Dễ lan rộng hiệu ứng tiêu cực
Báo cáo kết quả giám sát tình hình thực hiện Nghị quyết 437/NQ-UBTVQH14 về một số nhiệm vụ và giải pháp tiếp tục hoàn thiện, đẩy mạnh việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức BOT mà Ủy ban Kinh tế (UBKT) vừa công bố; cho thấy; đến nay các trạm thu phí (TTP) đều có chính sách miễn giảm cho người dân xung quanh dự án. Nhưng theo báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), hiện có 8 TTP vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc do bất cập về vị trí đặt trạm, không được sự đồng thuận của người dân khó có thể xử lý dứt điểm.
Cụ thể: TTP Bỉm Sơn thuộc dự án QL1A đoạn tránh phía Tây TP Thanh Hóa; TTP Km77+922.5 thuộc dự án đầu tư xây dựng tuyến Thái Nguyên - Chợ Mới và nâng cấp mở rộng QL3; TTP tại Km1747 thuộc đường Hồ Chí Minh qua tỉnh Đắk Lắk; TTP La Sơn - Túy Loan; TTP T2 thuộc dự án cải tạo, nâng cấp QL91.
Còn có TTP Ninh Xuân thuộc dự án cải tạo, nâng cấp tuyến QL26; TTP Cai Lậy thuộc dự án xây dựng tuyến tránh thị xã Cai Lậy; TTP thuộc dự án cải tạo, nâng cấp QL10 đoạn từ Cầu La Uyên đến cầu Tân Đệ.
Theo đánh giá của UBKT, các dự án nêu trên gặp khó khăn là do các dự án đầu tư cải tạo, nâng cấp các tuyến đường độc đạo hiện hữu đã dẫn đến bất cập; là đặt TTP ngoài phạm vi dự án; hoặc trạm thu phí để thu cho những dự án khác mà người dân không sử dụng... nên không bảo đảm hài hòa lợi ích giữa các nhà đầu tư BOT và người dân, dẫn đến gây mất ANTT (mặc dù đã có chính sách miễn, giảm phí và điều chỉnh vị trí đặt TTP).
Đáng chú ý, với các dự án gặp khó khăn, Bộ GTVT đã kiến nghị cấp có thẩm quyền bố trí nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 để hỗ trợ hoặc thanh toán một số dự án BOT này.
Theo UBKT, Bộ GTVT đề nghị dùng NSNN để hỗ trợ hoặc mua lại dự án BOT là không hợp lý, bởi người dân tại khu vực TTP các dự án này phản đối quyết liệt nên không thể thu phí hoàn vốn cho dự án, trong khi chưa có tiêu chí rõ ràng để có đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn cho việc xem xét, quyết định mua lại các dự án này.
Hơn nữa, ngoài 8 dự án trên, vẫn còn tồn tại một số dự án có những bất cập về vị trí đặt TTP, nhưng người dân tại địa phương đó lại không còn phản đối sau khi có chính sách miễn, giảm phí như TTP cầu Bến Thủy và Bến Thủy II thu phí hoàn vốn cho dự án tuyến tránh TP Vinh, dự án nâng cấp mở rộng QL1A đoạn Nam cầu Bến Thủy – tránh Hà Tĩnh, cầu Yên Xuân…
Ngoài ra, trường hợp Nhà nước mua lại các dự án đó sẽ tiềm ẩn nguy cơ thiếu minh bạch, dẫn đến hiệu ứng lan rộng tại các dự án khác, khiếu kiện, làm mất an ninh trật tự, đồng thời gây áp lực cho NSNN trong điều kiện khó khăn hiện nay; và đi ngược với chủ trương của Đảng, Nhà nước trong việc huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.
Mới có 6/107 trạm giám sát hoạt động thu phí
Về nội dung giám sát doanh thu của các trạm và bảo đảm tính cạnh tranh, công khai, minh bạch trong hoạt động thu phí, báo cáo giám sát mới được UBKT công bố cho biết: Tổng cục Đường bộ đã xây dựng hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ để quản lý, giám sát công tác thu phí tại các dự án BOT. Tuy nhiên, đến nay, hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu nói trên mới chỉ được áp dụng cho 6 TTP trong tổng số 66 TTP mà Tổng cục Đường bộ là cơ quan nhà nước thẩm quyền (cả nước có 107 TTP thuộc thẩm quyền Trung ương và địa phương).
Còn về doanh thu thu phí, đến nay, một số dự án có mức tăng trưởng doanh thu tốt, tuy nhiên đa số các dự án không đáp ứng được yêu cầu, doanh thu không đạt so với số thu dự kiến tại hợp đồng dự án, các nhà đầu tư BOT gặp khó khăn trong việc trả nợ ngân hàng và tiềm ẩn nguy cơ nợ xấu.
Kết quả giám sát của UBKT cũng cho thấy, một số dự án có vị trí đặt TTP không nhận được sự đồng thuận của người dân, gây mất mất an ninh trật tự, đã được tạm dừng thu phí hoặc xây dựng bổ sung TTP. Riêng TTP Ninh Xuân (tỉnh Khánh Hoà), dù chính quyền địa phương đã tuyên truyền, đối thoại trực tiếp với người dân, tình hình an ninh trật tự tại TTP này vẫn diễn biến phức tạp, khi nhiều người không chịu mua vé, cản trở giao thông, chống đối quyết liệt, buộc DN phải xả trạm để cho các phương tiện lưu thông.
Liên quan đến chất lượng các công trình giao thông, theo UBKT, một số dự án BOT vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, xuống cấp nhanh chóng nhưng chưa được bảo trì, sửa chữa kịp thời. Trong đó, một số dự án do phải tạm dừng thu phí hoặc thu phí không bảo đảm phương án tài chính dẫn đến không đáp ứng được kinh phí phục vụ cho công tác bảo trì bảo đảm chất lượng công trình, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông. Ngoài ra, tình trạng phương tiện giao thông thuộc đối tượng chịu phí sử dụng đường bộ đi vào các đường nhánh để tránh TTP làm thất thoát doanh thu thu phí vẫn chưa được xử lý triệt để.
Từ kết quả giám sát, UBKT kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Chính phủ cần khẩn trương tập trung xử lý dứt điểm những tồn tại, vướng mắc của các TTP, kiên quyết xử lý những hành vi vi phạm pháp luật. Đẩy nhanh tiến độ áp dụng hệ thống quản lý, giám sát, khai thác dữ liệu cho tất cả các TTP trên phạm vi cả nước. Chỉ đạo các cấp chính quyền địa phương bảo đảm an ninh trật tự và tài sản của các nhà đầu tư. Đồng thời chỉ đạo các bộ, ngành thực hiện kiểm tra, giám sát để yêu cầu các nhà đầu tư BOT kịp thời bảo trì, sửa chữa những dự án xuống cấp nhằm bảo đảm chất lượng cho các dự án BOT.
