Phòng chống tác hại rượu, bia: Cần bắt đầu từ ý thức “uống có trách nhiệm”

Phòng, chống tác hại của rượu, bia là điều nên làm. Nhưng với những giải pháp được đề xuất trong dự thảo Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia có đủ sức ngăn chặn những hậu quả của “ma men” nếu ý thức và văn hóa sử dụng đồ uống có cồn trong nhân dân vẫn chưa thay đổi?

“Cuốc lủi”, bia “cỏ”… vẫn ngoài vòng kiểm soát

Tình trạng rượu trôi nổi, rượu không rõ nguồn gốc, xuất xứ, rượu do người dân tự nấu theo phương pháp thủ công không kiểm soát được là nguyên nhân liên quan đến các vụ ngộ độc, không thu được các loại thuế, phí vẫn chưa quản lý được. Ước tính của Euromonitor International (một công ty khảo sát thị trường toàn cầu) cho biết, Việt Nam có 28% thức uống có cồn không được kiểm soát, không được đóng thuế, tương đương hàng triệu USD tiền thuế bị thất thu/năm cùng những nguy cơ mất an toàn đối với sức khỏe và tính mạng người sử dụng mặc dù hiện có đến 85 văn bản liên quan tới quản lý rượu bia.

Theo GS. Phan Thị Kim – Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật An toàn thực phẩm Việt Nam, thời gian qua, các vụ ngộ độc liên quan đến sử dụng đồ uống có cồn đều có nguyên nhân sử dụng methanol vượt ngưỡng cho phép (trong rượu sản xuất thủ công). Đại diện cho các DN sản xuất kinh doanh rượu, LS Ngô Quý Linh – Diễn đàn “Uống có trách nhiệm Việt Nam” cho biết, thống kê của Bộ Công Thương và Bộ Y tế thì hơn 70% sản lượng rượu không kiểm soát được. Hiện nay còn khoảng hơn 230-280 triệu lít rượu thủ công chưa quản lý được. Lượng rượu sản xuất theo phương pháp thủ công chiếm khoảng 2/3 tổng sản lượng rượu được sản xuất trong nước. 

Thực tế việc quản lý chất lượng các loại rượu sản xuất thủ công đang bị “bỏ trống”, phó mặc cho kinh nghiệm của người sản xuất, lựa chọn của người tiêu dùng (NTD) bất chấp những nguy cơ tiềm ẩn về an toàn thực phẩm, tạo điều kiện dẫn đường cho “tử thần” rình rập mạng sống của NTD, nhất là ở vùng nông thôn, miền núi và đe dọa an toàn xã hội.

Theo thống kê của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), 10 năm qua, trên toàn quốc có 382 người bị ngộ độc do sử dụng rượu không an toàn, trong đó 98 người tử vong. Đặc biệt trong 3 tháng đầu năm 2017, số trường hợp ngộ độc rượu có methanol đang tăng vọt so vài năm gần đây. Tính riêng ở Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai, từ đầu năm đã tiếp nhận 34 người vào cấp cứu vì ngộ độc rượu có chứa methanol, trong đó 9 người tử vong.

ThS.BS. Nguyễn Trung Nguyên – Phụ trách Trung tâm cho biết, trong số ca tử vong do rượu, nguyên nhân có uống rượu có hàm lượng methanol (là cồn công nghiệp) cao chiếm đến gần 50%. Còn lại tử vong do ngộ độc rượu trắng và rượu ngâm cây rừng. Đây đều là rượu không rõ nguồn gốc, không được cấp giấy chứng nhận công bố tiêu chuẩn sản phẩm và rượu được bán tại các quán ăn, cửa hàng nhỏ lẻ, bán rong hoặc do người tiêu dùng tự pha chế. 

Đặc biệt, theo thống kê của Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia năm 2016, khoảng 40% số vụ tai nạn giao thông liên quan đến rượu bia, 11% số người chết do tai nạn liên quan rượu bia và con số này đang có xu hướng gia tăng. Ông Khuất Việt Hùng - Phó Chủ tịch Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia nhấn mạnh: “Trung bình mỗi ngày, ở Việt Nam có 24 người tham gia giao thông và không về nhà; 60 người khác bị thương vì tai nạn giao thông có liên quan tới rượu bia”. Cùng với đó là hàng nghìn vụ tranh chấp, xô xát, thậm chí dẫn đến án mạng, vì “có chút hơi men”, hàng chục nghìn ca bệnh do lạm dụng rượu, bia. 

Vì vậy, để phòng, chống tác hại của rượu, bia, việc quản lý rượu thủ công “là nội dung được mong đợi” trong Dự thảo Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia đang được Bộ Y tế soạn thảo. Tuy nhiên, ông Nguyễn Văn Việt – Chủ tịch Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam chỉ rõ, dự thảo chưa đề cập đến những quy định liên quan để quản lý rượu thủ công (quy chuẩn kỹ thuật, quy định về cấp phép, đăng ký sản xuất…) và cũng chưa phân tích được nguyên nhân dẫn đến những hậu quả xã hội liên quan đến rượu, bia được sản xuất, kinh doanh trái phép, tự do.

Tăng thuế, phí sẽ đưa hàng lậu, hàng kém chất lượng “lên ngôi”

Cùng với việc bỏ quan “thủ phạm” chính gây tác hại là “cuốc lủi” không được kiểm định, bia “cỏ”…, những giải pháp của dự thảo nhằm giảm nguồn cung rượu, bia đã được kiểm soát “chỉ làm khó thêm cho DN và đẩy NTD chuyển sang sử dụng các sản phẩm trôi nổi, sản xuất thủ công, không được kiểm định do giá thành rẻ và không phân biệt được sản phẩm có kiểm định và sản phẩm trôi nổi” – nhiều chuyên gia thuộc Hiệp hội Rượu – Bia - Nước giải khát Việt Nam nhận định. 

Theo ông Việt, khi nguồn cung trong nước “bị siết” sẽ làm sản xuất bị đình trệ, ảnh hưởng lớn tới nguồn thu ngân sách của Nhà nước từ sản phẩm đồ uống có cồn, tạo điều kiện cho hàng lậu, hàng giả, hàng nhái có thị trường. Phân tích rõ hơn tác dụng ngược của một số đề xuất hạn chế nguồn cung trong dự thảo, đại diện Công ty Heineken Việt Nam khẳng định, cấm quảng cáo, tài trợ rượu, bia như dự thảo “hạn chế khả năng giới thiệu tác dụng của sản  phẩm chính thống đến NTD. Từ đó có thể làm gia tăng hành vi lạm dụng sản phẩm có cồn không được kiểm soát do NTD không có thông tin để phân biệt và nhận biết về sản phẩm chính thống và sản phẩm trôi nổi”.

Cùng nhận định, ông Phạm Trung Kiên – Tổng Công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội cho rằng, rượu, bia phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (hơn 60%). Dự thảo Luật đề xuất thêm Quỹ Nâng cao sức khỏe cộng đồng (do các DN đóng góp 1-2% doanh thu) sẽ làm tăng giá bán sản phẩm. Tuy nhiên, “những cơ sở sản xuất rượu thủ công lại không được điều chỉnh theo quy định này, vô hình trung khuyến khích NTD chuyển sang sử dụng các loại rượu, bia chất lượng kém vì giá thành rẻ hơn, nhưng nhiều nguy cơ ngộ độc”.

Do vậy, cần các biện pháp chế tài cụ thể để xử lý “nặng tay”, nghiêm minh những hoạt động sản xuất, kinh doanh đồ uống có cồn kém chất lượng, nhập lậu, hàng nhái để hạn chế những tác hại của rượu, bia. Đồng thời, theo LS Ngô Quý Linh, cần kiểm soát nguồn cung nguyên liệu và đầu ra của sản phẩm để phòng ngừa tác hại của đồ uống có cồn, chứ không phải cấm các DN sản xuất, kinh doanh đồ uống có cồn quảng cáo sản phẩm… 

Ở góc độ một doanh nhân, ông Đỗ Văn Vẻ - Đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình khóa XIII nhận định, tăng thuế, phí (Quỹ nâng cao sức khỏe cộng đồng) không nên được coi như một chế tài để hạn chế tác hại của rượu, bia mà nên tập trung vào các biện pháp kiểm soát bằng các “hàng rào kỹ thuật”, nhất là với hàng lậu, hàng giả, hàng nhái, rượu sản xuất thủ công… để có thị trường đồ uống có cồn phát triển lành mạnh, theo nhu cầu tiêu dùng…

Trên hết, giải pháp bền vững nhất là tập trung làm thay đổi ý thức sử dụng đồ uống có cồn của NTD theo khẩu hiệu “Uống có trách nhiệm”. Chỉ khi nào bản thân NTD nhận thức được những nguy hiểm của các sản phẩm trôi nổi, không được kiểm định và từ chối sử dụng, khi nào đồ uống có cồn được sử dụng như một văn hóa giao tiếp văn minh thì lúc đó, “ma men” mới không dẫn lối được hành vi của NTD.

Đạt được kết quả này cần những hoạt động tuyên truyền bền bỉ, lâu dài, trực tiếp vào các đối tượng tiềm năng và những quy định pháp luật cụ thể, khả thi về xử phạt các hành vi lạm dụng rượu, bia gây nguy hiểm cho xã hội, chứ không chỉ là những giải pháp “ngọn” nhằm vào giảm nguồn cung các sản phẩm đã được kiểm soát…