Cần đồng bộ với các luật chuyên ngành
Luật TGPL năm 2006 đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng thúc đẩy công tác TGPL phát triển, đáp ứng tốt hơn nhu cầu TGPL, góp phần nâng cao nhận thức của người dân về pháp luật nói chung, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đối tượng chính sách và người có hoàn cảnh khó khăn nói riêng.
Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, yêu cầu triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013, nhiều đạo luật mới được Quốc hội ban hành và yêu cầu tăng cường thực hiện cải cách tư pháp, cải cách hành chính, Dự án Luật TGPL sửa đổi đã được Chính phủ giao Bộ Tư pháp chủ trì xây dựng để trình Quốc hội. Tại Kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XIV, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận, góp ý hết sức trách nhiệm, thẳng thắn vào nội dung điều khoản của tất cả các điều trong Dự thảo Luật.
Riêng về người được TGPL, trong quá trình thảo luận, nhiều ý kiến cho rằng Dự thảo Luật do Chính phủ trình chưa bao quát đầy đủ những người đang được TGPL theo các quy định hiện hành. Ngược lại, có ý kiến tán thành với quy định một cách “hạn chế” về người được TGPL như trong Dự thảo Luật để phù hợp với nguồn lực của đất nước. Bên cạnh đó, cũng có ý kiến khác đề nghị một số đối tượng khác khó khăn về tài chính cần được TGPL.
Qua các góp ý, Dự thảo Luật hiện quy định có 3 nhóm đối tượng chính sách thuộc diện được TGPL mà không cần xem xét đến yếu tố tài chính là nhóm người có công với cách mạng, nhóm người dân tộc thiểu số thường trú tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, người dưới 18 tuổi bị buộc tội. Việc TGPL cũng sẽ được thực hiện đối với những đối tượng yếu thế trong xã hội có khó khăn về tài chính.
Cụ thể là người thuộc hộ nghèo; người cao tuổi; trẻ em, trừ trẻ em bị buộc tội; người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị hại, người làm chứng trong vụ án hình sự; người khuyết tật; nạn nhân trong vụ việc mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người; người nhiễm chất độc hóa học; người nhiễm HIV; cha, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ người có công nuôi dưỡng liệt sĩ.
Ngoài ra, so với pháp luật hiện hành, Dự thảo Luật quy định thêm 2 nhóm đối tượng có khó khăn về tài chính cũng thuộc diện người được TGPL là người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo và nạn nhân bạo lực gia đình. Đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết về điều kiện khó khăn về tài chính của người được TGPL phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ.
Bình luận về quy định người được TGPL, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Mạnh Cường cho rằng, việc Dự thảo Luật bổ sung thêm một số đối tượng được TGPL, nếu họ là người có khó khăn về tài chính, về cơ bản thể hiện được tính nhân văn, nhân đạo XHCN, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về xóa đói, giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa với người có công với cách mạng và yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Tuy nhiên, một số quy định cụ thể về đối tượng được TGPL còn chưa bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất với các văn bản luật chuyên ngành như Luật Phòng, chống mua bán người, Luật Người khuyết tật, Luật Trẻ em đều quy định nạn nhân trong vụ việc mua bán người, người khuyết tật, trẻ em có quyền được TGPL mà không cần phải có điều kiện “có khó khăn về tài chính” như Dự thảo quy định. Ông Cường lưu ý, trong các văn bản này có Luật mới được Quốc hội thông qua và chưa có hiệu lực thi hành (Luật Trẻ em). Vì vậy, theo ông Cường, việc Luật TGPL có quy định khác với các luật khác cần phải được hết sức cân nhắc.
Sẽ giao địa phương chủ động thành lập Chi nhánh TGPL
Cùng với quy định về người được TGPL nêu trên, những sửa đổi liên quan đến Chi nhánh của Trung tâm TGPL nhà nước cũng nhận được sự quan tâm của dư luận trong bối cảnh nhiều Chi nhánh lập ra mà không đủ nguồn lực hoạt động hoặc hoạt động không hiệu quả. Nhiều ý kiến thống nhất việc cần rà soát, sắp xếp để tổ chức lại hệ thống Chi nhánh của Trung tâm TGPL bảo đảm hoạt động hiệu quả song vẫn phải có cơ sở pháp lý cho các Chi nhánh sau khi sắp xếp lại vẫn tiếp tục hoạt động nên cần có quy định về tổ chức này trong Dự thảo Luật như trong Luật TGPL năm 2006.
Một số ý kiến thì đề nghị cần có quy định về việc thành lập Chi nhánh bảo đảm chặt chẽ về điều kiện thành lập, tránh việc thành lập tràn lan, kém hiệu quả. Một số ý kiến khác đề nghị không quy định về Chi nhánh trong Dự thảo Luật mà để quy định trong nghị định của Chính phủ.
Từ khảo sát thực tế tại một số địa phương và các đóng góp của đại biểu Quốc hội, Dự thảo Luật kế thừa quy định của Luật TGPL năm 2006, tiếp tục quy định về Chi nhánh của Trung tâm TGPL để tạo cơ sở pháp lý cho các Chi nhánh sau khi rà soát tiếp tục tổ chức và hoạt động.
Bên cạnh đó, hướng tới việc thành lập Chi nhánh một cách thiết thực, đáp ứng nhu cầu thực tế, Dự thảo Luật dự kiến chỉnh lý quy định cụ thể các điều kiện thành lập Chi nhánh là chỉ ở những vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện đến Trung tâm TGPL và ở đó chưa có tổ chức hành nghề luật sư hoặc trung tâm tư vấn pháp luật tham gia TGPL. Không những thế, giao Chủ tịch UBND cấp tỉnh căn cứ nhu cầu và điều kiện thực tế địa phương, quyết định thành lập Chi nhánh của Trung tâm TGPL.
Xuất phát từ ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác TGPL, Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Tuyên Quang Hà Quang Giai đề nghị xem xét kỹ quy định về thành lập Chi nhánh của Trung tâm TGPL, trong trường hợp cần thiết phải có Chi nhánh thì cần nghiên cứu kỹ các vấn đề thực tiễn để quy định chặt chẽ hơn điều kiện thành lập Chi nhánh.
Bên cạnh các tiêu chí mà Dự thảo Luật liệt kê, theo ông Giai, phải đảm bảo đủ các tiêu chí khác như có từ 5 biên chế trở lên, hàng năm phát sinh số vụ việc trợ giúp theo hình thức tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng từ 20 vụ việc/1 biên chế trở lên, có trụ sở bảo đảm diện tích làm việc của viên chức theo quy định của Thủ tướng Chính và có phòng tiếp dân riêng theo quy định thì mới thành lập Chi nhánh.
