Hợp đồng tương lai là một thỏa thuận giữa hai bên tham gia về việc mua và bán một tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai với giá được xác định trước.
Như vậy, khi tham gia vào hợp đồng tương lai, bên mua và bên bán đều được biết trước về:
+ Loại hàng hóa (tài sản) sẽ mua – bán là gì;
+ Khối lượng hàng hóa (tài sản) sẽ mua – bán là bao nhiêu;
+ Thời điểm diễn ra giao dịch đó;
+ Giá giao dịch.
Đặc điểm của hợp đồng tương lai
a) Tính chuẩn hóa
Hợp đồng tương lai là một công cụ được niêm yết và giao dịch trên sở giao dịch chứng khoán phái sinh. Vì vậy, các điều khoản của hợp đồng đều được chuẩn hóa.
Cụ thể, sở giao dịch nơi niêm yết hợp đồng tương lai sẽ quy định cụ thể các nội dung chi tiết của một hợp đồng, như: loại và chất lượng tài sản cơ sở, quy mô của hợp đồng (số lượng tài sản cơ sở giao dịch tương ứng với một hợp đồng), cách thức giao – nhận cũng như thanh toán giữa hai bên khi hợp đồng đáo hạn…
b) Tính chất cam kết về việc thực hiện nghĩa vụ trong tương lai
Khi tham gia vào một giao dịch hợp đồng tương lai, cả hai bên giữ vị thế mua và bán của hợp đồng đều bị ràng buộc bởi những quyền và nghĩa vụ nhất định.
Cụ thể, khi hợp đồng tương lai đáo hạn, bên bán của hợp đồng có nghĩa vụ giao một khối lượng tài sản cơ sở xác định cho bên mua và có quyền được nhận tiền từ bên mua. Ngược lại, bên mua của hợp đồng có nghĩa vụ trả tiền theo thỏa thuận trong hợp đồng và có quyền nhận tài sản chuyển giao từ bên bán.
c) Các bên tham gia giao dịch hợp đồng tương lai phải đáp ứng yêu cầu ký quỹ
Trên thị trường hợp đồng tương lai, ký quỹ là biện pháp bảo đảm việc thực hiện nghĩa vụ mang tính bắt buộc theo hợp đồng đối với cả bên mua và bên bán khi hợp đồng được thanh toán. Nhà đầu tư tham gia thị trường này phải đáp ứng các yêu cầu về ký quỹ do sở giao dịch và trung tâm thanh toán bù trừ quy định cụ thể cho từng loại hợp đồng tương lai.
Các đối tượng tham gia thị trường hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai là chứng khoán phái sinh được niêm yết và giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán. Tham gia vào thị trường này có nhiều đối tượng khác nhau, trong đó có thể kể đến Sở giao dịch, Trung tâm thanh toán bù trừ, các tổ chức trung gian và nhà đầu tư.
Sở giao dịch chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động giao dịch trên thị trường và đảm nhiệm những vai trò quan trọng, trong đó bao gồm:
(i) Cung cấp và đảm bảo duy trì sự hoạt động liên tục của hệ thống hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho các giao dịch;
(ii) Nghiên cứu và đưa ra thị trường các sản phẩm hợp đồng tương lai mới;
(iii) Đảm bảo thị trường hoạt động ổn định, minh bạch, công bằng và có trật tự thông qua việc ban hành các quy chế, quy định cụ thể;
(iv) Cung cấp thông tin giao dịch trên thị trường.
Người sử dụng hợp đồng tương lai có thể là các cá nhân hoặc tổ chức. Họ là đối tượng mua hoặc bán hợp đồng tương lai phục vụ các mục đích đầu cơ hay phòng ngừa rủi ro của mình.
Những tổ chức và cá nhân này không thể trực tiếp tham gia mà phải thông qua các tổ chức trung gian đóng vai trò người môi giới để thực hiện hoạt động giao dịch trên thị trường. Sở giao dịch và trung tâm thanh toán bù trừ có thể sẽ đưa ra những quy định, yêu cầu nhất định đối với những cá nhân hoặc tổ chức này khi họ đầu tư, mua – bán trên thị trường hợp đồng tương lai.
Các loại hợp đồng tương lai
Hợp đồng tương lai thường được phân loại căn cứ vào tài sản làm cơ sở cho hợp đồng. Vì vậy, có thể nêu ra 5 nhóm hợp đồng tương lai thường thấy trên các thị trường chứng khoán phái sinh, bao gồm:
1. Hợp đồng tương lai hàng hóa cơ bản
Hàng hóa cơ bản ở đây bao gồm các loại nông sản, kim loại và năng lượng. Hợp đồng tương lai nông sản có thể được lập cho các loại ngũ cốc, bột, dầu, gia súc, thịt gia súc, gỗ, bông, cà phê, ca cao…Nhóm các sản phẩm kim loại gồm vàng, bạc, nhôm, platinum, palladium, chì, nickel, thiếc, kẽm và đồng. Nhóm sản phẩm năng lượng chủ yếu gồm dầu nóng, dầu thô, khí thiên nhiên, xăng không chì, than, propane và điện. Thông thường, các hợp đồng tương lai đối với hàng hóa cơ bản đều được áp dụng phương thức chuyển giao vật chất khi đáo hạn.
2. Hợp đồng tương lai tiền tệ
Hàng hóa cơ sở cho loại hợp đồng tương lai này rất đa dạng: đồng bảng Anh, đồng yên Nhật, đồng đôla Canada, đồng real Brazil, đồng đôla Úc, đồng franc Thụy Sỹ, đồng Euro…Hợp đồng tương lai tiền tệ có thể giúp nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro hoặc tìm kiếm lợi nhuận từ những biến động của tỷ giá hối đoái.
3. Hợp đồng tương lai lãi suất và hợp đồng tương lai trái phiếu
Hợp đồng tương lai lãi suất là loại chứng khoán phái sinh có thể được sử dụng để đối phó với những biến động của lãi suất ngắn hạn (kỳ hạn dưới 1 năm) trong khi hợp đồng tương lai trái phiếu thường gắn liền với thị trường công cụ nợ kỳ hạn từ 1 năm trở lên. Theo đó, ở hợp đồng tương lai lãi suất, tài sản/ công cụ cơ sở thường thấy bao gồm tín phiếu kho bạc, các khoản tiền gửi (ví dụ: tiền gửi bằng đồng đôla Mỹ ở các thị trường ngoài nước Mỹ)…. Với hợp đồng tương lai trái phiếu, tài sản cơ sở của hợp đồng thường là trái phiếu chính phủ (có thể được lựa chọn với những thời hạn trái phiếu khác nhau).
4. Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu
Tài sản cơ sở của loại hợp đồng tương lai này là một chỉ số cổ phiếu nhất định. Các chỉ số cổ phiếu được chọn có thể là chỉ số chung toàn thị trường, chỉ số ngành hay chỉ số được tính từ một nhóm/rổ cổ phiếu nào đó. Các hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu được thanh toán bằng tiền khi đáo hạn, tức là không diễn ra sự chuyển giao danh mục cổ phiếu cấu thành chỉ số cơ sở giữa các bên tham gia hợp đồng.
5. Hợp đồng tương lai cổ phiếu
Đây là nhóm hợp đồng tương lai xây dựng cho các cổ phiếu riêng lẻ. Cổ phiếu cơ sở của hợp đồng là những cổ phiếu được niêm yết trên các sở giao dịch chứng khoán và thường đòi hỏi phải đáp ứng những tiêu chuẩn nhất định, đặc biệt là về tính thanh khoản trên thị trường.