Hà Nội một thời vàng son của sân khấu ca nhạc

Hà Nội một thời vàng son của sân khấu ca nhạc
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Từ cái rạp ban đầu trên phố Hàng Cót, Hà Nội đã thật sống động với nhiều rạp hát sáng đèn phục vụ cho diễn kịch, tạp kỹ, ca hát, cải lương, tuồng… Một thời vang son đó làm cho đất Thăng Long lưu danh nhiều “tiếng hát với cung đàn”.

Gợi giấc mơ xưa

Năm 1887, một công ty của Hoa kiều đã xây rạp hát ở đầu phố Takou (nay là phố Hàng Cót) để diễn tuồng Trung Hoa. Tuy nhiên đứng tên xây dựng rạp lại là viên bác sĩ người Pháp tên là Nico. Ngoài diễn tuồng Trung Hoa, thỉnh thoảng rạp cũng cho các nhóm sân khấu, ca nhạc từ Pháp qua thuê biểu diễn. Rạp Takou là rạp hát đầu tiên ở Hà Nội theo kiểu phương Tây. Nó mở ra một lối sống giải trí mới của người Việt Nam vốn quen với lối diễn sân đình, hay những rạp hát nhỏ, lưu diễn ở hội hè, chợ… mang tính nghiệp dư.

Do cái rạp này quá chật chội và không đủ tầm với thành phố. Năm 1889, Hội đồng thành phố đã họp và quyết định xây dựng nhà hát. Đồ án thiết kế của hai kiến trúc sư người Pháp là Voyer và Harley được duyệt và nó mang dáng dấp của nhà hát Opera Paris. Hai nhà thầu khoán Pháp trúng thầu là Charavy và Savelon được giao thi công dưới sự chỉ đạo của kiến trúc sư Harley lúc đó là quan thanh tra nhà cửa... Công trình được khởi công vào ngày 7/6/1901.

Sau khi khánh thành vào năm 1911, Nhà hát Lớn Hà Nội là nơi diễn ra các sự kiện văn hóa, nghệ thuật của người Pháp sống ở Hà Nội và cũng là địa điểm biểu diễn lý tưởng cho các đoàn kịch, nhóm nhạc từ Pháp qua. Tháng 10/1921, một sự kiện quan trọng diễn ra tại Nhà hát Lớn đó là ra mắt vở kịch “Chén thuốc độc” của Vũ Đình Long do Hội Bắc Kỳ công thương đồng nghiệp đứng ra tổ chức. Từ năm 1933-1939, nhiều ban kịch của người Việt đã diễn tại đây, trong đó có nhóm cải lương tài tử diễn vở “Hai gã thanh niên” lấy tiền ủng hộ bà con bị thiệt hại do bão lũ ở Thái Bình.

Bên cạnh Nhà Hát Lớn, Hà Nội vẫn tồn tại những rạp hát nhỏ, như rạp của nhà Thông Sáng ở phố Lương Văn Can với cái tên Kinh Kỳ hý viện. Đây là rạp hát tuồng đầu tiên của người Việt Nam ở Hà Nội. Đối diện với Thông Sáng là rạp Nam Chăn. Gọi là nhà hát nhưng thực ra là mấy ngồi nhà dài và rộng. Về sau Năm Chăn được cải tạo thành rạp chiếu bóng Tonkinois (nay là Nhà hát ca múa nhạc Hà Nội).

Sau Thông Sáng và Năm Chăn là Quảng Lạc chuyên diễn tuồng, xây năm 1900 ở số 8 Tạ Hiện (nay do Nhà hát kịch Hà Nội quản lý). Tuồng vắng dần khán giả, Quảng Lạc chuyển sang diễn cải lương vào 1935, phần lớn là các ban từ Nam ra. Khoảng năm 1920, Hà Nội có thêm rạp Thăng Long ở số 72-74 Hàng Bạc là nơi diễn tuồng và chèo. Năm 1925 rạp chuyển sang diễn cải lương và đổi tên thành Cải lương hý viện rồi Tố Như, nay là rạp Chuông Vàng.

Ngoài ra có rạp Phúc Thắng chuyên diễn tuồng. Gánh hát Phúc Thắng ra diễn ở Chợ Gạo, rồi chuyển sang Khâm Thiên ở chỗ nay là rạp Dân Chủ. Phố Hàng Buồm có rạp xi nê Family (thời bao cấp là Nhà văn hóa trung tâm thành phố), chủ yếu diễn tuồng do các gánh Tàu sang biểu diễn cho Hoa kiều. Có một rạp cũng diễn chèo là Tam Ký, sau đổi thành Lạc Thiện, nay là nhà hát chèo Kim Mã.

Hà Nội cũng có một rạp dành riêng để biểu diễn ca nhạc là Philharmonique, nay là Nhà hát múa rối Thăng Long ở phố Đinh Tiên Hoàng. Đây là nơi chủ yếu dành để chơi nhạc, ngoài ra còn tổ chức khiêu vũ, liên hoan hoặc cho các gánh hát.

Quảng cáo chương trình CLB âm nhạc Hội nhạc sĩ trên Báo Hànộimới ngày 10/3/1988. (Ảnh tư liệu)

Quảng cáo chương trình CLB âm nhạc Hội nhạc sĩ trên Báo Hànộimới ngày 10/3/1988. (Ảnh tư liệu)

Sự hình thành ban đầu của các gánh hát, rạp hát ở Hà Nội thời kỳ thuộc Pháp làm cho đời sống văn hoá tinh thần của người dân Thủ đô thêm phong phú. Nhiều nhạc sĩ trẻ hay nghệ sĩ đã bắt đầu viết nhạc tạo nên một đời sống tân nhạc Việt Nam phong phú, mang nhiều nỗi niềm tâm sự của người Việt trong một giai đoạn lịch sử.

Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng

Trong cuốn "Một thời Hà Nội hát", nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Trương Quý cho biết, cho đến thời điểm cuối thập niên 1940 ở Hà Nội, tân nhạc vẫn chưa có những chương trình riêng tại các sân khấu thuần túy cho biểu diễn ca nhạc. Nhà hát Lớn vẫn mang chức năng một địa điểm tổ chức các hội nghị long trọng hoặc kịch nói, hơn nữa lại gần như không mở cửa vào mùa hè.

Một địa điểm để các bài tân nhạc được biểu diễn công cộng là Nhà Kèn tại vườn hoa Chí Linh, song chủ yếu của ban nhạc quân đội Bảo chính đoàn vào các ngày Chủ nhật. Lối ra thương mại chính của chúng vẫn giống như thời kỳ đầu: phụ trợ cho các vở cải lương hoặc các buổi chiếu phim, hai loại hình giải trí ăn khách nhất. Để tạo ra sự cạnh tranh, các chủ rạp thuê các ban nhạc mới hát các bài hát này vào trước buổi chiếu và giờ giải lao, chẳng hạn rạp Long Biên ở phố Hàng Chiếu, rạp Hiệp Thành ở phố Đào Duy Từ, rạp Hàng Quạt.

Rạp Hiệp Thành quảng cáo: “Ngày chủ nhật 18/9/49, hồi 2 giờ. Một cuộc trình bày âm nhạc cải cách khổng lồ chưa từng thấy. Với những danh ca tại đài phát thanh Hà thành, mà bà con đã từng nghe danh tiếng như: Ngọc Bảo với giọng ca êm ái dịu dàng, Hoàng Giác tinh hoa của ca nhạc cải cách” (Thời Sự 18/9/1949).

Ban hợp ca Thăng Long trở lại Hà Nội bắt đầu biểu diễn ngày 1/9/1953 tại rạp Bắc Đô (phố Hàng Giấy) với “sự hướng dẫn của nhạc sĩ Phạm Duy với các cô Thái Thanh, Thái Hằng, Khánh Ngọc, các ca sĩ Hoài Trung, Hoài Bắc, tài tử của đài Phát thanh Sài Gòn với sự cộng tác của hai nhạc sĩ Võ Đức Thu và Nguyễn Văn Giệp” (Tia Sáng 30/8/1953). Trong vòng hai tuần, ban hợp ca nổi tiếng này biểu diễn ca nhạc trước phần chiếu bóng với các ca khúc của Phạm Duy, Phạm Đình Chương, Dương Thiệu Tước, Hoàng Trọng, Trần Văn Nhơn, cả những ca khúc của các nhạc sĩ kháng chiến như Văn Chung, Lê Yên, Nguyễn Xuân Khoát.

Chương trình này còn được tổ chức tại Nhà hát Lớn với sự tham gia của Thủ hiến Bắc Việt và thị trưởng Hà Nội. Tờ nhật báo Tia Sáng đã ghi nhận đây là “Một luồng gió mới trong ca nhạc kịch” và nhận xét đoàn thành công về cả tư tưởng và kỹ thuật vì “đã lột tả được tinh thần dân tộc ta”. (Sách Một thời Hà Nội hát).

Những thánh đường nghệ thuật của Hà Nội xưa.

Những thánh đường nghệ thuật của Hà Nội xưa.

Theo nhà nghiên cứu, phê bình âm nhạc Nguyễn Trương Quý cho biết thêm: “Sau ngày tiếp quản Thủ đô gần một tháng (10/10/1954), trên tờ nhật báo phổ thông nhất Hà Nội khi đó – Thời Mới (thay thế tờ Tia Sáng), đã quảng cáo ca nhạc tại rạp Majestic (Tháng 8 ngày nay). Một tuần sau đó, chương trình này được đưa về rạp Đại Đồng. Trong khi đó, tại rạp Olympia có chương trình ca nhạc của dàn nhạc Lúa Vàng. Bên hồ Hoàn Kiếm, phòng trà Hoa Việt khai trương ngày 2/12/1954 tại quán Taverne Royale cũ, đường Đinh Tiên Hoàng, có ca nhạc vào 6 giờ tối hàng ngày.

Rạp Long Biên, sau gần một năm ban Văn Huy ngừng hoạt động, ngày 5/12/1954 phát quảng cáo chương trình ca nhạc của ban nhạc Lúa Vàng. Nhạc mục này có thay đổi hàng tuần, nhưng cơ bản vẫn sử dụng các bài hát sáng tác trước đây mang màu sắc lãng mạn hoặc mang tình tự dân tộc như Tình ca, Nhớ người ra đi (Phạm Duy), Tình nước (Vũ Hòa Thanh, thơ Chính Hữu)…

Đời sống âm nhạc giải trí Hà Nội khá nhộn nhịp, thu hút các ngôi sao từ thời tạm chiếm tái xuất. Tài tử Ngọc Bảo, “một danh ca nổi tiếng vắng mặt từ lâu, nay lại góp mặt trên sân khấu ca nhạc” trong quảng cáo vào ngày chủ nhật 9/1/1955 tại rạp Công Nhân với dàn nhạc Huy Cẩn. Ông hát bài Đợi anh về (Văn Chung, lời Tố Hữu dịch thơ Simonov) và Tiếng hát quay tơ (Tử Phác). Sau đó ông có tham gia biểu diễn tại rạp này, Đại Đồng và Long Biên…”.

Đó là nét sơ bộ về đời sống ca hát thời tân nhạc cho đến thời kháng chiến chống Pháp khói lửa. Những nhạc sĩ tài danh buổi ban đầu của âm nhạc Việt đã cho ra đời những khúc ca bất hủ mà bây giờ nghe lại vẫn rất tuyệt. Thời gian có thể làm những ông bầu, nhạc sĩ qua đời, rạp hát đã thay tên theo chiều dài lịch sử. Nhưng bài hát vẫn sống mãi, tình nghệ sĩ vẫn còn lưu luyến hậu thế.

Chương trình của CLB Âm nhạc Hội Nhạc sĩ Việt Nam, (chỉ đạo nghệ thuật Khắc Huề) là sân khấu đầu tiên “phá rào” biểu diễn các ca khúc “tiền chiến”, tức các bài hát lãng mạn sáng tác trước 1954 (về sau mở rộng cả các ca khúc phổ biến ở miền Nam trước 1975 có màu sắc trữ tình lãng mạn nối tiếp âm hưởng nhạc tiền chiến). Nhiều bài hát được hát lại sau 30 năm và các tác giả còn sống vô cùng xúc động khi chứng kiến những đứa con tinh thần thời tuổi trẻ đã được tái xuất. Ra đời vào khoảng sau Tết Âm lịch Mậu Thìn 1988, sau các đêm nhạc của Văn Cao (đầu năm), Đoàn Chuẩn (ngày 3/2/1988), thì chương trình sáng đèn hàng đêm, bắt đầu từ 10/3/1988 kéo dài đến tận khoảng năm 2016. Địa điểm biểu diễn ở chính phòng hòa nhạc nhỏ có sức chứa 70 người của biệt thự 51 Trần Hưng Đạo, nơi đặt trụ sở của Hội Nhạc sĩ Việt Nam cùng nhiều hội nghệ thuật khác. Đây cũng là biệt thự cũ của vua Bảo Đại trước 1945.

Đọc thêm

Chiêm ngưỡng tác phẩm nghệ thuật và kỷ vật quý của vị vua yêu nước

Cuốn sách Hàm Nghi Hoàng đế lưu vong - nghệ sỹ ở Alger. (Ảnh: Thùy Dương)
(PLVN) - Những hậu duệ của Vua Hàm Nghi đã hiến tặng các tác phẩm nghệ thuật và kỷ vật quý của Vua Hàm Nghi cho các bảo tàng, di tích Việt Nam. Những tác phẩm nghệ thuật và kỷ vật hiến tặng ấy minh chứng sống động cho một giai đoạn đầy thăng trầm trong lịch sử Việt Nam. Việc hiến tặng các kỷ vật của Vua Hàm Nghi có ý nghĩa quan trọng đối với công tác bảo tồn di sản, tôn vinh các giá trị lịch sử của dân tộc. Các kỷ vật được hồi hương, mở ra thêm cơ hội để người dân trong nước, đặc biệt là thế hệ trẻ được chiêm ngưỡng và tìm hiểu về vị vua yêu nước.

Lễ cầu ngư, thả hoa đăng trên sông Đà

Lễ cầu ngư, thả hoa đăng trên sông Đà
(PLVN) - Tối 15/11, tỉnh Hòa Bình tổ chức Lễ cầu ngư, thả hoa đăng trên sông Đà. Đây là hoạt động nằm trong khuôn khổ của Lễ hội cá tôm sông Đà lần thứ 2 năm 2024.

Thành cổ giữa lòng thành phố Biên Hoà

Thành cổ giữa lòng thành phố Biên Hoà
(PLVN) - Thành cổ Biên Hoà được người dân xây dựng vào đầu thời nhà Nguyễn. Đến năm 1834 vua Minh Mạng thứ 18 cho đắp lại bằng đất theo hình cánh cung, bốn mặt thành đều dài 70 trượng, cao 4 thước 3 tấc, dày 1 trượng, mở 4 cửa hào rộng 2 trượng sâu 6 thước, đặt tên là Thành Cựu

Vang xa những làn điệu Quan họ Bắc Ninh

Hát Quan họ trên thuyền. (Ảnh: Thanh Tùng)
(PLVN) - Sau khi Dân ca Quan họ được vinh danh, Bắc Ninh có nhiều hoạt động cụ thể, thiết thực nhằm thực hiện tốt cam kết với UNESCO về bảo tồn và phát huy giá trị của di sản thế giới. Nhân kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) tỉnh Bắc Ninh cho biết, từ ngày 11 - 30/11/2024 sẽ có nhiều hoạt động đặc sắc.

Thêm hiểu sâu sắc về tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của dân tộc Việt Nam

NSND Vương Duy Biên, nguyên Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tặng hoa chúc mừng Ban tổ chức chương trình. (Ảnh: PV)
(PLVN) - Được sự nhất trí của UBND huyện, Phòng Văn hóa Thông tin huyện Cẩm Khê, hôm nay - ngày 10/11, Đảng ủy - Hội đồng Nhân dân - Ủy ban Nhân dân - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc xã Tuy Lộc và Ban quản lý di tích lịch sử Đình Hội tổ chức Lễ động thổ Đình Hội cùng các công trình phụ trợ và Tọa đàm Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

'Tấm vé' về với Hà Nội xưa

'Tấm vé' về với Hà Nội xưa
(PLVN) - Thủ đô nghìn năm văn hiến Hà Nội được ví như bảo tàng sống với hàng ngàn di tích lịch sử, văn hóa nổi bật. Vì thế, Hà Nội luôn là nguồn cảm hứng bất tận, là đề tài rung động tâm hồn các nghệ sỹ trong nỗ lực gìn giữ văn hóa đất Kinh kỳ.

Đồng dao - Đi tìm di sản tuổi thơ xưa trong thời hiện đại

Đồng dao - Đi tìm di sản tuổi thơ xưa trong thời hiện đại
(PLVN) - Trong ký ức của nhiều thế hệ, đồng dao gắn liền với tiếng cười hồn nhiên của trẻ thơ vang vọng khắp sân làng, những trò chơi tuổi thơ đơn sơ mà thú vị. Những bài đồng dao ấy không chỉ là những lời ca vui vẻ, mà còn chứa đựng trong mình cả nền văn hóa, lịch sử và giá trị truyền thống của dân tộc.

Tôn vinh cây trà tổ 400 tuổi ở Suối Giàng

Tôn vinh cây trà tổ 400 tuổi ở Suối Giàng
(PLVN) -  Lễ hội tôn vinh cây trà tổ Shan tuyết hơn 400 tuổi được tổ chức trang trọng với nhiều hoạt động sôi nổi, đặc sắc nhằm gửi gắm ước mơ và cảm tạ trời đất đã ban phước lành cho dân bản. 

Rộn ràng Xẩm từ miền quê huyền thoại

Nhiều thế hệ cùng tham gia CLB hát xẩm Hà Thị Cầu.
(PLVN) - Ninh Bình được coi là một trong những cái nôi của Xẩm, gắn liền với cố nghệ nhân hát Xẩm nổi tiếng Hà Thị Cầu. Việc bảo tồn giá trị nghệ thuật hát Xẩm đang được tỉnh Ninh Bình thực hiện với mục tiêu tạo thành sản phẩm du lịch, góp phần định vị điểm đến của du lịch Ninh Bình trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Về miền “Tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”…

Di tích Đền Trần Nam Định.
(PLVN) - Ở Nam Định, nếu như Đền Trần tượng trưng cho tín ngưỡng thờ Cha thì Phủ Dầy gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu (Mẹ). Nếu như Đền Trần có nghi lễ khai Ấn đêm 14 tháng Giêng thì Phủ Dầy gắn liền với chợ Viềng mỗi năm chỉ họp một phiên…

Sứ mệnh Hoa Lư sẽ trở thành đô thị cố đô - di sản

Du lịch miền di sản cố đô, điểm hẹn bốn mùa. Ảnh Sở Du lịch Ninh Bình.
(PLVN) - Theo các chuyên gia, Nghị quyết số 16-NQ/TU ngày 23/8/2023 của Ban Chấp hành Đảng bộ Ninh Bình về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2023 - 2030, trong đó mục tiêu đến năm 2025 sẽ định hình tính chất đơn vị hành chính mới sau hợp nhất thành phố Ninh Bình và huyện Hoa Lư là “Đô thị Cố đô - Di sản” là đúng đắn và có tầm nhìn…