Mường Lát là huyện biên giới của Thanh Hóa, cách trung tâm tỉnh gần 240km, lại có biên giới giáp ranh với nước bạn Lào. Trong đó người Thái, người Mông chiếm đại đa số. Trong những năm qua, tình trạng phụ nữ ở huyện Mường Lát vượt biên lấy chồng người Lào không có thủ tục đăng ký kết hôn hợp pháp không phải là chuyện mới, bởi thực trạng này đã xảy ra khá phổ biến từ những năm cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước.
Tuy sống ở hai đất nước, song bà con người Mông, người Thái ở vùng biên giới Việt – Lào luôn gần gũi, có quan hệ mật thiết với nhau từ ngôn ngữ đến phong tục, tập quán. Nhân dân vùng giáp biên huyện Mường Lát và các huyện Viêng Xay, Sầm Tớ (tỉnh Hủa Phăn) thường qua lại thăm nhau. Một số chị em phụ nữ Mường Lát sang các bản giáp biên làm thuê rồi lấy chồng bên nước bạn.
Họ cũng tổ chức đám cưới theo phong tục địa phương. Thế nhưng, đến khi cán bộ hỏi giấy kết hôn, hay các cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra, rà soát, không ít người khi ấy mới biết mình đã vi phạm pháp luật. Trong đó, có không ít trường hợp khi nghe tin chính quyền nước bạn kiểm tra, rà soát phải lẩn trốn.
Rồi những quyền lợi hợp pháp trong hôn nhân cũng không được bảo đảm khi có sự cố xảy ra, bởi khi đã là vợ chồng thì tài sản là của chung và nếu chẳng may hôn nhân đổ vỡ thì thiệt thòi nhất vẫn là phụ nữ và trẻ em.
Bà Lương Thị Pốn, bản Na Hin, xã Mường Chanh có con gái lấy chồng năm 2000 ở bản Xốm Pói, cụm Mường Cáng, huyện Viêng Xay (Lào) cho biết: “Thấy chúng nó thương nhau nên gia đình chúng tôi đã đồng ý nhưng không đề xuất làm giấy kết hôn lên xã bởi thủ tục rườm rà, rồi phải đợi đi huyện, đi tỉnh mới kết hôn được. Nên khi cưới, chúng tôi chỉ làm đầy đủ theo phong tục truyền thống hai bên, có già làng, trưởng bản, rồi có báo cáo qua chính quyền địa phương, chứ không biết kết hôn mà không đủ thủ tục như vậy là phạm pháp đâu”.
Cũng giống như gia đình bà Pốn, gia đình ông Lò Văn Úi và rất nhiều gia đình khác tại Mường Lát có con lấy chồng ở Viêng Chăn đều không có giấy tờ hợp lệ theo pháp luật. Mường Chanh là một trong những xã có số người kết hôn vượt biên giới không hôn thú nhiều nhất ở Mường Lát.
Bí thư Đảng ủy xã Mường Chanh Lộc Văn En cho biết: “Không phải các hộ đồng bào cố tình không chấp hành pháp luật mà chủ yếu là do họ thiếu hiểu biết. Mặc dù chính quyền xã cũng đã tạo điều kiện hết mức nhưng cấp xã lại không có đầy đủ chức năng cấp giấy đăng ký kết hôn với người nước ngoài. Muốn có, họ phải đi huyện, đi tỉnh để xin, rồi lại phải chờ đợi. Mường Chanh lại là xã xa nhất của huyện Mường Lát, đời sống đang còn khó khăn, để đi gần 300km xuống tỉnh chỉ để xin một tấm giấy đăng ký kết hôn thì với những người Thái, người Mông ở vùng biên giới này là cả một vấn đề.
Chỉ đến khi tình trạng hôn nhân của họ không được yên ấm, hoặc nếu chẳng may hôn nhân đổ vỡ thì phụ nữ và trẻ nhỏ là bị thiệt thòi nhất. Chính quyền địa phương rất khó can thiệp, giải quyết mâu thuẫn trong các “gia đình không biên giới” này. Nên nhiều phụ nữ kém may mắn thì trở thành công cụ lao động, nếu có ốm đau, bệnh tật, nhất là không sinh được con trai sẽ bị đuổi, hoặc gia đình chồng báo cho công an bắt và trục xuất về Việt Nam vì cư trú bất hợp pháp, không có đăng ký kết hôn…Vì vậy, chính quyền, các tổ chức đoàn thể ở xã đã tổ chức quán triệt, tuyên truyền tới các hộ dân việc con em mình kết hôn không đăng ký là vi phạm pháp luật. Rồi thường xuyên giao ban, rà soát, phối hợp với địa phương nước bạn trong công tác kiểm tra, xử lý” – ông En nói.
Để hạn chế tình trạng người di cư tự do và kết hôn không giá thú giữa vùng biên hai nước Việt- Lào, trao đổi với Báo PLVN, Bí thư Huyện ủy Mường Lát Lương Minh Thông cho biết: “Hiện các cấp chính quyền đang tiến hành kiểm tra, rà soát toàn bộ. Đối với những trường hợp kết hôn từ năm 2015 trở về trước chúng tôi sẽ tạo mọi điều kiện giúp họ làm thủ tục kết hôn, nhập quốc tịch để đảm bảo những quyền lợi hợp pháp nhất. Đối với những trường hợp kết hôn từ năm 2016 phải có đầy đủ đăng ký kết hôn. Hiện tại chúng tôi cũng đang đẩy mạnh công tác tuyên truyền để người dân vùng biên nắm rõ và thực hiện. Có như vậy, những quyền lợi hợp pháp của người dân mới được đảm bảo”.
