Rộn ràng lễ hội kỷ niệm 595 năm Vua Lê Thái Tổ đăng quang

Dấu ấn văn hóa, lịch sử còn mãi với thời gian

Lễ hội kỷ niệm 595 năm ngày Vua Lê Thái Tổ đăng quang là dịp ôn lại truyền thống lịch sử; tôn vinh và phát huy những giá trị văn hóa lâu đời tốt đẹp của dân tộc. Đồng thời đẩy mạnh quảng bá những giá trị lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật đặc trưng của khu di tích tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ, gắn với sự phát triển của Thăng Long - Hà Nội.

Tối 2/6 (tức ngày 15 tháng Tư năm Quý Mão), Lễ hội kỷ niệm 595 năm ngày Vua Lê Thái Tổ đăng quang (1428-2023) đã trang trọng diễn ra tại Khu di tích tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ bên hồ Hoàn Kiếm lịch sử, nơi gắn với huyền thoại Vua Lê trả gươm báu cho Rùa thần.

Theo sử sách, Lê Lợi là con trai út của ông Lê Khoáng và bà Trịnh Thị Ngọc Thương, sinh ngày 6/8 năm Ất Sửu (10/9/1385). Ngay từ lúc trẻ, ông đã là người có dáng vóc quý tướng, mắt sáng, miệng rộng, sống mũi cao, bả vai bên phải có bảy nốt ruồi, bước đi hùng dũng, tiếng nói vang to. Các bậc túc nho biết ngay là người phi thường.

Năm 1407, sau khi đánh bại nhà Hồ, giặc Minh chính thức đặt ách đô hộ lên đất nước ta. Trước cảnh nô lệ, nhân dân lầm than, năm 1418, ở đất Lam Sơn (Thanh Hóa), Lê Lợi đã dựng cờ khởi nghĩa chống quân Minh. Dưới sự lãnh đạo thiên tài của Lê Lợi, khởi nghĩa Lam Sơn đã thắng lợi giành lại độc lập cho nước nhà vào năm 1427.

Ngày 15/4/1428, Lê Lợi chính thức đăng quang ngôi vua tại điện Kính Thiên, thành Đông Quan (Hà Nội ngày nay), xưng vương là Thuận Thiên, đặt tên nước là Đại Việt, ban Bình Ngô Đại Cáo.

Trong suốt thời gian trị vì, Vua Lê Thái Tổ đã đặt nền móng vững chắc cho cả một triều đại và một nền độc lập phồn thịnh của quốc gia Đại Việt. Trong sự nghiệp lừng lẫy của Vua Lê Thái Tổ, có truyền thuyết đẹp về việc nhà vua trả gươm báu cho rùa thần sau khi hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc. Nơi đó chính là hồ Hoàn Kiếm ngày nay.

Sự kiện đăng quang của Vua Lê Thái Tổ năm xưa đã đi vào lịch sử, trở thành sự kiện lớn trong sự ngưỡng vọng, tôn vinh của dân tộc. Để tỏ lòng thành kính và tưởng nhớ công lao to lớn của Đức Vua Lê Thái Tổ, nhân dân nhiều địa phương trong cả nước đã lập đền thờ, dựng tượng đài và đặt tên đường phố mang tên Lê Lợi.

Tại Hà Nội, bên Hồ Gươm gắn với huyền thoại Vua Lê trả lại gươm báu cho Rùa thần, tượng đài Vua Lê Thái Tổ cùng với đình Nam Hương tạo thành một quần thể di tích lịch sử văn hóa trang nghiêm, lưu giữ những truyền thống văn hóa tốt đẹp giữa lòng Thủ đô, trở thành một biểu tượng hòa bình và ý chí quật cường của dân tộc. Với ý nghĩa và giá trị trường tồn đó, “Công trình tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ” và “Di tích lịch sử văn hóa Đình Nam Hương” đã được Nhà nước xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia từ năm 1995.

Phát biểu tại buổi lễ, Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Phạm Tuấn Long khẳng định: Lễ hội là dấu ấn văn hóa sinh động, có ý nghĩa, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc, tôn vinh những giá trị văn hóa lịch sử quốc gia Khu phố cổ Hà Nội, giá trị Di sản văn hóa Quốc gia đặc biệt đền Ngọc Sơn và hồ Hoàn Kiếm, giá trị văn hóa sáng tạo không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm tới du khách trong và ngoài nước. Quận Hoàn Kiếm sẽ tiếp tục tổ chức tốt việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị của khu di tích để nơi đây thực sự là một di sản tiêu biểu trong khu vực hồ Hoàn Kiếm, niềm tự hào của nhân dân, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ mai sau về các giá trị lịch sử văn hóa, truyền thống của dân tộc.

Khu di tích tưởng niệm vua Lê Thái Tổ gắn với đình Nam Hương (phường Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm) đã tạo thành một quần thể di tích lịch sử văn hóa trang nghiêm cổ kính.

Xung quanh truyền thuyết Vua Lê Lợi trả gươm thần

Trong quan niệm của người Á Đông nói chung và trong tín ngưỡng dân gian của Việt Nam nói riêng, 4 con vật: long, lân, quy, phượng (miền Nam gọi là phụng) được gọi là tứ linh. Song, trong tứ linh chỉ có quy (rùa) là có thật trong đời sống còn ba con vật kia đều là hư cấu. Điều đó cho thấy tự thân rùa mang giá trị tâm linh trong quan niệm của con người về vạn vật.

Với người Việt, rùa là vật cân bằng bởi có cả âm và dương. Bụng phẳng tượng trưng cho đất (âm), mai khum tượng trưng cho trời (dương). Dân gian cho rằng hình tượng rùa đội bia tượng trưng cho hạnh phúc, phát triển và sự chịu đựng. Rùa còn là biểu tượng của cao quý, sự bền vững của xã tắc và sự trường tồn. Chính vì quan niệm như vậy nên rùa tuy không xuất hiện nhiều trong các công trình kiến trúc tôn giáo nhưng có thể thấy làm con vật đỡ chân bia tại các chùa.

Ở chùa Linh Ứng (Thanh Hóa), ngôi chùa được xây vào thời Lý, rùa đã được sử dụng để đội bia. Hình tượng rùa đội hạc cũng tìm thấy ở chùa Láng (Hà Nội), ngôi chùa được xây dựng vào thế kỷ XV. Đến đời Vua Lê Thánh Tông (1484) đã cho dựng bia những người đỗ tiến sĩ từ khoa thi năm 1442 ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Mỗi khoa là một tấm bia đá ghi thành tích và tấm bia được dựng trên lưng rùa. Như vậy từ truyền thuyết Lê Thái Tổ trả gươm cho rùa vàng đến các tấm bia tiến sĩ trên lưng rùa đời Vua Lê Thánh Tông cho thấy các vua triều Lê rất chú trọng đến hình tượng rùa.

Nhà báo Nguyễn Ngọc Tiến, người đắm say với văn hóa Hà Nội cho rằng, rùa xuất hiện trong truyền thuyết từ thời An Dương Vương. Theo đó, thần Kim Quy đã giúp nhà vua xây thành Cổ Loa sau nhiều lần thất bại trước đó và còn cho chiếc móng làm nỏ thần để giữ thành. Nhưng rồi con gái An Dương Vương là Mỵ Châu đã đem lòng yêu Trọng Thủy - con trai của Triệu Đà, kẻ đang có âm mưu chiếm đoạt Loa thành. Khi nỏ thần bị Trọng Thủy lấy cắp, thành bị rơi vào tay quân thù và trong lúc nguy cấp, An Dương Vương than thở thì thần Kim Quy hiện lên bảo: giặc đang ở sau lưng. An Dương Vương quay lại thấy Mỵ Châu liền rút gươm chém con gái yêu, rồi cưỡi rùa đi ra biển.

Trước khi Lý Thái Tổ định đô trên nền thành Đại La đổ nát thì mảnh đất này có rất nhiều sông ngòi, hồ ao, kênh rạch và nối dòng với sông Hồng. Phía bắc của hồ Lục Thủy (hồ Gươm ngày nay) có hồ Diên Hưng (khu vực phố Hàng Ngang hiện nay), hồ Thái Cực (khu vực phố Hàng Bè hiện nay). Vào triều vua Lý Thánh Tông (1057) đã cho xây dựng tháp Báo Thiên (nay là vị trí Nhà thờ Lớn) bên hồ Lục Thủy. Tất cả những gì sử sách để lại về thời các vua Lý không thấy nói đến hồ Hoàn Kiếm cũng như rùa. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, sau khi kháng chiến chống quân Nguyên thắng lợi, Vua Trần Nhân Tông đã cho dựng một miếu thờ các liệt sĩ ở một địa điểm gần hồ Lục Thủy. Tuy nhiên, sử sách cũng không ghi chép nhiều về đền này và các nhà viết sử chỉ suy đoán đền nằm ở phía bắc hồ. Điều ấy cũng cho thấy đời các vua Trần cũng chưa có tên hồ Gươm và cũng không có cuốn sách nào ghi lại sự tích gì ở hồ Lục Thủy liên quan đến rùa.

Đầu năm 1428, Vua Lê Thái Tổ cùng quần thần bơi thuyền trên hồ Lục Thủy dạo mát và ngắm cảnh, bỗng nhiên Ngài thấy có ánh vàng loang loáng dưới nước và một lúc sau rùa vàng ngoi lên mặt nước rồi bơi về phía thuyền của nhà vua. Lúc này Lê Thái Tổ chợt nhớ đến lưỡi gươm mà Lê Thận dâng với hai chữ “Thuận Thiên” đã giúp Ngài đánh tan giặc ngoại xâm. Khi Ngài vừa rút gươm ra khỏi vỏ thì lưỡi gươm đã tự bay về phía rùa vàng. Rùa ngậm lưỡi gươm và lặn xuống hồ và từ đấy hồ có tên là hồ Hoàn Kiếm (dân gian quen gọi là hồ Gươm).

Nhà sử học người Pháp Philippe Papan, người từng là thành viên của Viện Viễn Đông bác cổ, sống ở Hà Nội từ năm 1991 đến 2004 và là tác giả của cuốn sách Lịch sử Hà Nội cho rằng mô-típ anh hùng trả gươm cho rùa sau khi diệt hết giặc ngoại xâm hay diệt yêu quái không chỉ riêng Việt Nam mới có mà còn có ở các quốc gia Đông Nam Á.

Trở lại khu tưởng niệm Vua Lê Thái Tổ được đặt tại số nhà 16 phố Lê Thái Tổ, phường Hàng Trống. Hàng năm, để tưởng nhớ đến công lao to lớn của Đức Vua Lê Thái Tổ, tại nơi đây UBND quận Hoàn Kiếm, UBND phường Hàng Trống và nhân dân thường tổ chức lễ dâng hương.

Từ năm 2007, hướng tới Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, UBND quận Hoàn Kiếm đã phối hợp với Hội di sản văn hóa Thăng Long - Hà Nội nghiên cứu Đề án “Tổ chức lễ hội truyền thống trong khu phố cổ và khu vực hồ Hoàn Kiếm” với 14 Lễ hội, trong đó Lễ hội Vua Lê đăng quang được tổ chức 5 năm một lần.