Đăng ảnh lên mạng xã hội có cần giấy phép?

Luật hóa việc “tổ chức triển lãm ảnh trên mạng internet”

Trước khi Nghị định 72 có hiệu lực, việc tổ chức triển lãm ảnh được thực hiện theo quy định tại Nghị định 103/2009/NĐ-CP ngày 06/11/2009 của Chính Phủ ban hành Quy chế hoạt động văn hóa và kinh doanh dịch vụ văn hóa công cộng (gọi tắt là Nghị định 103).

Theo Điều 12 của Quy chế ban hành kèm theo Nghị định 103 thì, “triển lãm văn hóa, nghệ thuật quy định tại Quy chế này bao gồm: triển lãm mỹ thuật, triển lãm ảnh và các triển lãm văn hóa, nghệ thuật khác”. 

Khi muốn tổ chức triển lãm ảnh, tổ chức, cá nhân phải gửi hồ sơ đề nghị cấp giấy phép triển lãm tới cơ quan nhà nước có thẩm quyền để được cấp phép, trong Đơn đề nghị tổ chức, cá nhân phải ghi rõ “thời gian, địa điểm dự định triển lãm”. Như vậy, phạm vi điều chỉnh việc tổ chức triển lãm ảnh của Nghị định 103 gắn liền với một thời gian, địa điểm xác định.

So với nghị định 103, Nghị định 72 đã đưa ra khái niệm thế nào là “triển lãm ảnh”, theo đó: "Triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh là hình thức phổ biến, giới thiệu, trưng bày, trình chiếu tác phẩm nhiếp ảnh, bao gồm cả triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh trên mạng internet” (Điều 3, Khoản 9).

Theo quy định trên, ngoài việc đưa ra khái niệm về “triển lãm ảnh”, Nghị định 72 cũng đã chính thức điều chỉnh hoạt động triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh trên mạng internet mà trước đó Nghị định 103 không quy định.

Theo Điều 11 Nghị định 72 thì: “tổ chức, cá nhân tổ chức triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh tại Việt Nam phải có giấy phép triển lãm do cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cấp… Trong thời hạn 07 ngày làm việc, kể từ ngày nhận đủ hồ sơ theo quy định, cơ quan nhà nước có thẩm quyền có trách nhiệm cấp giấy phép triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh”.

Bất cập bởi quy định mới

Từ quy định tại Điều 3, Khoản 9 và Điều 11 Nghị định 72, chúng ta có thể khẳng định rằng: Tổ chức, cá nhân muốn tổ chức triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh trên mạng internet phải tiến hành thủ tục xin phép để được cơ quan quản lý nhà nước xem xét và cấp phép. 

Tuy nhiên, cũng chính vì quy định này mà dư luận và cộng đồng nhiếp ảnh Việt Nam đang được phen “dậy sóng” bởi hiện nay đông đảo các nhiếp ảnh gia từ nghiệp dư đến chuyên nghiệp thường chọn website cá nhân, các website cho phép upload, chia sẻ ảnh (như flickr.com, vnphoto.net... ) để đăng tải hình ảnh vì những tiện ích mà internet mang lại, đặc biệt các trang mạng xã hội như Facebook, Instagram, Twitter, zalo được dùng để chia sẻ ảnh nhiều nhất bởi tính phổ biến, thuận tiện và hiệu quả.

Quy định trên đã khiến những ai có hoạt động chụp và đăng ảnh của mình hay của người khác lên mạng internet phải đặt ra câu hỏi: Việc đăng, giới thiệu, phổ biến ảnh trên website, Facebook có phải xin giấy phép từ cơ quan quản lý nhà nước?

Nhìn lại quy định của pháp luật, Khoản 9, Điều 3, Nghị định 72 định nghĩa:"Triển lãm tác phẩm nhiếp ảnh là hình thức phổ biến, giới thiệu, trưng bày, trình chiếu tác phẩm nhiếp ảnh…” mà không đưa những định nghĩa tiếp theo để hiểu thế nào là “phổ biến, giới thiệu, trưng bày, trình chiếu tác phẩm nhiếp ảnh…”.

Theo từ điển Tiếng Việt: “Phổ biến là làm cho đông đảo người biết bằng cách truyền đạt trực tiếp hay thông qua hình thức nào đó”; “giới thiệu là cho biết những đặc điểm cơ bản của một tác phẩm, một sản phẩm hay một sự vật, sự việc”; “trưng bày là bày cho công chúng xem để tuyên truyền, giới thiệu” và “trình chiếu là đưa ra chiếu trước công chúng”. 

Dựa vào các khái niệm trên thì bất kỳ cá nhân, tổ chức nào đăng ảnh lên mạng xã hội (facebook, Instagram…) dưới chế độ công khai, đăng ảnh lên website (hay một hình thức nào khác qua mạng internet) đều thỏa mãn dấu hiệu của hành vi “triển lãm ảnh trên mạng internet” mà Nghị định 72 đã quy định, khi đó phải thực hiện thủ tục xin giấy phép cho dù có đăng một ảnh hay nhiều ảnh (album) lên mạng.

Cá nhân người viết cho rằng: Quy định về triển lãm ảnh trên mạng internet của Nghị định 72 thật sự gây khó hiểu, thậm chí nhiều người còn có thể suy diễn để hiểu điều luật theo cách mà mỗi người cho là hợp lý.

Tuy nhiên cho dù có hiểu thế nào đi nữa thì không thể có chuyện tổ chức, cá nhân đăng ảnh trên các trang mạng xã hội là hoạt động triển lãm ảnh và từ đó phải xin phép bởi vì nó hoàn toàn không khả thi (tính khả thi là 1 trong những nguyên tắc cơ bản khi soạn thảo và ban hành văn bản pháp luật). 

Mặt khác, với quy định chung chung như hiện nay thì Nghị định này chưa vạch ra được ranh giới của việc đâu là “tổ chức triển lãm ảnh” và đâu là quyền tự do công bố tác phẩm tác phẩm nhiếp ảnh (thông qua phương tiện internet) của tác giả theo Luật sở hữu trí tuệ năm 2005. 

Hồ sơ xin cấp phép triển lãm ảnh quy định tại Khoản 3, Điều 11 Nghị định 72 cũng chỉ phù hợp với mô hình tổ chức triển lãm ảnh truyền thống (tức gắn liền với thời gian, không gian địa lý xác định) mà chưa cụ thể hóa hay có những quy định dành riêng cho hình thức triển lãm ảnh trên mạng internet...

Tất cả những điều đó cho thấy Nghị định 72 chưa giải quyết tới cùng của vấn đề. Do đó, thiết nghĩ cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần thiết phải có quy định cụ thể về việc “triển lãm ảnh trên mạng Internet” là thế nào, phạm vi điều chỉnh, thủ tục cấp phép dành riêng cho hoạt động triển lãm ảnh qua mạng internet để đảm bảo tính phù hợp... Giờ đây, có lẽ chúng ta sẽ tiếp tục chờ.