Người thời xưa học ngoại ngữ như thế nào?

Thời nhà Nguyễn, người dân được cấp học bổng để học ngoại ngữ. (Ảnh minh họa. Nguồn: Giaoduc.net)
Thời nhà Nguyễn, người dân được cấp học bổng để học ngoại ngữ. (Ảnh minh họa. Nguồn: Giaoduc.net)
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) -Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, ngoại giao được xem là một lĩnh vực quan trọng. Để thuận tiện trong giao tiếp, nhiều quan lại người Việt Nam thời phong kiến thông thạo ngoại ngữ.

Đọc thông, viết thạo như người bản địa

Vào thời nhà Trần, có một vị hoàng tử được coi là “thần đồng” ngoại ngữ. Ông không chỉ đọc thông, viết thạo tiếng của các nước láng giềng, mà còn hiểu về bản sắc, văn hóa dân tộc của từng nơi. Đó chính là Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật (1255 - 1330) là con trai thứ sáu của vua Trần Thái Tông, em của vua Trần Thánh Tông. Ông là danh tướng nổi tiếng nhà Trần với những công lao to lớn trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông - Nguyên lần thứ hai (1285) và thứ ba (1287 - 1288).

Không chỉ là danh tướng nổi danh, Trần Nhật Duật còn được biết đến với tư cách nhà ngoại giao lỗi lạc. Tương truyền, ngay từ khi còn nhỏ, Trần Nhật Duật đã nổi tiếng thông minh, hiếu học, “sớm lộ thiên tri, ham thích hiểu biết về các tiếng nói và các giống người”. Sử sách ghi lại rất nhiều công lao phiên dịch cho các đoàn sứ thần người nước ngoài của Trần Nhật Duật.

Theo sử sách chép lại, Chiêu Văn Vương thông thạo ít nhất… 4 thứ tiếng. Đầu tiên là tiếng Tống (tiếng Trung), tiếng Xiêm La (Thái Lan), tiếng Chiêm Thành (Campuchia), tiếng Sách Mã Tích (tiếng người Singapore). Nhiều giai thoại, kể về việc Trần Nhật Duật nói chuyện, ăn cơm, uống rượu với các đoàn lái buôn, đoàn sứ thần người Tống như người bản địa của họ. Ông đặc biệt được người nước ngoài yêu mến, quý trọng.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào thời vua Trần Nhân Tông, một lần sứ giả nước Sách Mã Tích (tên cổ của Singapore) sang cống, nhưng triều đình không tìm được người phiên dịch. Cả thành Thăng Long chỉ có mình Trần Nhật Duật dịch được và nói chuyện trôi chảy bằng thứ ngôn ngữ lạ với sứ giả nước bạn.

Cách học tiếng nước ngoài của Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật rất đơn giản, đó là niềm say mê, hứng thú và luôn chăm chỉ giao tiếp với người nước ngoài. Khi có người hỏi Trần Nhật Duật vì sao biết được tiếng nước Sách Mã Tích. Ông trả lời: “Thời vua Thái Tông, sứ nước ấy sang, nhân có giao du với họ, nên hiểu được đôi chút tiếng nước họ”. Tài ngoại ngữ của Trần Nhật Duật khiến vua Nhân Tông rất thán phuc. Có lần vua còn nói đùa: “Chiêu Văn Vương có lẽ không phải người Việt mà là hậu thân giống Phiên, Man” (chỉ các dân tộc lân bang ở vùng Đông Nam Á thời đó).

Người nổi tiếng thứ hai trong lịch sử Việt Nam, đó là ông Trương Vĩnh Ký ở thế kỷ thứ XIX. Ông là người lập ra tờ báo đầu tiên của xứ Đông Dương, tên là Nông Cổ Mín Đàm, sau đó là tờ Gia Định Báo. Theo thông tin còn được lưu giữ đến hiện nay ông Vĩnh Ký thông thạo đến 26 ngoại ngữ. Nhà văn Pháp Émile Littré (1801-1881) đã từng phải kinh ngạc thốt lên: “Sự hiểu biết tới 26 ngoại ngữ của Trương Vĩnh Ký đủ để loài người tôn vinh anh như một nhà bác ngữ học (bác học ngôn ngữ) bậc nhất thời nay”.

Trương Vĩnh Ký được nhiều học giả phương Tây ca ngợi và đánh giá cao. Được biết, phần lớn kiến thức đều do ông tự trau dồi, bồi dưỡng bản thân mình. Từ nhỏ, gia đình Trương Vĩnh Ký rất nghèo, bố mất sớm, mẹ gồng gánh nuôi đàn con thơ. Ba tuổi, ông thuộc làu Tam tự kinh; bốn tuổi, ông học viết; năm tuổi (năm 1842) cắp sách đến trường học chữ Nho, chữ Nôm với thầy giáo Học. Năm 11 tuổi (1848), Trương Vĩnh Ký được gởi đến học tại Pinhalu (Phnom Penh,

Campuchia) được xây cất ở giữa một rừng thốt nốt hoang vu gần sông Mekong và cách Phnom Penh độ 6 dặm, dành cho cả vùng Đông Nam Á và Trung Hoa.

Lớp học có 25 học sinh từ 13-15 tuổi và Trương Vĩnh Ký là người nhỏ nhất. Vốn có thông minh, Trương Vĩnh Ký có khả năng tự học ngoại ngữ từ sách vở trong thư viện. Các nhà ngôn ngữ học đương thời cho rằng Trương Vĩnh Ký đã tự tìm ra những quy luật ngữ pháp giống nhau, khác nhau của các tiếng nước ngoài để học nhanh và dễ dàng. Ngoài ra, Trương Vĩnh Ký gặp gỡ, ăn ở chung với học sinh các nước Đông Nam Á như:

Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanmar, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Ciampois (Chăm)… Kết quả, cậu thiếu niên 13 tuổi tên Vĩnh Ký đã nói và viết thông thạo các ngôn ngữ kể trên của các bạn cùng trường. Trong khoảng thời gian 7 năm theo học tại đây, Trương Vĩnh Ký học chuyên ngữ Latin và Hi Lạp. Ngoài ra, ông còn học nâng cao các thứ tiếng khác như Ấn Độ, Anh, Tây Ban Nha, Malaysia, Nhật, Hi Lạp, Thái Lan, Pháp, Ý…

Triều đình “cấp học bổng du học”

Trương Vĩnh Ký thông thạo… 26 ngoại ngữ. (Ảnh: Trương Vĩnh Ký. Nguồn:Libero school)

Trương Vĩnh Ký thông thạo… 26 ngoại ngữ. (Ảnh: Trương Vĩnh Ký. Nguồn:Libero school)

Đến thời nhà Nguyễn, mối quan hệ ngoại giao của Việt Nam không chỉ dừng lại ở các nước trong khu vực Đông Nam Á, Đông Á, mà đã mở rộng ra các nước phương Tây. Vì vậy, việc cần những quan lại có vốn ngoại ngữ, hiểu biết về nhiều châu lục trên thế giới trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Vào thời nhà Nguyễn, triều đình sẵn sàng bỏ tiền để thanh niên người Việt Nam đi sang nước ngoài du học.

Dưới triều Vua Minh Mạng (1820-1841), việc đào tạo ngoại ngữ được chú ý song song với việc đào tạo hàng ngũ quan văn, quan võ, tuyển chọn nhân tài giúp nước. Vua đã ban sắc lệnh cho Bộ Lễ tuyển chọn con em quan lại và những thanh thiếu niên tuổi dưới 16 nhưng có chút tư chất, để nhà nước cấp tiền ăn học ngoại ngữ nước ngoài. Cụ thể, vào năm 1838, Vua Minh Mạng đã phê duyệt chương trình đào tạo tiếng nước ngoài với những quy định rất cụ thể cho học trò quán Tứ Dịch học tập văn tự ngoại quốc. Chương trình này ghi rõ: Thanh âm và từ ngữ Tây Dương khó hơn tiếng Xiêm, Lào. Do vậy, những người mới học trong 3 tháng, chữ Tây mỗi ngày học 2-3 chữ; chữ Xiêm, Lào mỗi ngày 7-8 chữ. Những người đã học hơn 6 tháng: chữ Tây mỗi ngày 4-5 chữ, thêm lên đến 6-7 chữ; chữ Xiêm, Lào mỗi ngày 8-9 chữ, thêm lên đến 11-12 chữ.

Không chỉ ngoại ngữ phương Tây, Xiêm, Lào, Vua Minh Mạng chú trọng cả chữ Hán của người Trung Quốc. Vua giao chọn người Hoa và những học trò con nhà gia giáo để đôn đốc học tập chữ Hán. Thầy giáo và học trò đều được cấp tiền lương, bổng lộc nuôi ăn, nuôi học như một quan lại nhà nước. Cụ thể như sau: thầy giáo lĩnh 1 quan tiền/tháng và 1 phương gạo. Triều đình bố trí người thường xuyên đôn đốc nhắc nhở người học để họ nhanh chóng thông thạo ngoại ngữ, có thể dùng vào việc sai phái và phiên dịch. Đặc biệt, với những người thông minh, hiếu học, có thể học “vượt cấp”, “vượt lớp”, điều này được vua quan nhà Nguyễn khuyến khích, ủng hộ, thậm chí còn được tặng vàng, tặng tiền để khen ngợi. Cứ 3 tháng một kỳ, nội các và Bộ Lễ phối hợp sát hạch. Ai đọc thuộc lòng, thông hiểu, chữ viết đúng, ngay ngắn, nhiều đến 100 cả chữ lẫn âm thì xếp vào hạng ưu, được thưởng 6 quan tiền; nếu được 50 cả chữ lẫn âm thì xếp vào hạng trung bình được thưởng 4 quan tiền. Đối lập lại với những người chăm học ngoại ngữ, những người biếng nhác sẽ bị phạt roi, đòn, phê bình trước tất cả mọi người.

Đến thời vua Tự Đức (1847-1883), nổi tiếng là một ông vua hiếu học. Chế độ học tiếng Tây, chữ Tây dưới thời Tự Đức có nhiều điều thuận lợi hơn trước. Tiêu chuẩn tuyển chọn cũng thông thoáng hơn. Không nhất thiết là cử nhân, tú tài, học trò, thí sinh, khóa sinh, con em các quan viên... Bất kỳ ai thông nghĩa sách, biết chữ, tuổi trên dưới 20 mà tình nguyện đi học thì đều chuẩn cho đi Hương Cảng, đi sang Tây. Người đi học được cấp tiền lệ phí, 5 năm về sát hạch, nếu thành tài thì bổ nhiệm làm quan. Sau này, những viên quan phiên dịch (thông ngôn) này làm tốt công việc được triều đình thăng chức để khuyến khích có nhiều người đi học ngoại ngữ hơn.

Trong hơn 100 tư liệu được lựa chọn từ châu bản, mộc bản triều Nguyễn, Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (Cục văn thư lưu trữ Nhà nước) tổ chức triển lãm 3D “Giáo dục triều Nguyễn - Vang vọng còn lại” vào năm 2021. Trong một tài liệu mộc bản có nêu: “Phụng xét người bản quốc hiện nay am hiểu tiếng Pháp rất ít, lúc cần phái việc gì rất ít người. Nếu chọn các con em thiếu niên ra nước ngoài học tập thì phí tổn rất lớn mà lần đầu đi xa chưa hẳn đã vui vẻ, tình nguyện. Vậy nay xin quan do phủ Thừa Thiên và hai tỉnh Nam Ngãi hết lòng tuyển chọn các con em của dân lương và trẻ nhỏ trong hạt từ 10 đến 16 tuổi, mỗi tỉnh khoảng 10 tên gửi đến hoặc do nha thần tập hợp. Toàn năm cấp quần áo, đồ ăn, phái một viên ký lục (tú tài xuất thân) và một viên thông ngôn (như Nguyễn Đức Minh sung giáo tập và thông dịch tiếng Pháp thuộc nha đến dạy học”.

Bình luận

Ý kiến của bạn sẽ được biên tập trước khi đăng. Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Đọc thêm

Quảng Nam hoàn thành xóa tàu cá '3 không'

Việc triển khai chống các hoạt động khai thác IUU tại Quảng Nam thời gian qua đạt nhiều kết quả tích cực. (Ảnh: Bùi Yên)
(PLVN) - Sau khi hoàn thành xử lý tàu cá “3 không”, UBND tỉnh Quảng Nam tiếp tục tăng cường kiểm soát tàu cá, xử lý triệt để 100% tàu cá vi phạm quy định ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS); chuẩn bị các điều kiện tốt nhất để đón, làm việc với Đoàn Thanh tra EC.

Những 'bóng hồng' mang sứ mệnh đặc biệt

Bác sỹ Nguyễn Hoài Thương thăm khám bệnh nhân
(PLVN) - Những phụ nữ công tác tại ngành y mà tôi đã gặp đều có một điểm chung là yêu nghề, tâm huyết với nghề, gần gũi và hết lòng với bệnh nhân. Để làm tốt nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ cho người dân, họ đã có những hy sinh thầm lặng để mang đến niềm vui và hạnh phúc cho bao gia đình.

Kết quả ấn tượng của Việt Nam trong Báo cáo chỉ số lãnh đạo của phụ nữ và trẻ em gái 2024

Kết quả ấn tượng của Việt Nam trong Báo cáo chỉ số lãnh đạo của phụ nữ và trẻ em gái 2024
(PLVN) - Tổ chức Plan International Việt Nam mới chia sẻ những kết quả ấn tượng của Việt Nam trong Báo cáo chỉ số lãnh đạo của phụ nữ và trẻ em gái 2024 (Girls’ Leadership Index 2024 – GLI 2024). Theo đó, Việt Nam là một trong số ít quốc gia đạt điểm tuyệt đối (1.0) trong Chỉ số Luật pháp và chính sách, phản ánh hệ thống chính sách pháp luật tiên tiến, bảo vệ toàn diện và thúc đẩy quyền của phụ nữ và trẻ em gái

Tiên phong lan tỏa lối sống xanh

Các hội viên phụ nữ Hội LHPN TP Hà Nội tích cực trồng cây xanh đầu năm 2025. (Ảnh: PV)
(PLVN) - Từ những sáng kiến nhỏ trong từng gia đình đến những mô hình lớn lan tỏa trong cộng đồng, phụ nữ ngày càng khẳng định vai trò tiên phong trong hành trình xây dựng một tương lai bền vững.

Phát huy vai trò của phụ nữ trong nền kinh tế xanh - 'Chìa khóa' phát triển bền vững

Phát huy vai trò của phụ nữ trong nền kinh tế xanh - 'Chìa khóa' phát triển bền vững
(PLVN) - Các chuyên gia của UN Women nhận định, vai trò của phụ nữ chưa được thừa nhận đầy đủ trong phát triển kinh tế, đặc biệt là trong nền kinh tế xanh. Do vậy, phụ nữ cần được khuyến khích tham gia phát triển kinh tế xanh như một cách thúc đẩy bình đẳng giới và tiến bộ xã hội, trong đó có Việt Nam.

Khi nhà khoa học nữ đi đầu trong cuộc cách mạng xanh

TS. Hà Thị Thanh Hương (trái) và PGS.TS Nguyễn Thị Thu Hoài. (Ảnh MOST)
(PLVN) - Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, các nhà khoa học nữ không chỉ mang đến sự đa dạng trong tư duy mà còn là những người đặt nền móng cho nhiều thành tựu khoa học quan trọng. Các nhà khoa học nữ đã và đang ghi dấu ấn mạnh mẽ trong lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

Phát huy sáng kiến của phụ nữ để phát triển kinh tế xanh

Người phụ nữ có rất nhiều ý tưởng kinh doanh thân thiện với môi trường. (Ảnh minh họa - Nguồn: PV)
(PLVN) - Văn hóa sống xanh đang là một xu hướng được ưa chuộng trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Nền kinh tế xanh là một phần không thể thiếu của xu hướng này. Hiện nay, Việt Nam cần nguồn nhân lực dồi dào, những ý tưởng mới mẻ phát triển nền kinh tế xanh, phụ nữ chính là một “mắt xích” quan trọng để tạo ra những đột phá, sáng tạo.

Từ phong trào 'Ba đảm đang' đến người phụ nữ Việt Nam thời đại mới

Hội thảo khoa học quốc gia về Vai trò của Đội quân tóc dài và phong trào Ba đảm đang trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
(PLVN) - 60 năm đã trôi qua nhưng nhiệt huyết của phong trào “Ba đảm đang” vẫn có sức lan tỏa mạnh mẽ tới mọi tầng lớp phụ nữ Việt Nam, là động lực để tiếp tục thi đua xây dựng người phụ nữ Việt Nam thời đại mới, cùng dân tộc sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình.

Tự hào phụ nữ Việt Nam!

Bà Nguyễn Thị Tuyến - Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam tặng món quà tri ân có in bức ảnh “Bắc Nam sum họp” đến bà Trương Mỹ Hoa - cựu tù cách mạng, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Phó Chủ tịch nước, nguyên Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam. (Nguồn: HLHPNVN)
(PLVN) -  Trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, có rất nhiều tấm gương phụ nữ bất khuất, anh hùng. Họ không chỉ góp phần bảo vệ Tổ quốc mà còn là nguồn cảm hứng sáng tạo, làm rạng danh truyền thống cách mạng của dân tộc, làm nên huyền thoại của khí phách Bà Trưng, Bà Triệu trong thời đại Hồ Chí Minh.

'Ẩm thực mẹ làm' chạm tới trái tim

'Ẩm thực mẹ làm' chạm tới trái tim
(PLVN) - Chàng trai Đồng Văn Hùng sinh năm 1996 là chủ kênh YouTube “Ẩm thực mẹ làm” với hơn 1 triệu lượt theo dõi chinh phục trái tim của người xem qua những thước phim bình dị về người mẹ với các món ăn thôn quê gắn bó với ký ức của nhiều thế hệ người Việt Nam. Đồng Văn Hùng đã lọt danh sách “30 Under 30 Asia” năm 2024 (30 nhân vật xuất sắc nổi bật dưới 30 tuổi trong nhiều lĩnh vực ở châu Á) do tạp chí Forbes bình chọn. Tháng ba này, anh được đề cử trong danh sách Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2024...

Phụ nữ dẫn dắt các sáng kiến khí hậu và phát triển xanh

Thạc sĩ Trần Thị Mỹ Hải giành giải Nhất tại Cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp” năm 2024 với sáng kiến sản xuất xơ, sợi dệt may từ lá dứa. (Ảnh trong bài: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam)
(PLVN) - Phụ nữ Việt Nam ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế, không chỉ là lực lượng lao động chính mà còn là những người đi đầu trong xu hướng phát triển bền vững. Với sự nhạy bén và tinh thần sáng tạo, họ đang góp phần định hình một nền kinh tế xanh, thúc đẩy sự phát triển bền vững cho đất nước.

Phụ nữ Việt Nam góp phần xây dựng tầm vóc dân tộc

Bà Nguyễn Thị Bình tại buổi ký tặng cuốn Hồi ký “Gia đình, bạn bè và đất nước” năm 2012 tại Bảo tàng Đà Nẵng. (Ảnh: Bảo tàng Đà Nẵng)
(PLVN) - Vị thế ngày càng mạnh mẽ của đất nước cùng những thành tựu về thực hiện bảo vệ quyền con người, bình đẳng giới, trao quyền cho phụ nữ là bệ phóng cho phụ nữ Việt Nam khẳng định sức mạnh và đóng góp xứng đáng vào sự nghiệp đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, xây dựng đất nước đổi mới, hội nhập, phát triển, cùng cả dân tộc tiến vào kỷ nguyên mới.

Liều thuốc vô giá cho phụ nữ sau sinh

Tình yêu thương từ gia đình là liều thuốc vô giá giúp phụ nữ vượt qua khó khăn sau sinh. (Ảnh trong bài: PV)
(PLVN) - Làm mẹ là thiên chức cao cả và thiêng liêng nhất của người phụ nữ nhưng đó cũng là một hành trình đầy chông gai và thử thách. Không chỉ trong suốt thai kỳ và quá trình sinh nở, mà ngay cả sau khi sinh, cơ thể người mẹ vẫn phải đối mặt với nhiều thay đổi cả về thể chất lẫn tinh thần. Để vượt qua những khó khăn sau sinh, người mẹ rất cần những liều thuốc vô giá được bào chế từ tình yêu thương, sự quan tâm và sẻ chia của gia đình.