Trốc lớp đất mặt làm suy kiệt chất đất
Hiện Việt Nam có khoảng 7,6 triệu ha đất đang chịu tác động của thoái hóa, hoang hóa dẫn tới sa mạc hóa. Miền Trung cũng có khu vực đất đai bị thoái hóa trên tiến trình trở thành hoang địa cằn cỗi. Sa mạc hóa ở Việt Nam tập trung vào bốn khu vực: Tây Bắc, duyên hải miền Trung, Tây Nguyên và tứ giác Long Xuyên. Trong đó Ninh Thuận và Bình Thuận là vùng khô hạn nhất.
Bên cạnh nguyên nhân tự nhiên, thì từ nhiều năm qua, con người cũng góp phần làm thoái hóa đất. Có nơi người nông dân đã trốc đi 30-40 cm lớp đất trên để lấy đất sét dùng làm gạch ngói sinh lợi. Với suy nghĩ, khi hạ mặt ruộng xuống thấp hơn sẽ dễ dẫn nước vào ruộng, nhưng chính lối suy nghĩ sai lầm này đã dẫn tới hậu quả tai hại, chất đất bị suy kiệt nên năng suất mùa màng giảm đến 40%, có thể phải 5-6 năm sau mới phục hồi được.
Ngoài thoái hóa đất, tình trạng phá rừng và hủy diệt lớp phủ thực vật do các hoạt động của con người gây ra cũng làm cho diện tích rừng ngày càng thu hẹp, độ che phủ thảm thực vật thấp. Và đây chính là nguyên nhân gây ra tình trạng suy giảm lượng nước ngầm trong mùa khô, gia tăng cường độ cũng như tần suất lũ quét, lũ lụt trong mùa mưa khiến xói mòn và thoái hóa đất diễn ra nghiêm trọng, gia tăng diện tích đất trống, đồi núi trọc.
Kịch bản đối phó… không khả quan
Theo kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng mà Bộ TN&MT đang cập nhật, nhiều yếu tố nguy cơ gây nên hoang mạc hóa, thoái hóa đất sẽ diễn ra mạnh mẽ hơn nếu không kịp thời có biện pháp bảo vệ. Theo kịch bản, nhiệt độ ở tất cả các vùng của Việt Nam đều có xu thế tăng so với thời kỳ cơ sở (1986-2005), với mức tăng lớn nhất là khu vực phía Bắc. Lượng mưa năm có xu thế tăng, song lượng mưa mùa khô ở một số vùng có xu thế giảm.
Đặc biệt nghiêm trọng là tình trạng nước biển dâng sẽ kéo theo nguy cơ xâm nhập mặn, ngập úng khiến đất bị thoái hóa nhanh mạnh hơn. Nếu nước biển dâng 1m, khoảng 16,05% diện tích Đồng bằng sông Hồng, 1,47% diện tích các tỉnh ven biển miền Trung từ Thanh Hóa đến Bình Thuận, 17,84% diện tích TP HCM, 39,40% diện tích Đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ bị ngập.
Từ kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng nêu trên, các hiện tượng thời tiết cực đoan trên phạm vi toàn quốc nói chung và ở 4 khu vực ưu tiên chống sa mạc hoá nói riêng có xu hướng sẽ xảy ra nhiều và mạnh hơn. Hiện tượng triều cường, mực nước biển dâng, gây sạt lở bờ biển, bờ sông, ngập nước và xâm nhập mặn, hạn hán, thoái hóa đất trên diện rộng.
Ảnh hưởng của bão, mưa lớn, lũ quét, lũ lụt cũng sẽ nhiều hơn, nghiêm trọng hơn. Rừng ngập mặn - bức bình phong cho vùng ven biển vốn đã bị hủy hoại do tác động của con người và thiên tai - trong tương lai có khả năng bị thu hẹp hơn do tác động của biến đổi khí hậu.
Hệ thống quan trắc ở Việt Nam còn nhiều hạn chế
“Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác quản lý và tổ chức thực hiện quan trắc môi trường nhưng do còn hạn chế về năng lực con người cũng như trang thiết bị, công tác quan trắc môi trường vẫn chưa đạt được những hiệu quả mong muốn”. Đó là đánh giá của Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) Võ Tuấn Nhân tại Hội thảo nâng cao hiệu quả hoạt động quan trắc môi trường ở Việt Nam.
“Trước những thách thức đặt ra trong thực tế thời gian vừa qua, việc tăng cường quan trắc, giám sát chất lượng môi trường cần phải được đẩy mạnh và tổ chức thực hiện thường xuyên, liên tục để kịp thời cảnh báo và sớm ngăn ngừa các tác động xấu tới môi trường từ các hoạt động sản xuất và sinh hoạt” – Thứ trưởng Võ Tuấn Nhân nhấn mạnh.
Bộ TN&MT đang tích cực triển khai các hoạt động để tăng cường hơn nữa hiệu quả hoạt động quan trắc môi trường, trong đó tập trung tổ chức triển khai Quyết định 90/QĐ-TTg (ngày 12/01/2016) của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Quy hoạch mạng lưới quan trắc TN&MT quốc gia giai đoạn 2016-2025.
