Ông Âu Dương- đại diện Hiệp hội môi giới lao động Macau cho biết, trong số 10.000 lao động Việt Nam sang thị trường này làm nghề giúp việc gia đình ( GVGĐ) thì có khoảng 7000 người đi theo hình thức tự do, không thông qua các công ty XKLĐ Việt Nam. Bởi vậy, khi phía Macau thực hiện quy trình cấp visa mới ( cấp tại Đại sứ quán Trung Quốc thay vì cấp tại cửa khẩu như trước đây), lao động GVGĐ từ Việt Nam đã giảm đáng kể.
Nhu cầu nhiều- thị trường hạn chế
Sau khi Đài Loan ngưng tiếp nhận lao động làm việc trong lĩnh vực GVGĐ ( từ 2005 tới nay), một lực lượng đông đảo lao động nữ trong độ tuổi từ 25-40 ở các địa phương trong cả nước mất cơ hội đi làm việc ở nước ngoài trong lĩnh vực này. Ghi nhận tại một số địa phương như Hải Dương, Thái Bình, Nghệ An, Hà Tĩnh…số lượng lao động từng đi Đài Loan làm GVGĐ muốn quay trở lại làm việc tại thị trường này lên tới hàng vạn người. Tuy nhiên, cho tới nay, tín hiệu mở cửa trở lại thị trường GVGĐ Đài Loan hầu như không có.
Sau khi Đài Loan “đông kết” GVGĐ, các DN XKLĐ Việt Nam đổ xô sang khai thác thị trường Macau. Ông Nguyễn Hồng Hà- giám đốc trung tâm XKLĐ thuộc công ty Vạn Hoa cho biết- đơn vị ông là một trong những đơn vị “tiên phong” cung ứng lao động GVGĐ cho Macau.
Mức lương tương tự Đài Loan và điều kiện làm việc không quá khác biệt, thời gian đầu tuyển lao động cho thị trường này không khó. Tuy nhiên, thị trường Macau có đặc thù khác với Đài Loan là rất “cởi mở” với các hình thức lao động đi theo hợp đồng cá nhân nên thực sự đã xảy ra những ‘cuộc cạnh tranh không cân sức” tại thị trường này.
Theo quy định của Macau, lao động nhập cảnh vào Macau bằng visa du lịch, sau đó sẽ trải qua một thời gian học tập tại các trung tâm ( tương tự trung tâm môi giới GVGĐ tại Việt Nam). Chủ sử dụng muốn tiếp nhận lao động GVGĐ sẽ qua các trung tâm này giới thiệu, tiếp nhận lao động về gia đình thử việc, nếu đạt mới làm thủ tục xin visa cho lao động ở lại và nếu không đạt có thể trả lại trung tâm và tìm người khác.
Do quy định và thủ tục nhập cảnh, xin visa khá đơn giản nên người lao động có thể sang Macau theo con đường cá nhân thay vì cần doanh nghiệp dẫn dắt, làm thủ tục cũng như bảo vệ khi làm việc ở thị trường này. Tính từ năm 2005 tới nay đã có hàng ngàn lao động nhập cảnh vào Macau theo con đường hợp đồng cá nhân.
Lao động làm việc nhà trước khi sang Ma Cau.
Thống kê của Bộ Ngoại giao cho thấy, số lao động đi theo hợp đồng cá nhân, ký trực tiếp với chủ sử dụng hoặc người quen đưa sang làm việc tại Macau ở thời điểm hiện tại khoảng 2500 người. Trong khi đó, con số đi qua các doanh nghiệp XKLĐ chỉ tính ở hàng trăm. Ông Hà cho biết, như Vạn Hoa, từ đầu năm tới nay chỉ đưa được khoảng 20 lao động sang Macau trong lĩnh vực GVGĐ.
Lý giải cho con số ít ỏi này, ông Hà cũng như một số DN khác khai thác thị trường này cho biết, nếu đi qua các công ty XKLĐ, người lao động sẽ phải trả phí dịch vụ cho công ty theo đúng quy định của pháp luật ( bù lại được đảm bảo mọi quyền lợi khi làm việc ở Macau), thêm vào đó, lại qua khâu tuyển chọn khắt khe hơn do chủ sử dụng đã được xác định trước chứ không phải sang tới nơi mới đi “thử việc”… nên không hấp dẫn đối với những lao động từng có kinh nghiệm đi GVGĐ Đài Loan về.
Trong khi đó, chủ sử dụng chỉ tiếp nhận lao động từng đi Đài Loan về chứ không đồng ý tiếp nhận lao động mới đi lần đầu. Do vậy, xảy ra tình trạng, lao động đáp ứng yêu cầu của chủ sử dụng thì thích tự đi sang kiếm việc ( do tự tin đã có nghề, biết tiếng), lao động chưa có kinh nghiệm, chưa biết tiếng thì khó lòng được chủ chọn.
Chính sách mới, khó chồng lên khó
Thực chất, lao động GVGĐ đi Macau bằng hợp đồng cá nhân xảy ra rất nhiều rủi ro. Tình trạng về nước trước hạn hoặc sang tới nơi phải quay về vì không có chủ nhận diễn ra như cơm bữa. Còn bản thân các DN XKLĐ, nếu “liều” nương theo vòng xoáy thị trường, xem nhẹ các quy định của pháp luật Việt Nam về đưa lao động đi làm việc ở nước ngoài để “lách” đưa lao động sang Macau cũng đã phải trả giá. Một vài công ty thậm chí đang phải ‘đáo tụng đình”, đối diện với những bản án nghiêm khắc.
Phía Macau sau một thời gian tiếp nhận lao động GVGĐ theo hình thức “mở’ cũng thấy quan ngại và mới đây đã ban hành chính sách “siết” chặt lĩnh vực này. Theo quy định mới, từ tháng 7.2010, phía Macau đã dừng cấp visa tại cửa khẩu và thay bằng quy trình xin visa tại Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam. Người lao động trước khi sang Macau phải xác định được chủ thuê mình và hoàn tất các thủ tục cần thiết mới được cấp visa và nhập cảnh. Quy trình này được nhận định hạn chế tối đa lao động đi lẻ theo hình thức hợp đồng cá nhân. Thực tế, sau khi Macau áp dụng quy trình mới này, số lượng lao động vào Macau làm GVGĐ đã giảm trông thấy.
Các DN cho biết, khó đối với hợp đồng cá nhân và cũng “bó" luôn với các DN bởi thị trường Macau chủ sử dụng chưa quen với quy trình mới. Ông Nguyễn Lương Trào- Chủ tịch Hiệp hội XKLĐ Việt Nam cho biết quy trình cấp visa mới của Macau thực chất là để bảo vệ chính người lao động. Đây cũng là cơ hội để các DN tham gia thị trường một cách chính thống và bài bản. Muốn vậy, bản thân các DN cần tăng cường chất lượng tuyển chọn lao động, thống nhất phí môi giới, chấn chỉnh công tác quản lý lao động tại Macau.
Phía cơ quan quản lý nhà nước cũng cần lưu tâm để có những động thái tích cực đẩy nhanh tiến độ xin visa cho người lao động theo con đường chính thống, góp phần giải quyết nhu cầu đi làm việc ở nước ngoài trong một lĩnh vực rất đặc thù này.
Thanh Lương
