“Trong họa có phúc”, những bất cập phát sinh từ sự cố công chứng viên (CCV) duy nhất của Văn phòng đã chết lại là khởi nguồn cho việc tạo cơ chế hoạt động thông thoáng, bền vững hơn cho các tổ chức hành nghề công chứng.

Nỗi buồn mang tên “Việt Tín”

Ngày 9/4/2010, VPCC Thăng Long có văn bản báo cáo Sở Tư pháp về tình trạng làm giả văn bản công chứng. Báo cáo của VPCC Thăng Long cũng cung cấp thông tin về Trần Ngọc Cường (SN 1979, trú tại Thụy Khuê, phường Bưởi, Tây Hồ, Hà Nội) và Hà Thùy Linh (SN 1978, trú tại Tăng Bạt Hổ, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã thực hiện hành vi làm giả văn bản công chứng là hợp đồng ủy quyền của VPCC Thăng Long. 

Cụ thể, bằng cách nào đó, các đối tượng có trong tay “sổ đỏ” nhà đất của người khác rồi tự lập ra hợp đồng ủy quyền đóng dấu giả con dấu của VPCC Thăng Long. Các hợp đồng này có nội dung ủy quyền cho Cường hoặc Linh thực hiện việc bán, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp… tài sản là nhà ở và đất ở của người khác. Cường và Linh mang “sổ đỏ” cùng hợp đồng ủy quyền giả đó đi chào bán nhà đất. Với con dấu đỏ được làm giả y như thật và mức giá bán khá “mềm”, các đối tượng dễ dàng tìm được khách mua.

Sau khi thỏa thuận thống nhất về giá bán, các đối tượng đã cầm hợp đồng ủy quyền giả nói trên đến VPCC Việt Tín tại Tô Hiến Thành (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) để thực hiện giao dịch công chứng hợp đồng bán tài sản cho người mua. Sau khi nhận được Hợp đồng mua bán tài sản có công chứng của VPCC Việt Tín, người mua đã đến Văn phòng Đăng ký nhà đất Hà Nội làm thủ tục sang tên. 

Sự việc chỉ bị bại lộ khi nhân viên của Văn phòng Đăng ký nhà đất chỉ nhận được bản sao (photo) hợp đồng ủy quyền (giả mạo) nên yêu cầu xuất trình hợp đồng ủy quyền gốc. Nhiều người đã tìm đến VPCC Thăng Long để xin lại hợp đồng ủy quyền gốc, lúc này mới té ngửa rằng hợp đồng ủy quyền là không có thực, mặc dù con dấu thì giống hệt.

Ngoài báo cáo của VPCC Thăng Long, cùng ngày, Sở Tư pháp TP.Hà Nội còn nhận được thông tin tương tự từ Văn phòng Đăng ký nhà đất thành phố. Thấy hành vi quá nghiêm trọng, lãnh đạo Sở Tư pháp đã điện thoại lập tức đề nghị ông Nguyễn Minh Hải lên làm việc ngay trong chiều thứ sáu, ngày 9/4/2010. Ông Hải có “xin khất” đến thứ Hai tuần sau (12/4) để có thời gian chuẩn bị. Đến 10h sáng thứ Hai (12/4), vợ và nhân viên của ông Hải đến Sở Tư pháp gửi đơn báo việc ông Hải mất tích. 

Chính trong thời gian này, đêm 9/4, ông Hải đã tự tử bằng cách gieo mình xuống sông Hồng từ cầu Thăng Long. Dư luận rúng động hơn cả khi được biết thông tin rằng không chỉ có 4 bộ hồ sơ công chứng mà con số hồ sơ “có vấn đề” lên tới gần 200. Xác định thông tin ông Hải đã chết, Sở Tư pháp Hà Nội đã giao Phòng Bổ trợ tư pháp lập biên bản niêm phong hồ sơ, tài liệu, sổ sách, con dấu của VPCC Việt Tín để phục vụ công tác điều tra. 

Bất cập với mô hình Văn phòng một CCV

Theo Luật Công chứng năm 2006, do CCV duy nhất đã chết nên VPCC Việt Tín chấm dứt hoạt động. Vì thế, muốn giải quyết hậu quả mà VPCC này để lại thì cần phải được một tổ chức công chứng khác, có thể là Phòng Công chứng hoặc là VPCC tiếp nhận để giải quyết. Ông Phạm Thanh Cao – khi ấy là Trưởng phòng Bổ trợ tư pháp, nay là Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội – cho biết, đã có một số CCV xin được tiếp quản và cam kết gánh chịu mọi hậu quả mà VPCC Việt Tín để lại, nhưng đáng tiếc là luật không cho phép. 

Lý do chính khiến nhiều CCV muốn tiếp quản VPCC này được đồn đại là việc xin phép mở một VPCC tại các quận nội thành như VPCC Việt Tín là bất khả thi. Rồi cũng có thông tin không chính thức cho biết, không ít người “gạ” mua lại giấy phép thành lập VPCC với giá nhiều tỷ đồng, có điều CCV duy nhất đã chết nên không có người bán.

Một vấn đề đặt ra sau vụ việc này là có nên duy trì loại hình VPCC chỉ có một CCV duy nhất theo đúng Luật Công chứng không? Một VPCC chỉ có duy nhất một CCV nghĩa là mọi giấy tờ, hồ sơ, văn bản đều chờ chữ ký của một người duy nhất. Nhiều người dân cũng phản ánh về sự chờ đợi dù ngắn hay dài ngày tại những VPCC như thế vì công việc của họ dễ bị đình lại chỉ vì “ông” CCV nghỉ, đi vắng… 

“Cú phát nổ”  Việt Tín cho thấy sự bất cập của loại hình VPCC chỉ có một CCV. Nếu ở các VPCC hợp danh khác, khi một CCV gặp sự cố, CCV khác sẽ tiếp tục đảm nhận, không để tình trạng chẳng biết “bới” đâu ra chữ ký của CCV như VPCC Việt Tín. Các cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động công chứng đã phải đứng ra trấn an người dân rằng sẽ cố gắng bảo đảm một cách tốt nhất cho quyền lợi của người dân và khẳng định mọi giao dịch đúng, ngay tình sẽ được pháp luật bảo vệ đến cùng.

Cho phép chuyển đổi, chuyển nhượng là cần thiết

Báo cáo tổng kết 5 năm thi hành Luật Công chứng năm 2006 của Bộ Tư pháp cũng chỉ rõ hạn chế của mô hình VPCC một CCV như sau: “Nhiều tổ chức hành nghề công chứng được thành lập theo loại hình doanh nghiệp tư nhân (VPCC do một CCV thành lập), thiếu tính ổn định, bền vững, khi CCV chết phải đóng cửa hoặc khi CCV ốm đau nghỉ việc thì không có CCV để tiếp nhận và giải quyết yêu cầu công chứng của người dân”. Một trong những nguyên nhân chủ yếu của hạn chế này, theo Bộ Tư pháp là do quy định của Luật còn thiếu so với thực tiễn cần điều chỉnh, dẫn đến lúng túng trong thực hiện.

Để khắc phục bất cập trên, Luật Công chứng sửa đổi năm 2014 đã quy định VPCC phải có từ hai CCV hợp danh trở lên, VPCC không có thành viên góp vốn để bảo đảm sự thông thoáng, tính hoạt động liên tục, bền vững của VPCC. 

Ngoài ra, nhằm giữ vững sự ổn định, kế thừa, duy trì hoạt động của VPCC, Luật còn bổ sung quy định về việc chuyển nhượng VPCC khi văn phòng đã hoạt động công chứng được tối thiểu là 2 năm và “siết chặt” không cho phép CCV đã chuyển nhượng VPCC tham gia thành lập VPCC mới trong thời hạn 5 năm kể từ ngày chuyển nhượng. 

Đồng thời, Luật cho phép hai hoặc một số VPCC có trụ sở trong cùng một tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có thể hợp nhất thành một VPCC mới bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang VPCC được hợp nhất, các VPCC bị hợp nhất phải chấm dứt hoạt động.

Bên cạnh đó, được hoan nghênh, ủng hộ hơn cả là quy định mới của Luật Công chứng sửa đổi liên quan đến việc cho phép chuyển đổi phòng công chứng thành VPCC. Một CCV của VPCC Nguyễn Tú phân tích, việc chuyển đổi này sẽ giảm chi tiêu, giảm phụ thuộc vào nguồn ngân sách nhà nước từ con người, chế độ đến trụ sở làm việc, từ đó tăng khả năng lao động của những người làm trong tổ chức, tạo nên sự công bằng giữa các tổ chức hành nghề công chứng với nhau. 

“Trừ một số vùng miền khó khăn về điều kiện giao thông, kinh tế - xã hội chưa phát triển thì nên xã hội hóa hết các phòng công chứng theo đúng quy hoạch mạng lưới các tổ chức hành nghề công chứng. Chẳng hạn như Hà Nội hoàn toàn có khả năng chuyển đổi hết, các phòng công chứng sẽ thuê lại trụ sở nhà nước, góp phần tăng thu ngân sách” – vị CCV này kiến nghị.

Đồng tình, CCV Nguyễn Bá Dũng – Trưởng VPCC Hồ Gươm cũng chỉ ra nhiều lợi ích của việc chuyển đổi phòng công chứng cho các cơ quan quản lý và cho xã hội, người dân. Cùng nhất trí với kiến nghị chuyển đổi ở những địa phương có điều kiện phát triển, nhưng ông Dũng cho rằng, trước mắt cũng nên chuyển đổi các phòng công chứng hoạt động không hiệu quả, Nhà nước phải bù lỗ để đỡ gánh nặng cho ngân sách. “Tức là chúng ta không làm ồ ạt, đồng loạt mà nên chọn thí điểm chuyển đổi” – ông Dũng nhấn mạnh. T.Q