Ngày 31/10/1968, một ngày trước khi hiệp định Paris được ký kết - đế quốc Mỹ ngừng ném bom toàn miền Bắc, 13 người con trai và con gái tuổi thanh xuân của Đại đội 317 - Tổng đội TNXP chống Mỹ cứu nước đã mãi mãi ra đi do trận bom của đế quốc Mỹ ném xuống nơi trọng điểm chiến địa Truông Bồn (thuộc xã Mỹ Sơn - Huyện Đô Lương - Nghệ An).
Người duy nhất may mắn sống sót là Tiểu đội trưởng Tiểu đội 2 Trần Thị Thông.
Là chị cả trong gia đình đông anh em ở huyện Yên Thành (Nghệ An), năm 1965 khi tròn 17 tuổi, Trần Thị Thông làm đơn gia nhập Thanh niên xung phong. Được kết nạp Đảng một năm sau đó, chị Thông nhận nhiệm vụ Tiểu đội trưởng Tiểu đội 2 (hay còn gọi là Tiểu đội cảm tử; Tiểu đội thép) Đại đội 317, Đội 65, thuộc Tổng Thanh niên xung phong Nghệ An tham gia bảo vệ Truông Bồn.
 |
| Bà Trần Thị Thông may mắn sống sót nơi "tuyến lửa" Truông Bồn |
Những năm 1960-1970, quốc lộ 1A qua cửa ngõ Quân khu 4 liên tục bị giặc Mỹ ném bom khiến việc vận chuyển quân lương, đạn dược cho chiến trường miền Nam bị hạn chế. Quốc lộ 15A với chiều dài khoảng 200 km nối với quốc lộ 1A ở tỉnh Thanh Hóa và đi qua Nghệ An được chọn làm tuyến đường thay thế.
Nhằm hủy diệt các nút giao thông quan trọng trên tuyến 15A, tháng 3/1967 Mỹ điều máy bay F8A, F4, F11 từ căn cứ quân sự Utapao (Thái Lan) và đảo Guam (Philippines) thực hiện hàng nghìn lượt ném bom. Truông Bồn - dãy đèo dốc dài khoảng 5 km ở huyện Đô Lương (Nghệ An) là điểm bị đánh phá ác liệt nhất bởi để vào miền Nam bắt buộc phải qua đây. Bởi vậy, Tiểu đội thép của bà Thông được xem là tuyến lửa.
Bà Thông nhớ lại: "Ban đêm, 12 cô gái và 2 chàng trai còn đứng làm cọc tiêu giơ khăn màu trắng hoặc xé bẹ cây chuối có màu trắng lát thành đường dẫn xe qua. Vui nhất là những lúc lấp xong hố bom, nhìn thấy các anh bộ đội lái xe chạy qua. Chị em còn ngân thêm vài câu hát để động viên chiến sĩ hành quân...”.
Tay gạt nước mắt, bà hồi tưởng, sáng 31/10/1968 định mệnh. Hôm đó, giặc Mỹ đã điều ba tốp máy bay, ném khoảng 200 quả bom các loại xuống dải đất chỉ rộng khoảng 50 m, dài 120 m ở Truông Bồn, bom xới tung mặt đất, vùi lấp Tiểu đội thanh niên xung phong.
Ngoài những quả bom đã nổ thì còn một lượng lớn bom nổ chậm, bom từ trường nằm rải rác khiến việc cứu hộ, tìm kiếm người bị chết và mất tích rất khó khăn.
Tiểu đội trưởng Thông chỉ kịp giơ khẩu súng lên trời ra hiệu cho đồng đội rồi nhảy vào cửa hầm gần đó, nơi có hai người đã nhảy xuống trước. Sau câu nói "giờ chịu nằm đây chứ chạy cũng không kịp nữa", lúc tỉnh dậy bà thấy mình nằm ở trạm xá. Chính nhờ một phần nòng súng nhô lên khỏi mặt đất, lực lượng cứu hộ mới phát hiện ra bà Thông. 13 đồng đội của bà đã hy sinh, có người chỉ tìm được vài mảnh thi thể. Họ mới mười bảy, đôi mươi, có người nhận được giấy báo đậu đại học, chỉ vài ngày nữa lên đường...
Luôn ghi nhớ những kỷ niệm cùng Đại đội 317, Đội 65, thuộc Tổng Thanh niên xung phong là Mẹ Thởm (97 tuổi) trú tại xóm 9, xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương.
Mẹ tên thật là Trần Thị Phác – mặc dù những năm nay mắt mờ, tóc bạc, sức khỏe yếu, nhưng vẫn không quên chi tiết nào trong câu chuyện về những ngày tháng nuôi thanh niên xung phong (TNXP) ăn ở trong nhà. Đặc biệt là câu chuyện đẫm nước mắt với người con gái nuôi Nguyễn Thị Thông.
Hồi ấy, nhà mẹ ở gần nhà ăn của bộ đội, TNXP tham gia phục vụ tại tuyến lửa Truông Bồn. Sau khi phát hiện ra chị Thông nhờ nòng súng nhô lên khỏi mặt đất, đồng đội đưa chị về sân kho HTX Mỹ Thái (thuộc xóm 9 xã Mỹ Sơn ngày nay) trong tình trạng đầu tóc rũ rượi, áo quần bê bết bùn đất và máu, hơi thở rất yếu.
Người dân xóm 9 ra sức cứu chị bằng tất cả tình thương. Ông Nguyễn Tất Lữ - nguyên xóm trưởng xóm 9 xã Mỹ Sơn thời ấy - nhớ lại: “Nếu không có bà Thởm tận tình chăm sóc thì o Thông khó có ngày hôm nay. Chính bà Thởm đã giành giật sự sống cho o Thông từ tay tử thần”.
Bà Hồng, ông Lữ, ông Phác… vẫn còn nhớ rõ hình ảnh người phụ nữ nhỏ nhắn một nách sáu đứa con thơ vẫn tình nguyện chăm sóc cho cô TNXP Trần Thị Thông. Mẹ Thởm nhớ lại: “Hắn nằm ở nhà tui hai tháng. Tui coi hắn như con ruột của mình. Thấy hắn bị thương nặng, nhìn rất tội. Tui nghĩ sẽ không qua khỏi nên cố gắng chăm sóc thật tốt, được ngày mô hay ngày đó. Nhưng thật kỳ lạ, sức khỏe hắn dần hồi phục".
Cuộc sống thời chiến khốn khó trăm bề, một nách mẹ Thởm mấy đứa con vất vả nay lại chăm thêm chị Thông nhưng mẹ vẫn luôn cho đáo lo cho chị, từ thìa cháo, bát cơm đến giấc ngủ…Tiếp tục câu chuyện, mẹ Thởm nói đứt quãng: “Có bữa hắn sốt mê sảng gọi tên từng đồng đội, tui thấy không cam lòng rồi lật đật ra vườn mò tìm lá diếp cá vò nát cho hắn uống. Cũng có bữa, hắn đòi ngồi dậy hỏi tìm Hiên, Phúc, Tâm… Tui chỉ biết động viên, nói tránh rằng “Đồng đội đang làm nhiệm vụ, vì sợ hắn ngất nên không dám nói thật”.
Với những hi sinh ấy, năm 2008, Nhà nước đã phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân cho tập thể 14 chiến sĩ thanh niên xung phong Truông Bồn thuộc Đại đội 317. Năm 2015 tỉnh Nghệ An đã phê duyệt dự án bảo tồn, tôn tạo khu di tích lịch sử Truông Bồn với tổng diện tích 21,7 ha, tổng mức đầu tư 365 tỷ đồng...Bởi trên mảnh đất Truông Bồn rực lửa, có những bông hoa bất tử với thời gian.
