Bốn nhóm nguyên nhân
Theo đó, Sở VH&TT chia 38 tuyến đường đặt tên không chính xác làm bốn nhóm.
Nhóm thứ nhất gồm 5 đường có nhân vật trên bảng tên đường sai so với quyết định của UBND TP gồm đường Bùi Hữu Diên (tên theo quyết định) - Bùi Hữu Diện (bảng tên đường hiện tại), Đỗ Cơ Quang - Đỗ Quang Cơ, Nguyễn Trọng Trì - Nguyễn Trọng Trí. Đối với nhóm này, Sở đề xuất UBND TP chỉ đạo Sở GTVT điều chỉnh lại bảng tên cho đúng với tên nhân vật lịch sử trong các quyết định.
Nhóm thứ hai gồm 6 tên đường sai họ tên nhân vật lịch sử do quyết định của UBND TP. Những tuyến đường sai gồm: Dương Tự Quán (tên theo quyết định) - Dương Tụ Quán (tên đúng), Hoàng Xuân Hoành - Hoàng Xuân Hành, Lê Đình Quản - Nguyễn Đình Quản, Phạm Thị Hối - Phan Thị Hối, Phan Khiêm Ích - Phạm Khiêm Ích, Raymondienne - Raymonde Dien. Đối với nhóm này, Sở đề nghị UBND TP xem xét điều chỉnh tên đường cho đúng với họ, tên nhân vật lịch sử.
Nhóm thứ ba gồm 8 tuyến đường được đặt tên không chính xác với họ, tên nhân vật lịch sử như đường Kha Vạn Cân (tên trên bảng) - Kha Vạng Cân (tên đúng), Nguyễn Văn Tráng - Phạm Văn Tráng, Lương Nhữ Học - Lương Như Hộc, Nghĩa Thục - Đông Kinh Nghĩa Thục… Với nhóm này, Sở đề xuất phương án thông qua HĐND TP thực hiện việc đổi tên theo đúng tên nhân vật lịch sử.
Nhóm cuối cùng gồm 19 tuyến đường được đặt tên theo phương ngữ và lệ kỵ húy, hoặc đặt theo tên khác của nhân vật lịch sử như Trần Khắc Chân (bảng tên hiện tại ) - Trần Khát Chân (tên khác của nhân vật), Lê Thánh Tôn - Lê Thánh Tông, Hà Tôn Quyền - Hà Tông Quyền, Ký Hòa - Chí Hòa, Ngô Thời Nhiệm - Ngô Thì Nhậm… Đối với 19 tuyến này, Sở đề xuất giữ nguyên để tránh xáo trộn, thay đổi tên đường, ảnh hưởng đến cuộc sống người dân.
Rà soát 1389 tên đường khắp thành phố
Là chủ nhiệm đề tài phát hiện ra 38 tuyến đường tại TP HCM đặt tên không chính xác, trả lời báo chí, PGS TS Tôn Nữ Quỳnh Trân cho biết đề tài đã nghiệm thu 4 năm, đến giờ mới công bố.
Đề án “Công tác đặt, đổi tên đường, công trình công cộng tại TP HCM - Khảo sát thực trạng đến năm 2020” do Sở VH&TT đặt hàng Trung tâm Nghiên cứu Đô thị & Phát triển thực hiện. Công trình khoa học này được hoàn thành và nghiệm thu từ 2016.
Bà Trân cho biết nguyên nhân tên đường sai xuất phát từ việc TP quá rộng lớn (hơn 2.000 km2) và việc đặt tên được tiến hành qua nhiều thời kỳ khác nhau, theo những tiêu chí riêng.
Trong 3 năm, từ 2013 đến 2016, nhóm đã rà soát 1.389 tên đường khắp TP, tham chiếu với từ điển nhân vật, từ điển bách khoa và nhiều chứng cứ lịch sử. “Mình biết là không đúng nhưng phải đưa ra chứng cứ, bằng chứng có tính xác thực mới được”, bà Trân cho hay.
Với những tên đường gây tranh cãi, nhóm phải mở các buổi hội thảo học thuật, họp nhóm chuyên gia và tranh luận để xác định đúng - sai.
Ví dụ trường hợp đường Kha Vạng Cân, nhóm phải tìm được giấy tờ tùy thân có hình và tên của nhân vật lịch sử này để chứng minh Kha Vạn Cân là tên sai. Tên tiếng Hán, tiếng Pháp thì phải tra từ điển và hỏi chuyên gia Hán ngữ, Pháp ngữ.
Hay với tên đường Raymondienne, người phụ nữ đã nằm vắt ngang thân qua đường sắt chặn tàu hỏa tại Pháp không cho chở vũ khí sang xâm lược Việt Nam, nhóm phải liên hệ trực tiếp với người thân người phụ nữ này bên Pháp để xin hình ảnh chứng minh tên đúng của bà là Raymonde Dien.
Cũng trong đề án này, bà Trân đề xuất có thể sử dụng gần 2.000 hải đảo của Việt Nam hay tên của 900 Bà mẹ Việt Nam anh hùng để đặt tên đường. Ngoài ra, thành phố có thể dùng cả các mỹ từ như: Hạnh phúc, Độc lập, Tự do… để quỹ tên đường phong phú hơn.
Trong 38 tuyến đường được xác định đặt tên không chính xác, Sở VH&TT chỉ đề xuất chỉnh sửa tên 19 tuyến đường. Nửa còn lại được giữ nguyên nhằm tránh xáo trộn, thay đổi tên đường, ảnh hưởng đến người dân. Đây là nhóm 19 tuyến đường được đặt tên theo phương ngữ, lệ húy hoặc tên khác của nhân vật lịch sử.
Quyết định này một phần dựa trên góp ý của Hội Khoa học Lịch sử TP, đặc biệt là nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Thuần, về đề án trên.
Theo đó, việc điều chỉnh một số tên đường là không cần thiết, gồm Hà Tôn Quyền (tên hiện tại) - Hà Tông Quyền (tên đề xuất đổi); Trần Nhân Tôn (tên hiện tại) - Trần Nhân Tông (tên đề xuất đổi); Tôn Đản (tên hiện tại) - Tông Đản (tên đề xuất đổi); Lê Thánh Tôn (tên hiện tại) - Lê Thánh Tông (tên đề xuất đổi).
Trả lời báo chí, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Thuần cho rằng đây là những cái tên được đọc theo lệ kỵ húy của Nhà Nguyễn. Một số từ bị đọc trại đi do kiêng kị trong xã hội giai đoạn trước, ví dụ như chữ “vũ” đổi thành “võ” do Chúa Nguyễn Phúc Khoát là “Vũ Vương”.
Ông Thuần cho rằng việc đổi tên đường như trên là không cần thiết bởi sự khác biệt giữa hai cái tên không làm sai nghĩa gốc của từ. Đồng thời, cách đọc này được xem là đặc trưng văn hóa của vùng đất Sài Gòn - Gia Định nói riêng, Nam Bộ nói chung, nơi gắn liền với công lao của triều Nguyễn.
Ngoài ra, việc điều chỉnh tên đường sẽ gây ra những nhiêu khê hành chính bởi thành phố sẽ phải thay đổi nhiều tên đường, địa danh hành chính, ví dụ như phải thay đổi các từ Tông - Tôn; Thì - Thời; Nhậm - Nhiệm; Vũ - Võ; Châu - Chu; Chính - Chánh; Phúc - Phước; Cảnh - Kiểng…
Với đề xuất đổi tên Lê Đại Hành thành Lê Hoàn, Hội Khoa học Lịch sử cũng nhận định không cần thiết vì 2 cái tên đều không sai sử sách.
Còn với đề xuất đổi tên đường Nguyễn Siêu thành đường Nguyễn Văn Siêu, ông Thuần cho rằng đây là 2 nhân vật lịch sử khác nhau. Cụ thể, Nguyễn Văn Siêu là nhà thơ, nhà văn hóa thế kỷ XIX; còn Nguyễn Siêu là một sứ quân nổi dậy trong thời loạn 12 sứ quân ở thế kỷ X.
