Trẩy hội chốn tổ Hương Sơn- (Kỳ 3): Bếp trời Thiên Trù bảng lảng khói sương

Chốn tổ Hương Sơn (ảnh: Đại Nam phục ảnh).
Chốn tổ Hương Sơn (ảnh: Đại Nam phục ảnh).
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - “Anh trẩy chùa Hương phía xót thương/ Bến Trong bến Đục nửa chia đường/ Thiên Trù chợt lắng chuông buông tím/ Bỗng gặp em nằm đắp khói sương”, nhà thơ của những Lá diêu bông, Bên kia sông Đuống Hoàng Cầm đã có những vần thơ đầy lãng mạn như thế khi trẩy chùa Hương.

Trẩy hội chốn tổ Hương Sơn- (Kỳ 2): Tiểu sơn lâm mà có đại kỳ quan

Càng trông phong cảnh càng yêu

Các nhà nghiên cứu khi tổng kết về lễ hội Việt Nam đã nhận xét về lễ hội Chùa Hương là “lễ hội dài nhất nước về thời gian, rộng nhất về không gian” còn người dân địa phương thì có câu “hội chùa tự mở và tự đóng”. Thường sau lễ Thượng nguyên (rằm tháng Giêng) khách thập phương đã lũ lượt về hội và cứ thế luân phiên tấp nập và vãn dần tới rằm tháng Ba.

Ngày nay, hội chùa mở sớm hơn. Người ta chọn ngày mồng 6 tháng Giêng để khai hội. Đây vốn là ngày tổ chức lễ khai sơn (lễ mở cửa rừng) của những người kiểm lâm thổ sản và đi săn của dân làng Yến Vĩ và Phú Yên. Lễ mở cửa rừng của làng Yến Vĩ tổ chức ở đền Ngũ Nhạc – cũng chính là đền Trình, điểm di tích đầu tiên của bất cứ ai đến chùa Hương.

Ngũ Nhạc là một dãy núi gồm 5 ngọn núi liền kề nhau tạo thành một vệt hình dáng giống một con Thanh Long (rồng xanh) nằm phục gác cổng trời Nam. Theo thuyết phong thuỷ núi Ngũ Nhạc là dãy núi với hình thế rõ ràng, dáng núi uy nghiêm, minh đường tụ thuỷ, sinh khí trường tồn. Năm ngọn núi kế tiếp nhau, có cây to bóng mát, có chim thú tụ về là khu rừng cấm của cư dân làng Yến Vĩ. 

Trong bài ký Du ngoạn chùa Hương, Thượng Chi Phạm Quỳnh cũng kể: “Đến nửa đường thời có "Đền Trình", ở dưới chân núi, về bên tay phải lối đi vào; đấy là thờ các vị sơn quân canh rừng núi, giữ cửa Chùa, ai vào Chùa phải tới đấy trình diện trước, nên gọi là "đền Trình". Tức như vào cửa quan lớn phải hỏi cậu lính hầu vậy. Bọn mình cũng ghé thuyền lên đưa thiếp danh cho các cậu “ba mươi” xin vào hầu bà Công Chúa (vì đức bà Quan Âm theo tục truyền thủa bình sinh tức là con gái vua)”.

Tương truyền, đền Trình trước thờ sơn thần – ông Hổ (chúa sơn lâm), sau có sự hòa trộn tín ngưỡng vật thiêng với thờ nhân thần bằng sự tôn vinh Hùng Lang, con ông Hùng An, một vị tướng thời Hùng Vương có công dẹp giặc Ân trừ bạo cho nước. Tại đây có đôi câu đối:

"Trời Nam dựng nước tựa Vua Hùng/ Công tựa đất trời sánh biển sông/ Mười lăm bộ, thần dân cả nước/ Hùng - Gia dòng giống vốn cùng chung"

"Danh tướng thủa Hồng Bàng/ Quyết diệt giặc Ân phù Vua Hùng vận/ Phúc thần làng Yến Vỹ/ Vui ngân vần điệu lưu để cùng dân."

Chùa Thiên Trù.
Chùa Thiên Trù.  

Thiên Trù dâu bể can qua

Sau khi trình diện Sơn thần, du khách tiếp tục lên thuyền hành hương giữa một vùng non xanh, nước biếc khiến cho tao nhân mặc khách tức cảnh sinh tình xướng họa đề thơ. Tới một cửa hang có 4 chữ Hán “Sơn thủy hữu tình”, vốn là bút đề của Tĩnh Vương Trinh Sâm. Trên một chiếc cầu ván chênh vênh, một vài bóng người kĩu kịt trên vai những gánh mơ vàng hoặc những làn rau sắng và xa kia, núi non vẽ ra những hình thù kỳ lạ:

“Réo rắt suối đưa quanh,/ Ven bờ, ngọn núi xanh,/ Nhịp cầu xa nho nhỏ/ Cảnh đẹp gần như tranh./ Sau núi Oản, Gà, Xôi,/ Bao nhiêu là khỉ ngồi/ Tới núi con Voi phục,/ Có đủ cả đầu đuôi”. (Chùa Hương – Nguyễn Nhược Pháp)

Thuyền thuận dòng đủng đỉnh, thong thả theo mái chèo khua dòng nước tiến về phía rừng sâu: “Gần trưa tới chùa ngoài, tức chữ gọi là Thiên Trù, nghĩa là cái "bếp trời", là chỗ sửa soạn đồ lễ vật để vào dâng trong động. Tuy tên nhỏ mọn như thế mà nghiễm nhiên là một tòa dinh vũ nguy nga, ở giữa một cái cao nguyên, bốn bề toàn núi, trông rất là có thể thế. Cách kiến trúc tuy không có gì là khéo là đẹp, mà to lớn lực lưỡng, thực là xứng đáng với cái cảnh chung quanh (...)”.

Cái tên Thiên Trù từ đâu mà có? Theo các thư tịch cổ, vua Lê Thánh Tông nhân đi tuần thú qua vùng núi rừng Hương Sơn vào tháng Giêng năm Đinh Hợi, niên hiệu Quang Thuận thứ 8 (1467) đã đóng quân ở thung lũng này và cho binh lính thổi cơm ăn. Vua xem thiên văn thấy vùng núi này thuộc vào địa phận của sao Thiên Trù (một sao chủ về sự ăn uống và biến động) nên nhân đấy đặt tên cho khu vực này là Thiên Trù Tinh và thung lũng Phụ Mã.

Sau năm đó lần lượt có ba hòa thượng (Tỵ Tổ Bồ Tát) chống thuyền trượng tới đây dựng thảo am để tọa thuyền nhập định và đặt tên là “Thiên Trù Tự”. Tiếp đến năm 1687 thời Lê Trung Hưng thứ bẩy niên hiệu Chính Hòa, Hòa thượng Trần Đạo Viên Quang Chân nhân đã trùng hưng lại ngôi Tam Bảo, xiển lập tông môn Thiên Trù và tìm ra động Hương Tích.

Hai mươi năm sau, đời Đại sư Thông Lâm (1707) trụ trì tiếp tục dựng thảo am Thiên Trù thành 5 gian nhà lá và 6 gian tả hữu vu trúc mộc để thờ Phật và tọa thuyền. Đến đời hòa thượng Thanh Quyết kế đăng trụ trì, được sự trợ duyên lớn của gia đình ông Hoàng Trọng Phu và sự ủng hộ của thiện nam tín nữ, chính điện Thiên Trù được khởi công xây dựng vào năm Mâu Thân niên hiệu Duy Tân thứ hai. 

Cuối năm đó, Đại sư Thanh Tích kế đăng trụ trì tiếp tục xây dựng tới 10 năm sau thì công quả mới viên mãn “Tổ ấn trùng quang, đèn thuyền truyền nối cho đến đầu thế kỷ XX, Thiên Trù đã trở thành lâu đài tráng lệ “Biệt chiếm nhất Nam thiên”. Khi đó, chùa có tới trên 100 nóc với những công trình kiến trúc quy mô.

Thế rồi ngày 11/2 năm Đinh Hợi (1947) nạn can qua đã đốt phá Thiên Trù, lửa cháy suốt 15 ngày đêm. Năm 1948, chúng lại đốt phá một nữa. Đến năm 1950, chúng lại cho máy bay thả bom xóa sạch những công trình kiến trúc của Thiên Trù. Giữa tan hoang, năm 1951, hòa thượng Thanh Chân đã dựng lên trên đống gạch vụn tro tàn 6 gian nhà tranh để khêu tiếp đèn Thuyền duy trì Tổ ấn.

Sau hòa bình lập lại (1958), Hòa thượng Thanh Chân cùng hương thôn và tấm lòng hảo tâm công đức của Phật tử thiện tín bách gia đã xây dựng được 7 gian nhà khách. Cố hòa thượng Thích Viên Thành khi nhớ lại thời gian khó kể: "Tháng 4 năm 1964, tôi từ chùa Phật Ấn quẩy đẫy Kim Cương, theo gót thảo hài của Tôn sư về Chùa Hương Tích. Giữa núi rừng xanh thẫm bên cảnh chùa đổ nát hoang tàn do mấy cuộc tang thương binh hỏa của giặc giã vừa qua, thầy trò tôi khêu đèn đọc sách, tụng tập lý mầu, tiếp tục cùng nhân dân sở tại và Ban quản trị thắng cảnh Hương Sơn dọn gạch vỡ, phát lau sậy, khêu tỏ ngọn đèn Thiền.

Đến tháng giêng năm 1972, tôi hạ sơn du phương Sam học, đến cuối năm 1985 mãn khóa trở về nương đức Tôn sư giũa mài tuệ nghiệp. Vì say cảnh nước non cẩm tú, sơn thủy kỳ quan nên ngày đêm tôi tự khép mình trong cảnh Thiền quy, Mật hạnh nơi động tuyết rừng mai, lắng nghe âm thanh của cát bụi tử sinh để một ngày nào đó thấy được khuôn trăng thực hữu của mình...".

Ngày 4/3/1989, Ban xây dựng chùa Hương, đứng đầu là thượng tọa Thích Viên Thành đã vận động Phật tử thập phương, nhân dân địa phương khởi công xây dựng Tam Bảo Thiên Trù vào ngày 11/2 năm Kỷ Tỵ (1989) đến tháng Giêng năm 1991 thì khánh thành.

Từ đó đến nay, quần thể chùa Hương nói chung, chùa ngoài Thiên Trù nói riêng đã liên tục được trùng tu, tôn tạo xứng đáng là một đại danh lam.

Quần thể chùa Hương hiện nay có 3 tuyến hành hương chính:

- Tuyến điểm di tích Hương – Thiên: Bao gồm các đền chùa và chùa động: Đền trình Đục Khê, Đền Ngũ Nhạc, đình Yến Vỹ, hang Sơn thủy hữu tình, chùa Thiên Trù, động Đại Binh, động chùa Tiên Sơn, chùa Giải Oan, đền Trấn Song (còn gọi là Đền Cửa Võng), chùa động Hương Tích và chùa động Hinh Bồng.

- Tuyến điểm di tích Long Vân – Hương Đài: gồm các chùa, động chùa: Chùa, động Hương Đài, chùa Long Vân, động Long Vân, chùa động Cây Khế và hang Sũng Sàm (động Người xưa);

- Tuyến điểm di tích Tuyết Sơn: gồm các chùa, chùa động và đền: Đền Trình Phú Yên, chùa Bảo Đài, chùa động Tuyết Sơn và am Phật Tích. 

Tin cùng chuyên mục

Bụt trong con sinh chưa?

Bụt trong con sinh chưa?

(PLVN) - Tháng Tư là mùa Bụt sinh, mùa sen nở. Trong tâm mỗi chúng ta đều có một đức Phật. Cũng giống như trong một cái đầm hay một cái ao, nếu biết gieo vào và ươm mầm, nhất định ta sẽ trồng được những đóa sen thơm.

Đọc thêm

Những ngọn gió ngát hương…

Những ngọn gió ngát hương…
(PLVN) - Như là đất, là nước, là ánh mặt trời, là lá hoa và những ngọn gió thơm hương... cứ tự tại, an nhiên và cần mẫn dâng hiến cho đời. Lặng lẽ, khiêm cung nhưng cũng đầy kiêu hãnh.

Đền Bạch Mã – Tứ linh xứ Nghệ

Quảng cảnh đền Bạch Mã.
(PLVN) - Bạch Mã là ngôi đền có vị trí đặc biệt trong đời sống văn hóa tinh thần và tâm linh của nhân dân trên mảnh đất Nghệ Tĩnh. Ngôi đền này được xếp thứ 3 trong hàng ngũ "tứ linh": "Nhất Cờn, nhị Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng". 

Phật hiệu A Di Đà và Pháp môn Tịnh độ

Phật hiệu A Di Đà và Pháp môn Tịnh độ
(PLVN) - Sức lan tỏa của pháp môn Tịnh độ và hình ảnh Đức Phật A Di Đà đã đi vào tâm thức người Việt Nam cả trong cách chào hỏi. Niệm Nam mô A Di Đà Phật là đã nói thật nhiều, nói hết tất cả những ý nghĩa sâu xa của Phật đạo...

Thắp sáng lòng biết ơn

Thắp sáng lòng biết ơn
(PLVN) - Thắp sáng lòng biết ơn và ý thức về nguồn cội chính là làm cho tâm thức văn hóa của dân tộc trở thành nguồn mạch, thành dòng nhựa sống nuôi dưỡng tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái và hiếu hạnh dân tộc Việt.

Hạ về, sen nở mừng ngày Phật đản sinh

Hạ về, sen nở mừng ngày Phật đản sinh
(PLVN) - Ngày mùng 8 tháng 4 là ngày Bụt ra đời. Gần 3000 năm trước, từ bước chân của con người vĩ đại ấy, nhân loại được biết đến một sự thật lớn: “Tất cả chúng sinh đều có tính Bụt”.

Những nẻo đường hóa duyên

Những nẻo đường hóa duyên
(PLVN) - Không nhất thiết phải tới chùa mới có thể làm công quả, mới có thể thấy Phật. Càng không phải ở nơi những vị tu hành, mới thấy được bóng dáng của một Thiền sư.

Điển tích Chùa Bổ Đà có vườn tháp lớn nhất Việt Nam, lưu giữ bộ mộc bản kinh Phật cổ nhất

Một góc chùa Bổ Đà.
(PLVN) - Chùa Bổ Đà là Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt. Chùa là quần thể lớn, tọa lạc tại thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang - danh lam cổ tự nổi tiếng của xứ Kinh Bắc xưa. Chùa Bổ Đà có điển tích huyền bí, cũng như có vườn tháp lớn nhất Việt Nam, lưu giữ bộ mộc bản kinh Phật cổ nhất.

Dấu xưa thời khẩn hoang lập ấp ở ngôi đình cổ nhất phương Nam

Ngôi đình với kiến trúc truyền thống độc đáo vẫn đứng vững theo thời gian.
(PLVN) - Đình Thông Tây Hội (phường 11, quận Gò Vấp, TP HCM) đã có từ hơn 3 thế kỷ trước, từ thuở những nhóm cư dân đầu tiên xuôi Nam vượt ngàn dặm đường đến vùng Gia Định mở đất. Trải qua bao biến thiên dâu bể, ngôi đình cổ nhất đất Nam Bộ này vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa - tín ngưỡng tốt đẹp của dân tộc và nghệ thuật kiến trúc truyền thống độc đáo.

Ngôi đền thiêng thờ vị thần “hộ dân bảo quốc” suốt 4000 năm lịch sử

Toàn cảnh đền Đồng Cổ.
(PLVN) - Đó là đền Đồng Cổ thờ thần Đồng Cổ - vị thần có công lớn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Ngôi đền tọa lạc tại làng Đan Nê (xã Yên Thọ, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa) tương truyền có từ thời Hùng Vương, soi bóng xuống hồ bán nguyệt, bên cạnh là núi Tam Thai có quán Triều Thiên trên đỉnh nhìn xuống toàn cảnh sông Mã.

longformNgôi đền thiêng 1500 tuổi nơi phát tích bài thơ Thần “Nam quốc sơn hà“

Đền Xà.
(PLVN) - Đền Xà thờ đức thánh Tam Giang, tọa lạc tại thôn Xà Đoài, xã Tam Giang (huyện Yên Phong, Bắc Ninh) có niên đại từ thế kỷ 6 đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1988. Ngôi đền thiêng cũng là nơi phát tích bài thơ Thần “Nam quốc sơn hà” - bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta. 

Đình Quan Lạn – Ngôi đình thiêng 300 tuổi bên sóng nước Vân Đồn

Đình Quan Lạn đã có lịch sử hơn 300 năm.
(PLVN) - Đình Quan Lạn (xã Quan Lạn, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh) được xây dựng ở giữa làng, nhìn ra vịnh biển nơi có ba hòn đảo tạo nên bức bình phong, phía sau tựa vào năm ngọn núi... Các bậc tiền đã xây dựng ngôi đình Quan Lạn với lối kiến trúc độc đáo ghi dấu ấn văn hóa của người Việt trên vùng biển Đông Bắc. Điều đó không chỉ được thể hiện qua sự độc đáo của kiến trúc mà còn ngay trong lễ hội có một không hai của đình Quan Lạn. 

Ngôi đình 300 tuổi đẹp nhất xứ Kinh Bắc còn tồn tại đến ngày nay

Đình Bảng là một trong những ngôi đình làng đẹp nhất xứ Kinh Bắc.
(PLVN) - Trong suốt gần 300 năm, trải qua hàng loạt những biến cố của lịch sử dân tộc ngôi đình làng Đình Bảng (thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) vẫn đứng vững. Đình làng Đình Bảng từ lâu đã được coi là một trong những ngôi đình đẹp nhất xứ Kinh Bắc và cả Việt Nam, bởi đây là một công trình kiến trúc cổ đồ sộ chứa đựng giá trị nghệ thuật trang trí gỗ truyền thống đặc sắc. 

Cổ tự trăm tuổi với tập tục “đánh kẻ tiểu nhân” ở Sài Gòn

 Hội quán Ôn Lăng được cộng đồng người Hoa xây dựng năm 1740.
(PLVN) - Được xây dựng từ gần 300 năm trước, Hội Quán Ôn Lăng (đường Lão Tử, phường 11, quận 5) là điểm đến linh thiêng trong cộng đồng người Hoa ở TP HCM. Nơi đây nhiều năm qua được biết đến với tập tục có một không hai - “đánh kẻ tiểu nhân”, mang ý nghĩa cầu may mắn, bình an đồng thời xua đuổi những điều xui xẻo, những “kẻ tiểu nhân” đi theo quấy rối mình.

Bí ẩn xung quanh hai pho tượng trong ngôi chùa Cầu Đông

Tượng thờ Thái sư Trần Thủ Đô và vợ Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị Dung.
(PLVN) - Theo tài liệu nghiên cứu về 1000 năm Thăng Long do nhà văn Tô Hoài và nhà nghiên cứu Nguyễn Vinh Phúc chủ biên thì chùa Cầu Đông là chùa duy nhất ở Hà Nội hiện nay thờ vợ chồng Thái sư Trần Thủ Độ. Tuy nhiên, nguồn gốc và lịch sử về hai pho tượng này đến giờ vẫn là một bí ẩn.