Năm 2016, bà H cùng nhiều hộ dân ở xã đảo An Sơn, (huyện Kiên Hải) được cấp giấy phép xây dựng (GPXD) nhà ở, nhà nghỉ trên đất thuộc quyền sử dụng hợp pháp của mình. Tuy nhiên, trong quá trình thi công, bà H và 10 hộ khác đã xây dựng nhà kiên cố ra ngoài phạm vi đất của mình, lấn hàng trăm m2 đất công.
UBND xã đã lập biên bản vi phạm hành chính, đình chỉ thi công và ra quyết định xử phạt VPHC về hành vi “xây dựng công trình sai nội dung GPXD…” với mức phạt cao nhất 1 triệu đồng, kèm theo là biện pháp khắc phục hậu quả, buộc phải tháo dỡ phần công trình không đúng với giấy phép.
Do các hộ không chấp hành, Chủ tịch UBND huyện Kiên Hải đã chỉ đạo rà soát lại thủ tục xử phạt VPHC trước khi tổ chức cưỡng chế thì nhận được ý kiến khác nhau. Ý kiến thứ nhất cho rằng, việc xử phạt như vậy là đúng vì các hộ dân đã xây dựng vượt ra ngoài phạm vi cấp phép.
Ý kiến thứ hai cho rằng phải xử phạt về hành vi “chiếm đất” (mức phạt từ 5 đến 10 triệu đồng) và hành vi “xây dựng công trình trên đất không được phép xây dựng” (mức phạt từ 40 đến 50 triệu đồng), Luật gia Bùi Đức Độ (Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh Kiên Giang) có quan điểm: Cấu thành hành vi VPHC phải đảm bảo bốn yếu tố là chủ thể, khách thể, mặt khách quan và mặt chủ quan. Khách thể trong lĩnh vực này được nhà nước bảo vệ đó là quyền sở hữu về đất đai, là trật tự, kỷ cương trong lĩnh vực xây dựng. Trường hợp trên, bà H đã xâm phạm 2 khách thể là “đất đai” và “xây dựng” nên cần phải xử phạt cả hai hành vi vi phạm (tức theo ý kiến thứ hai).
Theo quy định tại khoản 2 Điều 3 Nghị định số 102/2014/NĐ-CP ngày 10/11/2014 của Chính phủ thì “chiếm đất là việc sử dụng đất mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép hoặc việc sử dụng đất do được Nhà nước giao, cho thuê nhưng hết thời hạn giao, cho thuê đất…” . Vì vậy, bà H và các hộ vi phạm phải bị xử phạt VPHC về hành vi chiếm đất (theo Điều 10 Nghị định số 102/2014/NĐ-CP ngày 10/11/2014 của Chính phủ về xử phạt VPHC trong lĩnh vực đất đai” - ông Bùi Đức Độ nhận định.
Xây dựng công trình sai nội dung GPXD được hiểu là sai một trong các nội dung của GPXD và các bản vẽ thiết kế được cơ quan cấp GPXD đóng dấu kèm theo GPXD được cấp”(khoản 1 Điều 6 Thông tư số 02/2014/TT-BXD ngày 12/02/2014 của Bộ Xây dựng). Ví dụ như xây dựng sai độ cao, sai thiết kế… trong diện tích đất được cấp phép xây dựng. “Xây dựng công trình trên đất không được phép xây dựng” được hiểu là chủ thể xây dựng trên đất không được cơ quan nhà nước cho phép xây dựng, bất luận đất đó thuộc quyền sử dụng của ai. Diện tích đất hàng trăm mét vuông của nhà nước bị bà H chiếm để xây dựng nhà ở, nhà nghỉ là hành vi “xây dựng công trình trên đất không được phép xây dựng” được quy định tại điểm a khoản 7 Điều 13 Nghị định số 121/2013/NĐ-CP ngày 10/10/2013 của Chính phủ về xử phạt VPHC trong lĩnh vực xây dựng.
Theo khoản 3 Điều 6 Nghị định số 81/2013/NĐ-CP ngày 19/7/2013 quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật xử lý VPHC thì một hành vi VPHC chỉ bị lập biên bản và ra quyết định xử phạt một lần. Tuy nhiên, theo khoản 3 Điều 18 Luật Xử lý VPHC thì Chủ tịch UBND các cấp… có thẩm quyền xử lý VPHC có trách nhiệm phát hiện quyết định về xử lý VPHC do mình hoặc cấp dưới ban hành có sai sót và phải kịp thời sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ, ban hành quyết định mới theo thẩm quyền. Biên bản sai về nội dung dẫn đến quyết định xử phạt sai. Muốn sửa đổi, bổ sung, hủy bỏ quyết định xử phạt thì cũng phải sửa đổi, thay thế biên bản cũ bằng biên bản mới.
Một hành vi VPHC chỉ bị lập biên bản và ra quyết định xử phạt một lần được hiểu là chỉ do một chủ thể tiến hành, chứ không phải tất cả các chủ thể được trao quyền đều cùng thực hiện lập biên bản và ra quyết định xử phạt. Biên bản VPHC cũng là một loại văn bản hành chính nên theo khoản 3 Điều 18 của Nghị định 110/2004/NĐ-CP quy định về công tác văn thư (được sửa đổi bổ sung bằng Nghị định 09/2010/NĐ-CP) thì “Văn bản đã phát hành nhưng có sai sót về nội dung phải được sửa đổi, thay thế bằng văn bản có hình thức tương đương của cơ quan, tổ chức ban hành văn bản”. Vậy nên, theo nguyên tắc áp dụng pháp luật được quy định trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, cơ quan đã lập biên bản VPHC hoàn toàn có quyền sửa đổi, thay thế biên bản VPHC cũ bằng biên bản mới mà không vi phạm nguyên tắc chỉ bị lập biên bản một lần.
Biên bản VPHC trên lập đã lâu, lại sai về nội dung hành vi vi phạm nên cần lập 2 biên bản mới về hành vi “chiếm đất”, và hành vi “xây dựng công trình trên đất không được phép xây dựng” thay thế biên bản cũ, để làm căn cứ ban hành quyết định xử phạt mới. Quyết định có hình phạt chính bằng tiền, đồng thời người vi phạm còn phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả đó là: “Buộc khôi phục lại tình trạng của đất trước khi vi phạm” và “buộc tháo dỡ công trình, phần công trình xây dựng không có giấy phép”.
