Văn hóa & Pháp luật

Bí ẩn Mo Mường niên đại hàng ngàn năm

Thầy Mo Nghệ nhân ưu tú Bùi Văn Minh và nghệ nhân Bùi Văn Hải thực hiện nghi lễ diễn xướng Mo Mường tại Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam.
Thầy Mo Nghệ nhân ưu tú Bùi Văn Minh và nghệ nhân Bùi Văn Hải thực hiện nghi lễ diễn xướng Mo Mường tại Làng Văn hóa các dân tộc Việt Nam.
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Sẽ ra sao nếu tới đây Mo Mường được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại như Hát Xoan, Quan họ? Khi đó liệu những đám ma người Mường có trở thành những sản phẩm du lịch để khách tham quan sẽ chĩa ống kính máy quay, máy ảnh vào thầy mo, vào đám ma? Những câu hỏi này đặt ra vấn đề, làm sao để bảo tồn nhưng không được làm mất đi bản sắc dân tộc của di sản văn hóa...

Mo Mường là loại hình văn hóa dân gian nổi bật, độc đáo có giá trị nhân văn sâu sắc, là món ăn tinh thần trong cuộc sống hàng nghìn năm của người Mường. Người Mường luôn tự hào với cách ví von nếu “không có mo thì không có người Mường”.

Theo thầy mo Bùi Văn Chuẩn, thầy mo chính xác là người làm nghề cúng bái. Thầy mo chính là sứ giả giữa thế giới thần linh và nhân gian. Mo Mường bao gồm nhiều thành tố văn hóa: phong tục tập quán, tín ngưỡng, nghệ thuật âm nhạc, nghệ thuật tạo hình, lối sống, ngôn ngữ, văn chương, diễn xướng… phản ánh đặc trưng riêng mang bản sắc văn hóa của người Mường.

Ở các vùng Mường hiện nay có 5 làn điệu mo được dân gian đặt tên: “Ò hoi”, “Dà dê”, “Hâm mo”, “Dà đôông” và “Hệu kệu”. Những làn điệu mo này, về mặt âm nhạc có giai điệu khác nhau. Nội dung mo Mường với hàng chục nghìn câu thơ, câu văn vần qua các bài mo, cát mo, roóng mo được sáng tác theo vần điệu, nghệ thuật và tuân thủ theo một nguyên tắc diễn xướng nhất định được truyền khẩu từ đời này sang đời khác, là một sự độc đáo mà ít dân tộc nào bảo tồn được.

Người Mường sử dụng Mo để thực hành nghi lễ trong đời sống 23 nghi lễ như: Tết Nguyên đán, lễ Thanh minh tảo mộ, lễ cưới, lễ tế thành hoàng, khuống mùa, lễ rửa lá lúa, lễ cơm mới, lễ cầu quàng; lễ mụ sinh, lễ vía hộp, lễ vía mạnh, lễ vía khang, lễ vía gầy, lễ mụ thố, lễ mụ thảy; cúng ma nhà, cúng ma rừng, cúng ma chài, cúng ma đống, cúng khồng trăm, cúng qua đêm ngoài đồng, cúng khồng tập; tang lễ.

Nghệ nhân Mo Mường Bùi Văn Lựng (sinh năm 1957) thực sự là “pho sách sống” của xứ Mường. Đến đời ông là đời thứ 7 làm mo. Những thầy mo như mo Lựng được dân chúng coi trọng hơn và gọi là “mo có nổ” (nghĩa là có các đời cha, ông đã từng làm nghề mo - PV).

Mo Lựng bật mí, thầy mo khi hành lễ thường mặc chiếc áo dung để đi làm lễ là chiếc áo dài 5 thân cài khuy bên nách phải, màu xanh đen, thắt đai lưng, đội mũ vải nhọn đầu như hình chiếc bồ đài. Và đặc biệt hơn cả, thầy mo mang trong mình chiếc túi phép chứa đựng vật thiêng trong quá trình làm mo.

Mo Chuẩn cho biết thêm, túi đồ nghề cực kỳ quý hiếm của mỗi thầy mo xứ Mường (gọi là “khót”) có rất nhiều đồ vật chuyên dụng, nhưng có thể chia thành 4 nhóm chính: nhóm xương răng động vật; đồ kim khí; đá; các loại củ quả. Tất cả các thầy mo Mường đều phải nhớ lời nguyền: “Sinh ra tôi không mặc áo rách, không đi bừa nà rộc, không ăn đầu gà, không ăn thịt chó, không mó đầu trâu, không ngủ nhà gái góa chồng”. Nếu phạm phải lời nguyền đó, thầy mo sẽ bị tai ương không thể hóa giải. Ngoài lời nguyền đó, các thầy mo phải có tâm, không giữ được đạo đức mà làm sai lệnh đấng linh thiêng thì bị giày vò cho đói khổ, bệnh tật, ốm đau đến chết.

Trình UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới

Để bảo tồn và gìn giữ giá trị di sản văn hóa phi vật thể của Mo Mường, hiện nay, các ngành chức năng thực hiện sưu tầm, thống kê đầy đủ các giá trị di sản Mo Mường, biên soạn từ điển Mo Mường Hòa Bình; tư liệu hóa, số hóa di sản văn hóa Mo Mường…

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cũng đã giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan lập hồ sơ Di sản văn hóa phi vật thể Mo Mường tỉnh Hòa Bình trình Thủ tướng Chính phủ cho phép đệ trình UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới.

Đề án được thực hiện trên địa bàn tỉnh Hòa Bình và 6 tỉnh, thành tham gia hồ sơ là: Hà Nội, Sơn La, Phú Thọ, Ninh Bình, Đắk Lắk, Thanh Hóa. Dự kiến đề án có tổng kinh phí khoảng 15,2 tỷ đồng, bắt đầu thực hiện từ năm 2021, triển khai thực hiện trong giai đoạn 2021 – 2025.

Theo lộ trình, sau khi được HĐND tỉnh nhất trí thông qua việc thực hiện đề án, Sở VH,TT&DL tỉnh là cơ quan chủ trì sẽ phối hợp với Bộ VH,TT&DL, các tỉnh liên quan thực hiện tổ chức các hội thảo khoa học trong nước và quốc tế, tọa đàm khoa học tại các địa phương; tổ chức điền dã khảo sát Mo Mường trên địa bàn tỉnh Hòa Bình và 6 tỉnh, thành tham gia; tổ chức kiểm kê di sản Mo Mường, thu thập bản cam kết của cộng đồng nắm giữ di sản; tiến hành sưu tầm, thu thanh, ghi hình các nghi lễ Mo Mường; tổ chức đoàn công tác bảo vệ bộ hồ sơ Mo Mường tại Hội nghị liên chính phủ của UNESCO…

Như nhiều loại hình di sản khác, di sản văn hóa phi vật thể Mo Mường cũng đang đứng trước nguy cơ bị mai một bởi sự du nhập đáng kể của văn hóa thời kỳ công nghiệp hóa và toàn cầu hóa đang rất mạnh mẽ.

Theo số liệu kiểm kê Di sản văn hoá phi vật thể Mo Mường, toàn tỉnh Hòa Bình chỉ còn có hơn 200 thầy mo uy tín. Đây là “kho tư liệu sống” có giá trị đặc biệt quan trọng trong khai thác và tổng hợp bài bản các giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc của dân tộc Mường Hòa Bình.

Một thầy mo đã từng bày tỏ lo lắng khi hiện nay có nhiều người vỗ ngực xưng mo, xưng mỡi (đồng cốt), thật có, giả có. Thầy mo tạm gọi là “cổ truyền” thường hay cúng lời cổ, số lượng ước khoảng 20% còn lại 80% là “thầy mo đời mới”. Nhiều thầy mo đời mới này không thuộc lời Mo nguyên gốc mà “chế” lại hoặc đọc sai lời làm biến dạng Mo. Chưa kể, nhiều Mo vì đồng tiền đã nghĩ ra nhiều nghi thức quái lạ, mê tín hóa, không đúng với Mo để trục lợi, vi phạm pháp luật, gây tổn thất kinh tế cho gia chủ mời thầy mo.

Từ đó có thể thấy, để gìn giữ, phát huy giá trị di sản văn hóa Mo Mường, việc xây dựng hồ sơ đề nghị UNESCO ghi danh Mo Mường vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp là cần thiết.

Làm sao để bảo tồn?

Trao đổi với truyền thông, nghệ nhân Bùi Hồng Nhi, nguyên Trưởng phòng Văn hóa huyện Ngọc Lặc, Thanh Hóa nêu quan điểm, cần nâng cao công tác tuyên truyền về chủ trương của Đảng, Nhà nước về bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 Khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, để mọi người hiểu biết và tự giác thực hiện tích cực, hiệu quả và nghiêm túc. Coi trọng đạo đức lối sống cao đẹp và tôn trọng Hiến pháp và pháp luật. Tuyên truyền rộng rãi trong cộng đồng dân cư dân tộc Mường nhận thức đúng đắn về giá trị văn hóa của Mo Mường trong nghi lễ tang ma, bao gồm Mo sử thi “Đẻ đất - Đẻ nước” và Mo lên trời “Dẫn đường” hay quen gọi là Mo lên trời.

Nhiều người cũng lo ngại, sẽ ra sao nếu Mo Mường được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại như Hát Xoan, Quan họ? Sẽ ra sao nếu người ta tiến hành biểu diễn Mo trên sân khấu trong một số lễ hội? Việc làm này góp phần bảo tồn và quảng bá Mo Mường nhưng đôi khi Mo được phục dựng trên sân khấu quá vội vàng, nặng mang tính trình diễn, khiến người xem không thấy được niềm cộng cảm thiêng liêng, tiếc thương của những người sống trước sự ra đi vĩnh viễn người đã khuất. Đó là chưa kể hiệu ứng đèn chiếu sáng, âm thanh qua loa đài làm giảm tính thiêng liêng, riêng tư một đám tang của gia chủ.

Về vấn đề này, PGS. TS. Kiều Trung Sơn - Viện Nghiên cứu văn hóa từng đưa ra ý kiến rằng, Mo Mường luôn gắn với nghi lễ tang ma, là nghi lễ quan trọng nhất, là thủ tục tiễn đưa linh hồn từ cõi sống sang cõi chết. Nó không thể dễ dàng “sân khấu hóa” như Hát Xoan, Quan họ… Vì thế, nên chăng, để quảng bá giá trị văn hóa, trước hết các nhà quản lý cần trưng cầu ý kiến của cả cộng đồng người Mường - cộng đồng đã sáng tạo, lưu giữ và phát triển Mo từ bao đời nay.

Nhà nghiên cứu Đặng Hoành Loan cũng khẳng định, nghiên cứu Mo Mường phải lấy Mo tang lễ làm điểm tựa, làm trọng tâm nghiên cứu. Từ đấy sẽ thấy được sự lan tỏa của nó sang các hình thức thực hành các nghi lễ Mo Mường khác như: Mo mát nhà, Mo mừng thọ, Mo cầu phúc...

Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các

dân tộc Việt Nam

Công ước UNESCO 2003 về Bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể đã ghi nhận rằng, các cộng đồng, đặc biệt là các cộng đồng, các nhóm người và trong một số trường hợp là các cá nhân đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo vệ, duy trì, thực hành và tái tạo di sản văn hoá phi vật thể, từ đó làm giàu thêm sự đa dạng văn hoá và tính sáng tạo của con người.

Tại Hướng dẫn thực hiện Công ước Di sản thế giới, UNESCO cũng xác định, di sản văn hoá và thiên nhiên là những tài sản vô giá và không thể thay thế được, không chỉ của một dân tộc, mà còn là của nhân loại nói chung. Bất kỳ di sản nào trong số đó nếu biến mất, do xuống cấp hoặc bị hủy hoại, cũng sẽ làm nghèo đi kho tàng di sản của tất cả các dân tộc trên thế giới.

Tại Việt Nam, pháp luật về di sản văn hoá cũng xác định, di sản văn hoá Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hoá nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta. Nghị quyết Trung ương 5 Khóa VIII đã chỉ rõ, di sản văn hoá là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hoá.

Tin cùng chuyên mục

Ông Nguyễn Nguyên- Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành thông tin về Lễ trao Giải thưởng Sách Quốc gia năm 2024 (ảnh Thùy Dương).

59 tên sách được chọn vào chung khảo Giải thưởng Sách quốc gia 2024

(PLVN) -  59 tên sách được Hội đồng chung khảo lựa chọn để trao Giải thưởng Sách quốc gia lần thứ bảy thuộc sáu lĩnh vực: Chính trị - kinh tế; Khoa học xã hội và nhân văn; Khoa học tự nhiên và công nghệ; Văn hóa, văn học và nghệ thuật; Thiếu nhi; Sách được bạn đọc yêu thích.

Đọc thêm

51 tác phẩm độc đáo tại triển lãm 'Sáng đạo trong đời'

Triển lãm "Sáng đạo trong đời" diễn ra từ ngày 21-28/11/2024 tại Trung tâm triển lãm Tràng Tiền (Hà Nội). (Ảnh: Thùy Dương)
(PLVN) - Bằng những nét vẽ và cách thể hiện tinh tế trên các chất liệu hội họa, 12 hoạ sỹ tham gia triển lãm “Sáng đạo trong đời” đã tái hiện lại những hình ảnh, biểu tượng quen thuộc của Phật giáo theo cách riêng, đưa người xem vào một hành trình tâm linh độc đáo và cảm xúc.

Liên hoan Ẩm thực Quốc tế 2024 - tôn vinh văn hóa Việt

Liên hoan Ẩm thực Quốc tế 2024 "Ẩm thực kết nối” tôn vinh văn hóa Việt. (Ảnh: Thùy Dương)
(PLVN) - Với chủ đề "Ẩm thực kết nối”, Liên hoan Ẩm thực Quốc tế 2024 không chỉ là dịp giới thiệu, quảng bá những nét đẹp văn hóa ẩm thực của các quốc gia, mà còn là cơ hội để thúc đẩy tôn vinh các đẹp văn hóa của Việt Nam, thúc đẩy ngoại giao văn hóa, đẩy mạnh hình ảnh quốc gia và mở rộng, phát huy hơn nữa về tinh thần hợp tác quốc tế.

Tha thứ - Liều thuốc chữa lành tâm hồn

Tha thứ - Liều thuốc chữa lành tâm hồn
(PLVN) - Trong cuộc sống, tha thứ không chỉ là cách giúp người khác có cơ hội sửa sai, mà còn là liều thuốc giúp chính chúng ta nhẹ nhõm hơn, bớt đi những gánh nặng tâm hồn.

Điện ảnh Việt và nỗi lo tăng thuế

Điện ảnh Việt và nỗi lo tăng thuế

(PLVN) - Những năm qua, điện ảnh Việt Nam đã có những bước tiến, tăng trưởng hàng năm và có những tác phẩm “ăn khách”.Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích đáng ghi nhận, ngành điện ảnh vẫn đang đối mặt với những khó khăn, rào cản về chi phí, đặc biệt vấn đề dự thảo Luật Thuế giá trị gia tăng - GTGT (sửa đổi) sắp tới.

Đạo làm người – con đường khó nhất

Đạo làm người – con đường khó nhất
(PLVN) - Mỗi tôn giáo, mỗi đạo lý đều dạy chúng ta cách sống hiền lành, tử tế, biết yêu thương và đối xử tốt với nhau. Nhưng trong tất cả các đạo, có lẽ đạo làm người là con đường khó nhất để thực hành.

Lặng lẽ với chính mình

Ảnh minh họa
(PLVN) - Sau những đêm trắng sẽ luôn là ánh bình minh. Và đôi khi, chỉ cần một tia sáng nhỏ bé cũng đủ để soi rọi cả một đêm dài.

Huế thành phố Festival đặc trưng của Việt Nam

Lễ hội đường phố “Sắc màu văn hóa” thu hút hàng nghìn người dân, du khách tham dự.
(PLVN) - Thừa Thiên Huế là địa phương đi đầu trong việc tổ chức một hình thái lễ hội đương đại mang tầm quốc gia, quốc tế. Trải qua hơn 24 năm tồn tại và phát triển, Festival Huế đã khẳng định được thương hiệu trong lòng du khách gần xa. Festival Huế đã là một sự kiện văn hóa tiêu biểu, trở thành thương hiệu nổi tiếng trong nước và quốc tế, là dịp để giới thiệu và quảng bá hình ảnh, đất nước, con người và văn hóa Việt Nam nói chung và văn hóa Huế nói riêng một cách sinh động.

Hơn 300 doanh nghiệp Quảng Ninh tung gói kích cầu mùa du lịch cuối năm 2024

Một góc TP Hạ Long, Quảng Ninh điểm đến thân thiện và an toàn.
(PLVN) -  Ngày 20/11, Sở Du lịch Quảng Ninh phối hợp với Hiệp hội Du lịch tỉnh và Tập đoàn Sun Group tổ chức lễ công bố chương trình kích cầu du lịch “Quảng Ninh - Điểm đến bốn mùa”. Chương trình nhằm tăng sức hút du khách dịp cuối năm 2024. Thu hút h ơn 300 doanh nghiệp từ các lĩnh vực khách sạn, nhà hàng, điểm tham quan, và du thuyền đã tham gia .