“Bảo tàng” nghề cổ
Ngày 8/6/2023, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội vừa tổ chức “Lễ gắn biển công trình tu bổ, tôn tạo đình Hà Vĩ” để chào mừng kỷ niệm 75 năm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc (11/6/1948 - 11/6/2023).
Phố Hàng Hòm nằm ở trên đất cũ của thôn Cổ Vũ Thượng, tổng Tiên Túc, huyện Thọ Xương thời Nguyễn, nay thuộc phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Phố Hàng Hòm dài 120m, đến năm 1954 khi quân Pháp rút đi cũng chỉ bao gồm 32 ngôi nhà bên số chẵn và 24 nhà bên số lẻ.
 |
Đình Hà Vĩ. (Ảnh Huy Hoàng) |
Khoảng giữa thế kỷ XIX, một số người dân thôn Hà Vĩ đã lên Thăng Long, lập nghiệp ở thôn Cổ Vũ Thượng. Họ mang theo nghề truyền thống của quê hương mình là làm đồ gỗ phủ sơn ta. Thôn Hà Vĩ xưa thuộc tổng Tín Yên, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông, nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Thường Tín, Hà Nội. Vì vậy khoảng đầu thế kỷ XX, cư dân phố Hàng Hòm đa số là dân làng Hà Vĩ (Thường Tín), rồi sau thêm cả dân đến từ làng Đa Sĩ, Thanh Oai và một gia đình gốc Hoa ở số nhà 16. Họ sản xuất và bán đồ gỗ sơn, chủ yếu gồm hòm đựng quần áo và tráp đựng giấy bút, về sau làm bằng gỗ tạp và sơn bằng sơn tây nên rẻ và nhẹ hơn. Hòm da có khoá chuông thì bán ở phố Hàng Buồm.
Lúc ấy, phố Hàng Hòm nổi tiếng là nơi buôn bán đồ gỗ sơn, cái tên Hàng Hòm cũng từ hoạt động nơi đây mà thành. Sản phẩm đồ gỗ sơn của phố Hàng Hòm rất đa dạng, từ hòm, tráp bằng gỗ sơn đen, hòm đựng quần áo, tráp đựng giấy bút đến hòm gỗ mộc sơn bằng sơn tây màu cánh dán rất sang. Ngày nay, hoạt động làm đồ gỗ sơn vẫn được duy trì tại phố Hàng Hòm với những sản phẩm cầu kì hơn chút, bắt mắt các du khách hơn, được mọi người mua về sử dụng và làm quà.
Sau khi lập thành phố nghề, người dân Hà Vĩ đã lập ngôi đình mang tên quê hương mình, nay thuộc nhà số 11 phố Hàng Hòm, phường Hàng Gai, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Ngôi đền thờ ông tổ nghề sơn Trần Lư sinh năm 1470, mất năm 1540, người làng Bình Vọng, xã Văn Bình, huyện Thường Tín. Ông đỗ Tiến sĩ năm Nhâm Tuất (1502), niên hiệu Cảnh Thống thứ 5, đời Vua Lê Hiến Tông và là một Hiến sát sứ. Trong một lần đi sứ sang nhà Minh, ông đã học hỏi được các kỹ thuật sơn dầu, sơn bóng, sơn quang tinh xảo của nước láng giềng để truyền dạy cho dân làng, giúp nghề sơn, đặc biệt là kỹ thuật sơn mài, phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam. Từ làng Bình Vọng, nghề sơn tỏa ra các làng quanh vùng như: Duyên Trường, Hạ Thái, Hà Vĩ...
Ngôi đình Hà Vĩ hiện nay có quy mô nhỏ, từ ngoài vào là cổng đình, qua lối nhỏ đến kiến trúc chính dạng chữ “Nhị”, gồm 3 gian tiền đình và 3 gian hậu cung xây dựng chồng diêm đơn giản.
Theo văn bia, ngôi đình đã được trùng tu sửa chữa nhiều lần vào những năm đầu thế kỷ XX: Duy Tân năm thứ 8 (1914), Khải Định năm thứ 6 (1921), Bảo Đại năm thứ 16 (1941). Năm 1947, ngôi đình bị thực dân Pháp đánh sập; đến năm 1951 được nhân dân khôi phục lại. Tuy không còn bảo tồn được hình thức, kiểu dáng kiến trúc của lần khởi dựng đầu tiên nhưng vẫn mang giá trị về mặt lịch sử và nghệ thuật.
Trong di tích còn lưu giữ một số di vật mang đặc trưng niên đại và nghệ thuật thời Nguyễn như: bia đá, chuông đồng, hạc thờ, ngai, bài vị, hoành phi, câu đối. Đình Hà Vĩ có diện tích 202,3m2. Mặc dù quy mô không lớn, nhưng đình lại có ý nghĩa về mặt lịch sử, văn hóa, kiến trúc tiêu biểu của một ngôi đình tổ nghề trong khu phố cổ.
Đình Hà Vĩ như một bảo tàng nhỏ, sinh động, minh chứng cho quá trình phát triển nghề thủ công truyền thống của khu 36 phố phường kinh thành Thăng Long xưa. Đây là một địa điểm du lịch hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước mỗi dịp về thăm Thủ đô. Đình Hà Vỹ được UBND thành phố Hà Nội xếp hạng Di tích lịch sử cấp thành phố ngày 02/04/2014.
Lưu giữ di sản
Trải qua thời gian với những biến cố thăng trầm của lịch sử, sự tác động của thời tiết và con người, đình Hà Vĩ đã xuống cấp nghiêm trọng, khuôn viên di tích bị thu hẹp, các công trình phần lớn bị tháo dỡ, phá hủy, nhiều đồ thờ và đồ tế tự có giá trị hầu hết đã bị hư hại và thất lạc...
Trong những năm vừa qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân quận Hoàn Kiếm luôn đặc biệt quan tâm tới công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với thúc đẩy phát triển du lịch. Các công trình đã xếp hạng được tập trung giải phóng mặt bằng và trùng tu, quận Hoàn Kiếm đã dành nguồn vốn lớn từ ngân sách và kêu gọi xã hội hóa trùng tu các di tích.
Ngày 8/6/2023, quận Hoàn Kiếm tổ chức “Lễ gắn biển công trình tu bổ, tôn tạo đình Hà Vĩ” chào mừng kỷ niệm 75 năm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc (11/6/1948 - 11/6/2023).
Phát biểu tại lễ gắn biển, Phó Chủ tịch UBND quận Hoàn Kiếm Nguyễn Quốc Hoàn cho biết: “Xác định vị trí quan trọng của di tích lịch sử văn hóa đình Hà Vĩ gắn với quần thể các di tích trong khu vực phụ cận hồ Hoàn Kiếm, quận đã tập trung nguồn lực đầu tư tu bổ, tôn tạo đình. Sau hơn 1 năm triển khai, đến nay, việc tu bổ đình đã hoàn thành và được lựa chọn là công trình chào mừng kỷ niệm 75 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi Thi đua ái quốc. Đây là công trình có ý nghĩa nhằm lưu giữ di sản cho thế hệ mai sau, góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa, lịch sử, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân; đồng thời, trở thành điểm tham quan, giới thiệu với du khách khi đến thăm Thủ đô”.
Dự án “Tu bổ, tôn tạo đình Hà Vĩ” mang lại giá trị kinh tế - xã hội thông qua hoạt động tham quan, tế lễ, giáo dục cho mọi tầng lớp nhân dân những giá trị lịch sử, văn hóa, góp phần nâng cao dân trí, truyền thống văn hóa.
Công trình ở vị trí ngay trong lòng khu phố cổ Hà Nội, nơi buôn bán sầm uất nhất của kinh thành Thăng Long xưa - Hà Nội ngày nay. Vì vậy, việc bảo tồn được một di tích như đình Hà Vĩ - một công trình kiến trúc tôn giáo truyền thống góp phần tô điểm thêm sắc màu kiến trúc và làm tăng thêm giá trị cho khu vực phố cổ Hà Nội. Phố Hàng Hòm cũng với những con phố khác của khu phố cổ chính là sự hiện diện của một Hà Nội xưa cổ kính trong lòng Hà Nội phồn hoa ngày nay.
