Ngày 2/2/2018, Bộ Quốc phòng Mỹ chính thức công bố Báo cáo đánh giá tình hình hạt nhân năm 2018 (NPR), trong đó vạch ra chính sách của Mỹ trong tương lai hướng đến mở rộng và phát triển năng lực hạt nhân.
Chiến lược hạt nhân mới
Báo cáo nhận định nước Mỹ đang đối mặt với một môi trường đe dọa hạt nhân lớn chưa từng có, trong bối cảnh các đối thủ tiềm tàng của Mỹ đạt được những tiến bộ trong việc phát triển và triển khai vũ khí hạt nhân cũng như các hệ thống phóng đầu đạn hạt nhân. Nhấn mạnh mối quan ngại của chính quyền Mỹ đối với CHDCND Triều Tiên, Iran, Trung Quốc và Nga, bản báo cáo dù tái khẳng định cam kết đối với các hiệp ước chống phổ biến vũ khí hạt nhân, song vẫn kêu gọi hiện đại hóa, đa dạng hóa vũ khí hạt nhân nhằm tăng khả năng răn đe.
NPR đề xuất phát triển các loại vũ khí hạt nhân theo hướng nhỏ gọn hơn với sức nổ dưới 20 kiloton. Báo cáo lập luận rằng Mỹ sẽ không bao giờ sử dụng các loại bom hạt nhân có sức công phá lớn mà hướng đến phát triển các loại vũ khí hạt nhân nhỏ gọn như một lựa chọn để đối phó với các tình huống khẩn cấp, bao gồm các cuộc tấn công phi hạt nhân.
Cũng theo NPR, Mỹ sẽ tiếp tục duy trì hệ thống bộ ba hạt nhân chiến lược, bao gồm các vũ khí hạt nhân trên bộ, trên biển và trên không, được triển khai rộng rãi hồi thập niên 80 của thế kỷ trước, cho đến khi có các chương trình thay thế khác.
Giới chức Lầu Năm Góc cho biết chiến lược này được công bố nhằm đáp trả những quan ngại của Nga gần đây cho rằng vũ khí hạt nhân Mỹ là "quá lớn" làm hạn chế khả năng răn đe, và việc sử dụng những vũ khí này có thể dẫn đến sự trả đũa quy mô lớn, đe dọa an toàn thế giới.
Trong khi đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố mục đích của chiến lược phát triển năng lực hạt nhân của Mỹ là hướng đến việc hạn chế sử dụng các vũ khí hạt nhân, đồng thời giúp củng cố năng lực ngăn chặn các cuộc tấn công chiến lược nhằm vào Mỹ cũng như các đồng minh và đối tác của nước này.
Nhà lãnh đạo Mỹ nhấn mạnh điều quan trọng là chiến lược này tái khẳng định cam kết của Washington đối với việc kiểm soát vũ khí và chống phổ biến vũ khí hạt nhân, duy trì việc ngừng tiến hành thử hạt nhân và cam kết thúc đẩy những nỗ lực nhằm ngăn chặn, phát hiện và đối phó với khủng bố hạt nhân.
Trước đó, trong bản thông điệp liên bang đọc trước Quốc hội Mỹ ngày 30/1, Tổng thống Trump đã đề xuất hiện đại hóa và tái xây dựng kho vũ khí hạt nhân nhằm gia tăng sức mạnh răn đe trước bất cứ hành động gây hấn nào.
Những phản ứng trái chiều
Sau khi Mỹ công bố chiến lược hạt nhân mới, các nước đã đưa ra những phản ứng trái chiều.
Ngày 3/2, Nga đã lên án bản chất "hiếu chiến" và "chống Nga" trong chính sách hạt nhân mới của Mỹ, đồng thời cảnh báo sẽ có các biện pháp cần thiết để bảo đảm an ninh quốc gia của mình. Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Nga khẳng định: "Bản chất hiếu chiến và chống Nga trong tài liệu này là rất rõ ràng. Bộ Ngoại giao Nga khẳng định Nga "thất vọng sâu sắc" với các nội dung trong Báo cáo đánh giá tình hình hạt nhân 2018 được Bộ Quốc phòng Mỹ công bố.
Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban Các vấn đề quốc tế của Đuma Quốc gia (Hạ viện) Nga Leonid Slutsky tuyên bố NPR của Mỹ rất nguy hiểm và có thể dẫn tới một giai đoạn chạy đua vũ trang mới trên thế giới. Ông Slutsky nhấn mạnh về cơ bản, NPR mà Bộ Quốc phòng Mỹ mới công bố đã vi phạm các quy tắc về răn đe hạt nhân.
Theo các chuyên gia, việc các quy định được công bố cho phép sử dụng vũ khí hạt nhân như một công cụ để tấn công chống lại kẻ thù có thể kích động một giai đoạn chạy đua vũ trang mới trên thế giới, khi mà các quốc gia khác có khả năng bắt đầu điều chỉnh các nguyên tắc của mình. Ông Slutsky cũng cho rằng chiến lược của Mỹ phát triển đầu đạn hạt nhân nhỏ gọn làm gia tăng nguy cơ nổ ra chiến tranh hạt nhân trong bối cảnh đe dọa từ CHDCND Triều Tiên tăng cao.
Nghị sĩ Nga cũng nhấn mạnh Mỹ và Nga cần duy trì các cuộc đối thoại mang tính xây dựng nhằm cải thiện mối quan hệ song phương hiện đang ở mức thấp nhất từ trước tới nay.
Cùng ngày, Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif tuyên bố chính sách hạt nhân mới của Mỹ đã vi phạm Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), đồng thời đưa thế giới đến gần hơn tới sự hủy diệt. Trên trang mạng Twitter, ông Zarif cho rằng NPR của Mỹ phản ánh sự phụ thuộc lớn hơn vào vũ khí hạt nhân của nước này, một hành động vi phạm NPT và đưa loài người tiến gần hơn tới sự hủy diệt.
Ngoài ra, nhà ngoại giao hàng đầu Iran khẳng định sự "ngoan cố" của Tổng thống Trump trong việc hủy bỏ thỏa thuận hạt nhân ký năm 2015 giữa Iran và nhóm P5+1 (gồm Anh, Mỹ, Nga, Pháp, Trung Quốc và Đức) mang tên Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA) cũng bắt nguồn từ sự "khinh suất nguy hiểm tương tự”.
Tiếp đó, ngày 4/2, Trung Quốc đã chỉ trích NPR mới của Mỹ khi trong tài liệu này nêu rõ Trung Quốc là một đối thủ hạt nhân tiềm tàng của Mỹ, đồng thời kêu gọi Washington tôn trọng cam kết giảm kho vũ khí hạt nhân của mình. Bộ Quốc phòng Trung Quốc nhấn mạnh các hoạt động quân sự của Trung Quốc là nhằm phòng thủ và các lực lượng hạt nhân của nước này cũng ở mức "tối thiểu" để đảm bảo an ninh quốc gia. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cũng bày tỏ hy vọng Mỹ sẽ từ bỏ tư tưởng chiến tranh Lạnh và gánh trách nhiệm đi đầu trong việc giải trừ hạt nhân.
Ở chiều ngược lại, Nhật Bản - một đồng minh của Mỹ - đã hoan nghênh chính sách hạt nhân mới của Mỹ. Chính phủ Nhật Bản khẳng định đánh giá cao NPR của chính quyền Tổng thống Mỹ Trump, đồng thời nhấn mạnh chính sách mới này giúp tăng cường năng lực phòng thủ trong bối cảnh môi trường an ninh đang ngày càng xấu đi, một phần là do việc CHDCND Triều Tiên phát triển hạt nhân và tên lửa.
Trong một tuyên bố, Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono cho rằng bản báo cáo mới nhất này đã thể hiện rõ quyết tâm của Mỹ nhằm đảm bảo tính hiệu quả của năng lực phòng thủ, cũng như hỗ trợ các đồng minh phòng thủ, trong đó có Nhật Bản. Quan chức này cho biết Nhật Bản có cùng chung nhận định với Mỹ rằng môi trường an ninh hiện nay là nghiêm trọng.
 |
| NPR đề xuất phát triển các loại vũ khí hạt nhân theo hướng nhỏ gọn hơn với sức nổ dưới 20 kiloton |
Theo ông Kono, Nhật Bản sẽ tiếp tục thúc đẩy việc giải trừ vũ khí hạt nhân một cách thực tiễn và rõ ràng cùng với Mỹ, quốc gia giữ vai trò dẫn đầu trong việc xóa bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân.
Ngày 4/2, Ngoại trưởng Đức Sigmar Gabriel khẳng định châu Âu cần phải đi đầu trong việc thúc đẩy giải trừ vũ khí hạt nhân, sau khi Chính phủ Mỹ đề xuất nâng cấp và mở rộng kho vũ khí hạt nhân của nước này. Phát biểu trước báo giới, Ngoại trưởng Gabriel cho rằng cũng giống như thời Chiến tranh Lạnh, châu Âu hiện đang phải đối mặt với những mối nguy hiểm từ cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân mới.
Đây cũng chính là lý do vì sao khu vực châu Âu cần phải bắt đầu đưa ra những sáng kiến mới về kiểm soát và giải trừ vũ khí. Ngoại trưởng Gabriel khẳng định Berlin sẽ phối hợp với các đồng mình và đối tác để xúc tiến và tiến hành giải trừ vũ khí trên toàn thế giới.
Tiềm ẩn nguy cơ
Bắt đầu có hiệu lực vào năm 1970 và được hầu hết các nước tham gia ký kết, trong đó có Mỹ, NPT kêu gọi các quốc gia chấm dứt cuộc chạy đua vũ trang vào thời gian sớm nhất có thể và thực thi các biện pháp theo hướng giải trừ vũ khí hạt nhân.
Theo các nhà phân tích, chính sách hạt nhân mới này của Mỹ đã chấm dứt các nỗ lực của chính quyền tiền nhiệm của Tổng thống Barack Obama nhằm giảm bớt quy mô kho vũ khí của Mỹ cũng như tối thiểu hóa vai trò vũ khí hạt nhân trong kế hoạch quốc phòng, thay vào đó thể hiện tham vọng hạt nhân của Lầu Năm Góc dưới thời Tổng thống Donald Trump.
Thực tế cho thấy, theo báo cáo công bố hồi tháng 10/2017 của Văn phòng ngân sách Quốc hội Mỹ, chương trình nâng cấp vũ khí hạt nhân giai đoạn năm 2017-2046 theo đề xuất của Tổng thống Trump sẽ tiêu tốn khoảng 1,2 nghìn tỷ USD.
Việc NPR tái khẳng định cam kết đối với các hiệp ước chống phổ biến vũ khí hạt nhân cho thấy về cơ bản Mỹ không gia tăng kho vũ khí hạt nhân mà sẽ hiện đại hóa, đa dạng hóa loại vũ khí này nhằm tăng khả năng răn đe.
Nhìn chung, cho dù Báo cáo đánh giá tình hình hạt nhân năm 2018 của Mỹ không thể hiện quan điểm ủng hộ việc mở rộng sở hữu vũ khí hạt nhân, nhưng việc chuyển hướng sang các loại vũ khí nguyên tử cỡ nhỏ vốn dễ dàng triển khai hơn sẽ tạo ra nhiều nguy cơ khó đoán định, có thể gây ra tâm lý bất an cho nhiều quốc gia.
Do vậy, các chuyên gia phân tích nhận định chính sách hạt nhân này của Mỹ có thể là ngòi nổ cho cuộc chạy đua hạt nhân mới.
