Cần nhiều nỗ lực hơn để chiến thắng căn bệnh thế kỷ

Số người mới nhiễm HIV đang trẻ hóa

Chủ đề của Ngày Thế giới phòng, chống AIDS và Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay nhấn mạnh vai trò sáng tạo và tầm quan trọng của những đóng góp của cộng đồng người sống với HIV vào các nỗ lực chung của quốc gia nhằm khống chế dịch HIV và thực hiện các mục tiêu quốc gia về chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, để HIV và AIDS sẽ không còn là một mối nguy cho sức khỏe cộng đồng.

Theo số liệu giám sát phát hiện hàng năm từ Bộ Y tế, nhiễm HIV đang trẻ hóa và chủ yếu lây qua quan hệ tình dục không an toàn. Đến tháng 9 năm nay cả nước thêm 10.219 ca nhiễm HIV mới, 1.126 người tử vong, chủ yếu ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng tính (MSM) tăng gấp ba kể từ năm 2011 đến nay, chiếm khoảng 42,3% số bệnh nhân mới phát hiện 8 tháng đầu năm nay.

Hiện nay, Việt Nam có gần 250.000 người sống chung với HIV, trong đó đường lây chủ yếu là qua đường tình dục, lây truyền qua đường máu có xu hướng giảm. Cụ thể, năm 2019, tỷ lệ lây nhiễm qua quan hệ tình dục không an toàn là khoảng 65%, tăng lên 79% vào năm nay. Đáng báo động là tình trạng lây nhiễm HIV trẻ hóa, tăng nhanh trong nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới).

Ông Bùi Hoàng Đức, Phó Trưởng phòng Phòng Giám sát và Xét nghiệm, Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho biết, từ năm 2020, người nhiễm HIV là nam giới có xu hướng gia tăng, chiếm hơn 80% trong tổng số nhiễm mới được phát hiện hằng năm. Đáng chú ý là năm 2022 và 9 tháng đầu năm 2023, độ tuổi người nhiễm mới từ 16 - 29 chiếm tới 50%.

Ông Võ Hải Sơn, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho rằng, mặc dù công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam đã đạt một số thành tựu. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức khi dịch HIV vẫn đang diễn biến phức tạp, có xu hướng gia tăng, nhất là ở nhóm thanh, thiếu niên, người trẻ tuổi và khả năng tiếp cận triển khai can thiệp khó. Cùng với đó là thái độ kỳ thị và phân biệt đối xử với người có HIV vẫn còn nhiều, khiến một số người không tìm kiếm sự hỗ trợ, điều trị... khó khăn về nguồn lực cho công tác phòng, chống HIV/AIDS.

Thời gian qua, nhiều biện pháp phòng, chống HIV/AIDS đã được triển khai đồng thời ở nhiều tỉnh, thành như tổ chức xét nghiệm sàng lọc HIV, điều trị chất gây nghiện bằng thuốc thay thế, cấp phát bơm kim tiêm, phương pháp bảo vệ khi quan hệ tình dục, thuốc dự phòng lây nhiễm HIV, thuốc điều trị ARV... Tuy nhiên, để kiểm soát dịch thì mục tiêu đạt được phải là 95-95-95, trong đó 95% người biết mình mắc HIV, 95% người có HIV được điều trị ARV và 95% người mắc HIV có tải lượng virus dưới ngưỡng ức chế (không có khả năng lây truyền sang người khác). Nhưng báo cáo của Bộ Y tế cho thấy, tỉ lệ thực tế chỉ đạt lần lượt là: 88% - 80% - 98,4%.

Mặc dù theo qui định, người có HIV tham gia điều trị ARV do bảo hiểm y tế (BHYT) chi trả, được trợ cấp phí mua bảo hiểm và chi phí về đồng chi trả cho thuốc ARV. Tuy nhiên, không tất cả người có HIV tham gia điều trị ARV đều có thông tin đầy đủ về hỗ trợ mà họ được hưởng. Những người sống với HIV tham gia bảo hiểm y tế tại công ty nơi họ làm việc cũng có thể gặp khó khăn về tiếp cận BHYT khi bị mất việc. Như vậy, họ phải đối mặt với nguy cơ gián đoạn tham gia BHYT và được BHYT chi trả cho việc điều trị ARV. Họ có thể trở lại với một nhóm thẻ BHYT khác, như BHYT đăng ký theo hộ gia đình. Một số nhóm không có giấy tờ tùy thân để tham gia BHYT. Nhiều phụ nữ bán dâm không có giấy tờ tùy thân cần thiết để đăng ký tham gia chương trình BHYT. Trong một số trường hợp, những giấy tờ đó bị chủ nhà chứa giữ và người bán dâm không muốn đòi lại vì họ sợ bị lộ tình trạng nhiễm HIV của mình. Để tham gia chương trình BHYT, người dân cần đăng ký với cơ quan hành chính địa phương để xác minh địa chỉ. Một số phụ nữ thuộc các nhóm đích đã rời bỏ quê hương, gia đình bị thiếu giấy tờ cư trú và phụ thuộc vào chủ nhà trọ để cấp xác nhận tạm trú. Không phải chủ nhà trọ nào cũng sẵn sàng cung cấp xác nhận tạm trú và việc xin xác nhận này có thể khiến họ có nguy cơ bị lộ tình trạng nhiễm HIV cho chủ nhà trọ và họ không muốn xin xác nhận bằng mọi giá vì sợ bị đuổi khỏi nơi ở trọ của mình.

Và “cánh tay dài” trong nỗ lực phòng, chống HIV/AIDS

Chị Phạm Thị Huệ, “Anh hùng châu Á - người sống chung với HIV 24 năm qua. (Ảnh: Bộ Y tế)

Nhiễm HIV/AIDS không phải là chấm hết. Họ có thể sống một cách hữu ích, có thể cống hiến nhiều cho cộng đồng nếu cộng đồng dang tay ra với họ.

Theo anh Phan Văn N. - Trưởng nhóm MSM-TG (Nghệ An), từ năm 2012 đến năm 2015, nhóm tiếp cận khoảng 2.000 người, tuy nhiên những năm gần đây số lượng này có giảm, nhóm chỉ tiếp cận khoảng 400 khách hàng, trong đó có khoảng 5 - 6% dương tính với HIV. Năm 2022, nhóm tiếp cận được 320 khách hàng MSM-TG. Trong số này nhóm đã đưa đi xét nghiệm, phát hiện được 17 ca dương tính với HIV (chiếm 5,9%). Tất cả 17 ca dương này đã được hỗ trợ điều trị ARV tại các cơ sở OPC (đạt 100%).

Trưởng nhóm MSM-TG cho biết thêm, đa phần các thành viên trong nhóm là những người hoạt động lâu năm, nên họ rất hiểu tâm lý của người nhiễm HIV. Chính vì vậy, khi tiếp cận với những người nhiễm HIV họ tạo được niềm tin và sự chia sẻ từ người bệnh. Hơn nữa, các thành viên trong nhóm đều gắn kết rất chặt chẽ với các cơ sở y tế để có thể trao đổi cũng như hỗ trợ cho những người cần xét nghiệm hay tham gia vào chương trình điều trị HIV.

Ông Thái Văn Nhàn, Phó khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Nghệ An đã đánh giá cao các công việc cũng như thành quả mà các nhóm cộng tác viên chương trình phòng, chống HIV/AIDS mang lại. Theo ông Nhàn, kết quả phòng, chống HIV/AIDS thời gian qua, ngoài sự tham gia của cả hệ thống chính trị, ngành Y tế, còn có sự đóng góp không nhỏ của các tổ chức xã hội. Các nhóm đồng đẳng viên đã có nhiều việc làm sáng tạo, các thành viên nhóm rất nhiệt tình, thành quả mà các nhóm đạt được góp phần không nhỏ trong việc giảm lây nhiễm HIV ra cộng đồng.

Một lợi thế khác, là các tổ chức cộng đồng ngày nay cũng rất nhanh nhạy và có lợi thế đó là tiếp cận, truyền thông nâng cao nhận thức cho các đối tượng đích: Các tổ chức cộng đồng tổ chức truyền thông qua mạng xã hội như facebook, zalo, tiktok, livestream rất nhanh nhạy, sáng tạo, phù hợp với thị hiếu của đối tượng đích nên thu hút sự quan tâm của cộng đồng những người có hành vi nguy cơ cao.

Họ đã tiếp cận trực tiếp với người nhiễm HIV, các đối tượng nguy cơ cao như: gái mại dâm, người nghiện chích ma túy, MSM… để tuyên truyền, vận động họ thực hiện các biện pháp phòng tránh HIV cho bản thân, cộng đồng; đưa họ tiếp cận các dịch vụ y tế như xét nghiệm HIV, kết nối điều trị HIV cho người nhiễm HIV⁄AIDS. Họ chính là “cánh tay nối dài” của ngành Y tế, đã giúp cho các đối tượng nguy cơ cao, người nhiễm HIV sớm tiếp cận các dịch vụ trong dự phòng và điều trị HIV, qua đó giúp giảm bớt sự lây nhiễm ra cộng đồng. Ông Nhàn cho biết, toàn tỉnh hiện có 30 đồng đẳng viên, hoạt động trong 6 nhóm. Dù tiền phụ cấp ít ỏi (từ vài trăm ngàn đến 1,5 triệu đồng/người/tháng), không đủ để trang trải cuộc sống, nhưng họ đều hoạt động rất tích cực, nhiệt tình, góp phần ngăn chặn việc lây lan HIV.

Theo ông Võ Hải Sơn: “Để hướng tới chấm dứt bệnh AIDS vào năm 2030, chúng tôi mong muốn được đáp ứng đủ kinh phí cho phòng, chống HIV/AIDS; ưu tiên bố trí ngân sách nhà nước các cấp tập trung cho các hoạt động dự phòng, can thiệp giảm hại, giám sát dịch. Mở rộng điều trị HIV/AIDS do Quỹ BHYT chi trả. Đồng thời tiếp tục huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn viện trợ quốc tế cho phòng, chống HIV/AIDS. Tăng cường sự tham gia của các tổ chức cá nhân, khu vực tư nhân tham gia đầu tư và cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS”.

Sau 24 năm sống chung với HIV, chị Phạm Thị Huệ, người được tạp chí Time của Hoa Kỳ bình chọn là 1 trong 20 “Anh hùng châu Á” năm 2004 cho biết chị đã từng trải qua những khoảng thời gian tuyệt vọng cùng cực như bao người có H. “Bản thân tôi cũng thấy tự hào vì trong suốt hơn 20 năm qua tôi không ngừng nỗ lực, phấn đấu, sáng tạo để đóng góp một chút công sức nhỏ bé của mình vào công cuộc phòng, chống HIV/AIDS. Tôi và các nhóm cộng đồng đã, đang và sẽ tiếp tục tham gia tích cực, mạnh mẽ, sáng tạo hơn nữa vào các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, đặc biệt là việc cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS cho các nhóm đích. Việt Nam cũng đã được thế giới đánh giá là 1 trong 4 nước có chất lượng điều trị HIV tốt nhất toàn cầu. Đây cũng chính là kết quả của những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam.

Nhân dịp Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2023, chị Huệ mong muốn những người nhiễm HIV chưa điều trị HIV/AIDS cần tiếp cận điều trị ngay bằng thuốc kháng virus và tuân thủ điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ. “Đối với những người có hành vi nguy cơ cao, đừng ngần ngại, đừng lo sợ bị phân biệt đối xử, kỳ thị, hãy chủ động xét nghiệm HIV định kỳ và áp dụng các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV một cách hiệu quả.

Bản thân tôi mong rằng, toàn thể cộng đồng nhiều sức khỏe, cùng phấn đấu để AIDS không còn cướp đi sinh mạng của người Việt Nam và chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030”, chị Huệ bày tỏ.