Đảo Cò được hình thành hết sức ly kì, xưa kia, nơi đây là cánh đồng chiêm trũng, quanh năm chỉ có lau sậy phát triển được, ở giữa cánh đồng có gò đất nhô cao, trên gò có một ngôi Miếu, tương truyền rất linh thiêng. Bỗng 1 năm vào đầu thế kỉ XV trận đại hồng thủy làm vỡ con đê bao quanh làng, sau 3 trận lũ kinh hoàng, ngôi Miếu linh thiêng trên đỉnh gò biến mất, nước ở nơi đây không bao giờ rút nữa tạo nên một hồ lớn, nay gọi là hồ An Dương, nơi mà trước kia là ngôi miếu hình thành nên một đảo nhỏ.
Và đúng như câu nói trong dân gian thường nói “trong họa vốn có phúc” kể từ đó trở đi cây cối trên đảo sinh trưởng xanh tươi, ở dưới nước cá tôm đua nhau sinh sôi nảy nở. Ngày ngày, trên đảo, hàng ngàn loài cò vạc về đây trú ngụ, làm tổ và cái tên Đảo Cò cũng xuất hiện từ đó. Đúng như quy luật đất lành, chim đậu, hòn đảo yên tĩnh, có tre xanh rậm rạp là nơi lí tưởng để cò, vạc nghỉ chân, số lượng cò vạc ngày một nhiều và không ngừng tăng lên theo nhịp thời gian.
 |
Những đàn cò trắng rủ nhau bay về tổ. |
Ngoài các loài chim, cò, hồ An Dương nơi sâu nhất vào khoảng 18m còn được coi là bảo tàng sống với với các loại cây thuỷ sinh, các loại cá, tôm, một số loài sinh vật quý có tên trong sách đỏ Việt Nam như: cá chuối hoa, rái cá, cá măng kìm... Hồ An Dương được biết đến là cái hồ có nhiều cá to và không bao giờ cạn, du khách đến đây vào 4 mùa thì nước đều trong xanh và đầy ăm ắp.
 |
Những đàn cò trắng rủ nhau bay về tổ. |
Cá ở hồ có con nặng từ 20-30 kg. Sự đa dạng về động vật, thực vật nơi đây đã tạo ra một hệ sinh thái rất hấp dẫn và hiếm có tại khu vực đồng bằng châu thổ Sông Hồng, thu hút ngày càng nhiều du khách tới tham quan. Quý khách có thể đến thăm đảo vào mùa sinh sản của cò và vạc là từ tháng 1 đến tháng 7 âm lịch, giữa bạt ngàn tre và các loại cây xanh hàng vạn tổ cò đang căng tràn sự sống, có tổ vẫn ăm ắp trứng.
Từ kết quả khảo sát đã thống kê được 5 bộ, 15 họ và 24 loài chim ở Đảo Cò Chi Lăng Nam: (Số lượng điều tra đợt 1: Năm 2001-2004; Số lượng điều tra đợt 2: Năm 2005-2007 của GEF/SGP/VN 99004). Với số loài chim như trên, nếu so sánh Đảo Cò Chi Lăng Nam với các Vườn Cò của miền Bắc thì Đảo Cò Chi Lăng Nam: Đẹp nhất về sinh cảnh; Đông nhất về số lượng cá thể; Nhiều nhất về thành phần loài chim. Đặc biệt có 6 loài chim làm tổ là: Cò Trắng, Cò Bợ, Cò Ruồi, Cò Ngang Nhỏ, Cò Lửa, Vạc, Cò Hương.
 |
Du khách sẽ được thỏa sức ngắm nhìn đàn cò khi đến nơi đây. |
Năm 2014, Đảo Cò Chi Lăng Nam được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng danh lam thắng cảnh di tích cấp quốc gia. Trải qua nhiều biến cố thời gian, trước những tác động bất lợi đe dọa đến sự phát triển của Đảo Cò, khiến khu du lịch sinh thái có dấu hiệu bị sạt lở, thu hẹp. Năm 2018, UBND tỉnh Hải Dương đã đầu tư hàng chục tỷ đồng để phát triển và bảo tồn Đảo Cò. Sau gần 1 năm triển khai tôn tạo, chỉnh trang, Đảo Cò Chi Lăng Nam đã được mở rộng hơn, có thêm không gian sống cho các loài cò, vạc..., tạo thuận lợi cho sự di chuyển của du khách đến tham quan.
Theo lãnh đạo Ban Quản lý Khu di tích Đảo Cò cho biết: “Những năm trước đây, do tình trạng đặt bẫy, săn bắn và lấy trứng cò của người dân và các vùng xung quanh, nên số lượng cò ở trên đảo suy giảm nhanh chóng. Trước thực trạng trên, chính quyền địa phương đã xây dựng phương án, lập kế hoạch, phối hợp với ban quản lý và nhân dân cùng chung tay bảo vệ đàn cò. Từ khi được bảo vệ, số lượng cò, vạc trên đảo ngày càng đông hơn. Lúc cao điểm, số lượng các thể cò, vạc các loại về trú ngụ tại đảo khoảng 20.000 con.
 |
Không gian yên bình tại Đảo Cò Chi Lăng Nam. |
Hàng năm, Ban Quản lý còn phối hợp với các nhà khoa học trong và ngoài nước cùng nghiên cứu đặc tính của từng loại cò, vạc để có những điều chỉnh phù hợp, tạo môi trường sống thích hợp. Đặc tính của cò là kiếm ăn ban ngày, vạc kiếm ăn ban đêm. Do vậy, những công trình xây dựng trên đảo luôn đảm bảo môi trường trong sạch, yên tĩnh và không gian sống cho cò. Từ những nghiên cứu về đặc tính của con cò, vạc, nên các hạng mục công trình xây dựng trên đảo được điều chỉnh phù hợp với đặc tính sinh sống của từng loài”.
Chủ tịch UBND xã Chi Lăng Nam Nguyễn Đức Minh cho biết thêm: “kể từ khi nhận thức được giá trị tinh thần mà thiên nhiên ban tặng, ứng với câu nói dân gian “đất lành chim đậu”, người dân nơi đây sống chan hòa với chim trời, chung tay bảo vệ danh lam thắng cảnh. Để bảo tồn và phát huy tiềm năng du lịch, địa phương đã phối hợp kêu gọi, thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp có nghiệp vụ về du lịch hỗ trợ, bước đầu đã có đơn vị về đầu tư trồng sen quanh đảo, tạo thêm cảnh quan để thu hút du khách tới tham quan, trải nghiệm”.
Đảo Cò Chi Lăng Nam là một “viên ngọc quý” của vùng đất Thanh Miện nói riêng, tỉnh Hải Dương nói chung. Đảo nằm giữa hồ nước lớn, xanh mát quanh năm, tạo nên sinh cảnh độc đáo. Vào mỗi buổi sáng sớm và chiều tà, trên bầu trời, từng đàn cò trắng tung bay, tạo nên bức tranh phong cảnh hữu tình. Giữa không gian thiên nhiên thoáng đãng, thanh bình, du khách khi đến với nơi đây, sẽ được hòa mình với thiên nhiên, thỏa sức ngắm nhìn những đàn cò bay lượn, tận hưởng không khí trong lành, ... là chốn bình yên để trở về, như trích đoạn trong bài thơ “Tự hào xứ Đông” của tác giả Nguyễn Đình Huân:
“Em có về thăm quê với anh không
Hải Dương thân yêu xứ đông nổi tiếng
Thăm Đảo Cò nên thơ bên Thanh Miện
Miền quê thân thương xao xuyến hữu tình.”
