Bệnh tật và rối loạn tâm lý bủa vây
Người cao tuổi thường phải đối mặt với những thay đổi về sinh lý, tâm lý lại thêm việc nghỉ hưu, không còn được làm việc như trước nữa dễ khiến họ trở nên tủi thân, cảm thấy không được tôn trọng, cáu gắt, muốn được chú ý.
Chị Hoàng Lan, 41 tuổi ở quận Cầu Giấy (Hà Nội) chia sẻ nỗi vất vả khi chăm sóc bố chồng. Bố chồng chị Lan năm nay ngoài 70 tuổi. Trước đây, ông là người vui vẻ, lạc quan, khỏe mạnh. Nhưng hơn một năm trở lại đây, khi mẹ chồng chị mất, tâm lý của ông thay đổi rõ rệt.
Sợ bố mệt mỏi, chị Lan không cho ông làm bất cứ việc gì trong nhà, có thời gian nghỉ dưỡng. Nỗi buồn mất vợ lại cộng thêm không phải làm việc gì trong nhà, các con đi làm, cháu đi học khiến ông cảm thấy cô đơn, trống trải. Ông hay buồn bã, dễ dàng cáu gắt với những người xung quanh.
Thay đổi tâm lý của ông khiến cuộc sống gia đình chị Lan thay đổi. Chỉ vì một chuyện bé, ông sẵn sàng xé ra to và cho rằng, con, cháu coi thường mình. Mâu thuẫn bố - con, ông - cháu từ đâu ập tới gia đình chị. Chưa hết, cứ cách ngày, chẳng hiểu vì đâu, ông tự dưng ngồi một chỗ khóc. Gặng hỏi, chị mới hay, ông cảm thấy mình tự ti về chuyện “mắt mờ, chân chậm”, trở thành gánh nặng cho con cháu, trở thành người thừa trong gia đình. Thậm chí, có lần ông đòi “đi theo bà”.
Áp lực công việc, áp lực vì tâm tính bố chồng, chị Lan thấy mệt mỏi. Sau khi tìm tới chuyên gia tâm lý, chị đã tìm được “chìa khóa” cải thiện không khí gia đình ngột ngạt đó. Thay vì để ông rảnh tay, chị mua những chậu cây hoa cảnh “nhờ” ông trồng, tưới cây ở hai ban công chung cư của mình. Biết ông thích nuôi thú cưng, chị mua một chú cún nhỏ “nhờ” ông chăm sóc.
Từ khi có cây, có cún con, cuộc sống ông bận rộn và sinh động hẳn lên. Thay vì trước đây, ông ngồi trầm ngâm ở ghế sofa thì nay đã khác. Khi các con đi làm, các cháu đi học, ông ở nhà chăm sóc cây cảnh. Để cây không bị chết, hoa nở đẹp, ông tìm mua những cuốn sách hướng dẫn cách trồng cây cảnh để nghiên cứu.
Chăm sóc cây cảnh xong, ông quay ra vui đùa cùng thú cưng. Một thời gian ngắn được ông chăm bẵm, chó cún có da, có thịt, quấn quýt ông. Giỏ hoa mười giờ, giàn hoa giấy đơm bông, tỏa sắc đỏ tràn ban công. Các con, các cháu khen hoa đẹp, cún con xinh xắn khiến ông cảm thấy phấn chấn và yêu đời. Ông cảm thấy mình vẫn có ích cho gia đình, mang lại niềm vui tới mọi người.
Bên cạnh đó, chị Lan và chồng đã dành thêm thời gian để lắng nghe những câu chuyện từ xa xưa của ông, cùng xem bóng đá và bàn luận sôi nổi về trận đấu đó, cổ vũ đội bóng ông thích khiến ông cảm thấy mình có “đồng minh”. Tâm tính của ông dần dần được cải thiện.
Các rối loạn tâm lý là bạn đồng hành của những người cao tuổi. Các nghiên cứu quốc tế cho thấy rối loạn trầm cảm và lo âu gặp ở 25% bệnh nhân ở các cơ sở đa khoa. Theo TS Trần Thị Hà An, Trưởng phòng Điều trị người già của Viện Sức khỏe tâm thần, sức khỏe tâm thần xảy đến khi não bộ bị tổn thương.
Khi đó, bệnh nhân có biểu hiện suy giảm nhiều lĩnh vực nhận thức, như: Trí nhớ, định hướng, chú ý, ngôn ngữ, tri giác, suy luận, phán đoán, điều hành, khả năng thực hiện các nhiệm vụ liên tục… 35% người cao tuổi cảm thấy thất vọng; 33% không biết chia sẻ vui, buồn cùng ai; 22% cảm thấy rất cô đơn.
Theo nhà tâm lý Mai Hương (Trung tâm Tư vấn Tâm lý gia đình Hà Nội), các con, các cháu thường có ý nghĩ để bố mẹ, ông bà được hưởng an nhàn, không phải làm việc. Nhưng ý nghĩ đó chưa đúng. Thực sự, nếu không thường xuyên vận động trí não và thân thể thì sức khỏe của người cao tuổi sẽ nhanh chóng suy giảm, gây nên nhiều bệnh lý không tốt, mau bị lẫn, không còn chủ động điều khiển được tâm trí, chưa kể họ tự ti cảm thấy mình “vô dụng”.
“Hãy để ông bà, cha mẹ được làm những việc vừa sức mà họ yêu thích. Trò chuyện thường xuyên, cùng xem ti vi, đọc báo và bình luận các vấn đề họ quan tâm để trí óc luôn được hoạt động” - chị Mai Hương đưa ra lời khuyên.
Ngoài đối mặt với tâm lý thay đổi, người cao tuổi (NCT) còn có nỗi lo bệnh tật bủa vây. Người cao tuổi Việt Nam chủ yếu sống ở nông thôn, sống cùng con cháu, đời sống vật chất khó khăn, đa số người cao tuổi hiện nay lại không có tích lũy vật chất. Sức khỏe của người cao tuổi Việt Nam còn nhiều hạn chế.
Tuy tuổi thọ trung bình cao (73 tuổi) nhưng gánh nặng bệnh tật kép của người cao tuổi Việt cũng cao. GS Phạm Thắng, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương cho biết, NCT thường mắc các bệnh mãn tính như đái tháo đường, tăng huyết áp, thoái hóa khớp, ung thư, đột quỵ… cần nhiều thời gian điều trị, thậm chí phải điều trị suốt đời. Mặt khác, NCT sử dụng đến 50% tổng lượng thuốc, do đó, chi phí y tế cho người già cao gấp từ bảy đến 10 lần so với người trẻ tuổi.
Phấn đấu 90% người cao tuổi có khả năng tự chăm sóc
Tại Hội nghị "Chính sách chăm sóc sức khỏe người cao tuổi dựa vào cộng đồng" do Bộ Y tế tổ chức, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã nhấn mạnh bảo vệ, chăm sóc, phát huy vai trò của người cao tuổi là truyền thống tốt đẹp từ hàng nghìn năm nay của dân tộc Việt Nam với những đạo lý “Kính lão, đắc thọ”, “Kính trên, nhường dưới”.
Trong những năm qua, mặc dù còn rất nhiều khó khăn nhưng Việt Nam có rất nhiều chính sách quan tâm, chăm sóc và đặc biệt phát huy vai trò người cao tuổi. Tuy nhiên, khi nói đến vấn đề già hoá, dường như ngành y tế và cộng đồng tập trung nhiều đến các thách thức trong chăm sóc sức khoẻ, kéo dài tuổi thọ cho người cao tuổi. Chúng ta phấn đấu để tuổi thọ dân số ngày càng cao nhưng phải sống khoẻ và có ích”, Phó Thủ tướng đặt vấn đề.
Những năm qua, vai trò của y tế cộng đồng, mô hình y học gia đình ngày càng được khẳng định trong công tác chăm sóc sức khoẻ cho người cao tuổi, hạn chế lưu trú tại bệnh viện, nhất là đối với điều trị các bệnh mãn tính như huyết áp, tim mạch, tiểu đường…
Cùng với đó, hệ thống các khoa, bệnh viện lão khoa, cơ sở chăm sóc dưỡng lão, hệ thống nhân lực chăm sóc riêng cho người cao tuổi được củng cố và phát triển. Hiện có 46/63 tỉnh, thành phố thành lập lão khoa trong bệnh viện đa khoa cấp tỉnh và gần 30 nhà dưỡng lão tư nhân.
“Trong thời gian tới, cần đẩy mạnh phát triển y tế cơ sở, không chỉ làm công tác phòng bệnh, chăm sóc sức khoẻ ban đầu mà còn chăm sóc người cao tuổi, nhất là người mắc các bệnh mãn tính, với tinh thần làm sao “trong môi trường bệnh viện, người cao tuổi cảm thấy sự chăm sóc và tình cảm ấm áp như ở nhà”, Phó Thủ tướng mong muốn.
Để đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi thích ứng với giai đoạn già hóa dân số, Bộ Y tế đã xây dựng “Đề án chăm sóc sức khỏe người cao tuổi giai đoạn 2017 - 2025”. Đề án được triển khai trên toàn quốc tại 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; ưu tiên các tỉnh thành phố có tỷ lệ người cao tuổi cao, các tỉnh vùng khó khăn, vùng sâu vùng xa có nhiều người cao tuổi gặp khó khăn hoặc người cao tuổi là người dân tộc thiểu số.
Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung đã ký ban hành Kế hoạch số 93/KH-UBND về việc triển khai thực hiện “Đề án Chăm sóc sức khỏe người cao tuổi giai đoạn 2017-2025” trên địa bàn đến năm 2025.
Mục tiêu tổng quát của kế hoạch là đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi thích ứng với giai đoạn già hóa dân số. Các mục tiêu cụ thể có thể kể đến là nâng cao nhận thức, tạo môi trường xã hội đồng thuận và phong trào toàn xã hội tham gia chăm sóc sức khỏe NCT.
Một số chỉ tiêu đến năm 2025: 100% lãnh đạo, các cấp ủy đảng, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể trên địa bàn TP được cung cấp thông tin về già hóa dân số, thực trạng, nhu cầu chăm sóc sức khỏe NCT; ban hành các văn bản chỉ đạo, kế hoạch về chăm sóc sức khỏe NCT.
Đạt 90% NCT có khả năng tự chăm sóc, được cung cấp kiến thức, kỹ năng tự chăm sóc sức khỏe. Ít nhất 85% NCT được khám sức khỏe thông thường định kỳ ít nhất một lần trở lên/năm; được tầm soát một số ung thư sớm thường gặp ở NCT và được lập hồ sơ theo dõi, quản lý sức khỏe tại trạm y tế tuyến xã.
Ít nhất 95% NCT khi bị bệnh được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Các bệnh viện tuyến TP và khu vực (Bắc Thăng Long, Đức Giang, Sơn Tây, Thanh Nhàn, Vân Đình, Hà Đông) thành lập khoa lão. Các bệnh viện tuyến huyện dành một số giường để điều trị người bệnh là NCT. 100% NCT có thẻ bảo hiểm y tế. Thành lập ít nhất một bệnh viện lão khoa của TP Hà Nội.
Đảm bảo 100% NCT cô đơn không nơi nương tựa, không còn khả năng tự chăm sóc, không có người trợ giúp tại nhà được chăm sóc sức khỏe tập trung hoặc hình thức phù hợp. 100% NCT không có khả năng tự chăm sóc được chăm sóc sức khỏe bởi gia đình và cộng đồng.
