Báo động toàn cầu về “Mafia gỗ nghìn tuổi“

Khoảng tháng 5/2012, chỉ còn một nửa cơ thể “nạn nhân” chỏng chơ trên nền đất: một cây Tuyết Tùng 800 năm tuổi. Cao 50m và đường kính thân cỡ 3m, Tuyết Tùng là một trong những “viên ngọc” quý hiếm trong vườn quốc gia Carmanah Walbran (Canada) giờ chỉ còn lại là một khúc thân rễ to bằng cỡ chiếc xe tải nhỏ, quanh đó là mảnh vụn gỗ và bụi. 

Nghiệp đoàn "Mafia gỗ" có vũ trang

Carmanah Walbran từng là công viên chứa đầy cây Vân Sam và Tuyết Tùng Sitka có tuổi đời hàng trăm năm, là một phần của hệ sinh thái rừng: rêu và cỏ dại mọc trên thân chúng, nấm rừng mọc chi chít ở gốc cây và là nơi sinh sống của các loài chim quý hiếm. Nhưng trong vòng một thập kỷ qua, các nhà điều tra rừng đã phát hiện có hơn 100 cây cổ thụ bị đánh cắp. 

Chính quyền tỉnh Carmanah Walbran đã xử lý vụ việc một cách nghiêm túc, nhưng đã phải dừng cuộc điều tra chỉ vài tháng sau đó. Khi nói đến thế giới ngầm của thị trường gỗ chợ đen thì cây Tuyết Tùng 800 tuổi này chỉ mới là “tảng băng trôi”.

Theo một báo cáo năm 2012 của Chương trình môi trường của Liên Hiệp Quốc (UNEP) và Cảnh sát hình sự quốc tế (INTERPOL) mang tựa đề “Carbon xanh, thương mại đen”, thì “Trộm gỗ toàn cầu đã phát triển thành một làn sóng tội phạm môi trường leo thang nhanh chóng”. 

Một gốc cây tuyết tùng nằm chỏng chơ tại thung lũng Carmanah, đảo Vancouver, British Columbia, Canada

Báo cáo năm 2012 ước tính, có từ 15% đến 30% hoạt động thương mại gỗ toàn cầu thông qua thị trường “chợ đen” và có dính lứu đến tội phạm có tổ chức được trang bị vũ khí. Gần đây, với sự ra đời của các “nghiệp đoàn gỗ có vũ trang”, những tổ chức này làm giàu bất chính từ nguồn của cải vô giá.

Trên bình diện toàn cầu, cổ thụ bị săn trộm có giá trị dao động từ 30 tỷ USD đến 100 tỷ USD. Mỹ tuyên bố sở hữu kho gỗ trị giá 1 tỷ USD trong biên giới chung với Canada. Nhưng thật khó định giá chính xác số gỗ cổ thụ đã bị đánh cắp, bởi vì giá trị của gỗ chỉ có thể định giá bằng giá trị thị trường.

Ông Matthew Diggs, một quan tòa ở Seattle, phát biểu: “Thành thật mà nói, không thật sự có cách định giá chính xác gỗ. Nó là một trong những tài nguyên quý giá nhất ở nước Mỹ, và mất nhiều thế kỷ sau, cây mới có thể thu hoạch gỗ tốt”.

Tội phạm hoàn hảo

Có 2 nhân tố chính khiến cho gỗ trở thành một mặt hàng hấp dẫn trong những năm gần đây. Thứ nhất, là tiền trao cháo múc: Một cây Tuyết Tùng cổ thụ có thể thu về gần 20.000 USD. Một báo cáo được công bố vào năm 2000 bởi Trung tâm lâm nghiệp Thái Bình Dương trực thuộc Cục Rừng Canada (CFS) đã ghi nhận, gỗ ở Canada nhất là ở British Columbia có giá trị 20 triệu USD/năm. Tuyết Tùng Đỏ là đặc biệt nguy cấp, ngay cả những phần thân cây nhỏ cũng có giá trị cao: Năm 2014, 18 vụ bóc trộm những phần thân gỗ từ cây Cù Tùng 1000 tuổi ở California. 

Nhà sinh học thế giới hoang dã Terry Hines đứng cạnh một vết sẹo để lại trên cây cù tùng bị chặt trộm tại Vườn quốc gia Cù Tùng nằm gần Klamath, California vào năm 2013

Ông Cameron Kamiya, nhà điều tra rừng ở Canada, nhìn nhận: “Những tên trộm lấy cắp gỗ ở Canada. Và Vườn quốc gia Carmanah Walbran là nơi hoàn hảo để ăn trộm: cánh rừng nhiệt đới hẻo lánh nằm ở duyên hải phía Tây Canada rộng bát ngát, vì thế mỗi năm lực lượng kiểm lâm chỉ đi tuần rừng 4 lần mà thôi”.

Nhóm của ông Cameron Kamiya thường đi tuần núi bằng xe đạp, sử dụng camera GoPro ghi lại hình ảnh thực tế tại hiện trường. Thế nhưng, một khi thủ phạm trộm gỗ bị bắt quả tang, họ chỉ bị phạt 6 tháng quản chế, đóng phạt 500 USD. “Bắt được tận tay thủ phạm đòi hỏi phải có chút ít trùng hợp và may mắn”. Ông giải thích: “Nó giống như cây kim nằm trên đống cỏ khô, và chúng tôi rất vất vả đi tìm nó”. 

Những lô hàng không tên

Trên giấy tờ, một số tổ chức, chính phủ đang rất vất vả trong việc ngăn chặn nạn đốn gỗ phi pháp vì không ai trong số họ được trang bị vũ khí đủ mạnh để chống lại giới buôn lậu gỗ toàn cầu dù có CITES, một công ước quốc tế được nhiều quốc gia tuân thủ, chuyên quản lý thực vật và động vật bao gồm 600 chủng loại cây gỗ. Khoảng 400 chủng loại gỗ trong công ước này bao gồm gỗ trắc, gỗ dái ngựa lá lớn và gỗ Thủy Tùng châu Á bị khai thác triệt để. 

Về lý thuyết, các quốc gia tham gia vào CITES đồng ý quản lý xuất khẩu gỗ bao gồm đòi hỏi giấy phép đầy đủ về việc buôn bán gỗ.

Rừng cây cù tùng cổ thụ quý giá ở Stout Grove, Vườn quốc gia Jedediah Smith, California

Nhưng ông Chen Hin Keong, người đứng đầu Chương trình thương mại rừng toàn cầu (GFTP) của tổ chức giám sát thương mại hoang dã thì nhiều giấy phép bị bỏ qua, những súc gỗ loại thượng hạng đi trót lọt qua những hải cảng lớn nhất thế giới một cách dễ dàng nhờ được giấu trong các thùng công-ten-nơ gồm cả gỗ hợp pháp và bất hợp pháp.

“Nếu quý vị buôn ma túy hay giết voi, sẽ gặp rắc rối to nhưng nếu quý vị dính dáng đến gỗ, chả ai quan tâm”. Gỗ sẽ cập tại những hải cảng sầm uất nhất ở Malaysia và Trung Quốc, rồi được chế tác để trực chỉ đến Bắc Mỹ và châu Âu. Ngay cả khi ai đó tỏ ý nghi ngờ một xe tải chở gỗ lậu, vẫn khó có thể bảo đó là gỗ lậu”. Ông John Scanlon, Tổng thư ký của CITES tuyên bố: “Phải dùng đến những cách khác nhau hoặc đôi khi phải vận dụng đến pháp y để điều tra”. 

"In chỉ dấu rừng"

Các nhà bảo vệ rừng đang nghĩ đến việc lăn dấu lên các sản phẩm gỗ có nguồn gốc từ cây cổ thụ. Bà Eleanor White, một nhà sinh học phân tử đã nghỉ hưu làm việc tại Cục lâm nghiệp Canada (CFS), phát minh ra “chỉ dấu vân tay” trên cây.

Mất hàng trăm năm để một cây hóa thành cổ thụ, nhưng nó bị đốn tận gốc chỉ trong không đầy 1 tuần

Hồi cuối thập niên 1990, bà White phát triển một phương pháp có thể lưu lại dữ liệu về ADN của các cây Tuyết Tùng đỏ và vàng ở British Columbia. Giống như dấu vân tay, mỗi loại cây sẽ có một dấu hiệu riêng. Tại tiểu bang Oregon, Cục cá và động vật hoang dã Mỹ (USFW) đã phát triển một phòng pháp y chuyên điều tra nạn trộm gỗ.

Ông Ken Goddard, giám đốc,  nói phòng thí nghiệm đang xử lý mặt hàng trầm hương nhập khẩu bất hợp pháp. Ngoài ra, Qũy động vật hoang dã thế giới (WWF) hiện đã đồng hành với các công ty như Kimberly Clarke, Hewlett-Packard và McDonald nhằm giúp nhận diện những nơi cung ứng của họ có dính líu đến buôn bán gỗ phi pháp hay không.

Về phần mình, ông Chen Hin Keong lại lo lắng đến sinh kế từ hoạt động đốn gỗ của các quốc gia nghèo: “Nếu khách hàng không mua gỗ ở các xứ này thì người nghèo sẽ không có đường sống. Đây thật sự là một giải pháp không đơn giản”.

Ông Nellemann tin rằng cách để đình lại hoạt động buôn lậu gỗ là thông qua việc buộc tội gian lận thuế: “Đây là vấn đề an ninh và cũng còn là việc các chính phủ đã tổn thất nhiều tiền của từ hoạt động khai thác gỗ lậu”…/.