăng thu nhập cho người nông dân trồng hạt dẻ.
Đến nay, huyện Trùng Khánh đã có gần 700ha dẻ, trong đó khoảng 200ha cây dẻ lâu năm cho thu hoạch, chủ yếu trồng ở các xã Chí Viễn, Ngọc Khê, Ðình Minh, Phong Châu, Ðình Phong, thị trấn Trùng Khánh... Năng suất bình quân đạt 22 tạ/ha, sản lượng dẻ mỗi năm khoảng 130-160 tấn, thu nhập đạt khoảng 200-250 triệu đồng/ha..
 |
Hạt dẻ rụng xuống khi đã chín. |
Bà Nông Thị Điêm, người dân xã Chí Viễn, huyện Trùng Khánh chia sẻ: “Hạt dẻ năm nay được mùa lại gặp đợt lễ hội nên tiêu thụ mạnh, giá bán hạt to 150.000đ/kg, nhỏ hơn thì 120.000 đồng đến 130.000đ/kg. Bà con bản Khấy trồng hạt dẻ nên ai cũng thu nhập cao hơn, không còn ai đói nữa rồi, hầu như ai cũng khá giả”.
Khác biệt so với hạt dẻ ở các địa phương khác, ở Trùng Khánh hạt to đều, gấp 5 - 6 lần hạt dẻ các địa phương khác. Vỏ hạt dẻ màu nâu sẫm, lớp lông tơ màu trắng nhạt, vỏ lụa mỏng, nhân có màu vàng, khi ăn có vị thơm ngon và bùi ngậy.
Hạt dẻ đem đến nhiều lợi ích cho sức khỏe con người như: Chống viêm, bảo vệ tim mạch, giảm nguy cơ ung thư. Đặc biệt, hạt dẻ có vị ngọt, tính ấm nên tốt cho hệ tiêu hóa, gân cốt, bổ thận. Hạt dẻ có thể chế biến được nhiều món như: Hạt dẻ rang, cốm hạt dẻ, hạt dẻ hầm chân giò, hạt dẻ hầm gà...
Vào mùa hạt dẻ, trước mỗi phiên chợ, tiểu thương sẽ tới từng vườn tìm mua để mang về bán trên chợ huyện, chợ tỉnh.
 |
Thời tiết mùa thu se lạnh, thưởng thức hạt dẻ nóng thơm ngon khiến du khách nhớ tới Cao Bằng. |
Cách thu hoạch hạt dẻ thường thấy nhất là dùng sào tre móc cành, sau đó rung cây cho trái chín rụng. Ngoài ra, khi hạt đạt đủ độ chín sẽ rụng, người nông dân sẽ đi nhặt hạt tại vườn. Quả dẻ chín có đường nứt ở vỏ ngoài, bên trong vỏ có từ 1 đến 3 hạt. Vỏ dẻ có gai sắc nên người dân mang cây gắp vào vườn nhặt trái, có thể tách hạt tại chỗ hoặc mang trái về nhà để bóc tách.
Để phân biệt hạt dẻ Trùng Khánh với hạt dẻ Trung Quốc. Hạt dẻ Trùng Khánh chỉ có mùa vụ nhưng hạt dẻ Trung Quốc bán quanh năm. Hạt dẻ Trung Quốc hạt tròn, bên ngoài không có lông tơ và ruột bên trong có màu trắng. Hạt dẻ chuẩn Trùng Khánh, dễ dàng tan trong miệng và có vị ngọt dịu, mùi thơm tỏa thanh nhẹ, vỏ cứng, dày và có nhiều lông tơ.
