“Suy đoán vô tội” để có lợi cho người dân

Ông Nguyễn Văn Tấn - chủ quán cà phê Xin Chào - chính thức được minh oan
Ông Nguyễn Văn Tấn - chủ quán cà phê Xin Chào - chính thức được minh oan
(PLO) - Đó là khẳng định của Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình khi còn là Viện trưởng VKSNDTC, Trưởng ban soạn thảo Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) 2015 về ý nghĩa của nguyên tắc “suy đoán vô tội” trong Bộ luật này. 

Theo ông, nguyên tắc "suy đoán vô tội” nghĩa là “Mọi hoài nghi về tội của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo nếu không thể làm sáng tỏ theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định thì phải xử lý theo hướng có lợi cho họ”.

Lãng quên “suy đoán có tội” = oan, sai

Đây là nguyên tắc tiến bộ, là yếu tố căn bản trong việc bảo vệ quyền con người và là điều kiện tiên quyết để có được quy trình TTHS khách quan, công bằng. Thực tế, những vụ án oan, sai đều xuất phát từ việc những người tiến hành tố tụng (THTT) đã lãng quên nguyên tắc này và giải quyết vụ việc theo hướng “suy đoán có tội” đối với bị can, bị cáo.

Theo các chuyên gia pháp lý và luật sư, nguyên tắc “suy  đoán vô tội” xuất phát từ cái gốc là nghĩa vụ chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tố tụng, đảm bảo nguyên tắc có lợi cho bị can, bị cáo. Do đó, nếu không có đầy đủ chứng cứ chứng minh một người phạm tội một cách vững chắc thì phải xử lý theo hướng có lợi cho họ.

Nguyên tắc “suy đoán vô tội” được áp dụng cho cả quá trình tố tụng và cho tất cả các cơ quan THTT bởi quá trình tố tụng là sự  tham gia của các cơ quan THTT theo từng giai đoạn do BLTTHS quy định. 

Thời gian qua có không ít vụ án hình sự “đựơc” kéo dài thời hạn tố tụng để “chứng minh được tội phạm”, một trong những nguyên nhân khiến thời hạn tạm giữ, tạm giam thường bị vi phạm trong thực tế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền tự do của công dân và gây nên những bức xúc cho quá trình tố tụng từ phía bị can, bị cáo, thân nhân của họ và cả xã hội. Sâu xa hơn, còn khiến dư luận nghi ngờ khả năng cũng như sự công tâm, minh bạch của các cơ quan THTT trong việc xử lý vụ việc. 

Chính vì vậy, nhiều thẩm phán nhận định, nguyên tắc “suy đoán vô tội” sẽ làm cho quá trình tố tụng được thực hiện đúng với thời gian luật định, giảm bớt tình trạng kéo dài thời gian giải quyết vụ án do phải điều tra bổ sung theo yêu cầu của Viện kiểm sát hoặc Tòa án, nên hồ sơ vụ án phải trả đi trả lại nhiều lần, theo quy định tại khoản 2 Điều 174; điểm b khoản 1 Điều 240 và Điều 280 BLTTHS năm 2015.

Không để “cố buộc tội” bằng mọi giá

Nguyên tắc suy đoán vô tội có quan hệ chặt chẽ với nguyên tắc đảm bảo quyền được bào chữa. Do vậy, việc BLTTHS 2015 ghi nhận nguyên tắc “suy đoán vô tội” tạo niềm tin mạnh mẽ cho các luật sư nói riêng và dư luận xã hội nói chung về nền tảng vững chắc để bảo vệ được quyền của người bị tình nghi, bị can, bị cáo và giúp cho hoạt động bào chữa có nhiều cơ sở tiến hành thuận lợi.

Hàng chục nghìn tỷ đồng đã được quyết định chi trả để bồi thường cho những công dân bị hệ thống tư làm oan như “người tù thế kỷ” Huỳnh Văn Nén, ông Nguyễn Thanh Chấn (Bắc Giang), ông Lương Ngọc Phi (Thái Bình), ông Đinh Quang Điền (Đắk Lắk)…

Theo báo cáo đánh giá tác động được công bố tại Hội nghị dự thảo Báo cáo đánh giá tác động của Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước sửa đổi do Bộ Tư pháp tổ chức tại TP HCM vào tháng 6/2016, chỉ riêng chi phí phát sinh cho ngân sách nhà nước do thực hiện Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước (năm 2010) trong 6 năm qua là 111 tỷ đồng, trung bình mỗi năm là 18,5 tỷ đồng.

Bởi trước nay vẫn có sự “ác cảm” của các cơ quan THTT đối với các chứng cứ gỡ tội của luật sư/người bào chữa cung cấp do “đi ngược” với mục tiêu “suy đoán có tội” mà một số người THTT áp dụng trong giải quyết vụ án. 

Với nguyên tắc “suy đoán vô tội”, các cơ quan THTT sẽ phải chú trọng hơn đến các chứng cứ này để không làm oan người vô tội và giải quyết vụ việc khách quan, thực hiện được song song hai nhiệm vụ của cơ quan THTT là “Bảo vệ xã hội chống lại hành vi xâm hại từ phía tội phạm và bảo vệ cá nhân người bị buộc tội chống lại sự xâm hại quyền con người từ phía công quyền”.

Cũng nhờ có nguyên tắc “suy đoán vô tội”, các cơ quan/người THTT cũng sẽ phải cẩn trọng hơn trong việc chứng minh tội phạm, không thể “cố buộc tội” bằng mọi giá, thậm chí bằng mọi thủ đoạn, kể cả những hành vi trái luật như bức cung, dụ cung, dùng nhục hình...

Để thực hiện nguyên tắc “suy đoán vô tội”, nhiều đại biểu Quốc hội nhấn mạnh, các cơ quan THTT phải thực hiện có trách nhiệm, nhất là cơ quan điều tra phải tìm được bằng chứng chứng minh vô tội song song với việc tìm bằng chứng chứng minh có tội mới có thể không để lặp lại lỗi mà các cơ quan điều tra thường mắc phải là không chú ý đến các tình tiết gỡ tội, chỉ tập trung chứng minh tội phạm, buộc bị can phải chịu tội, chịu trách nhiệm cho một vụ việc, nên có thể dẫn đến oan sai được công bố vừa qua.

Khi còn làm Chánh án TANDTC, Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình cũng đã cam kết trước Quốc hội “Tòa án sẽ áp dụng triệt để nguyên tắc tranh tụng là suy đoán vô tội và quyền tư pháp của Tòa án. Nếu thấy tài liệu, chứng cứ chưa đầy đủ mà Viện kiểm sát vẫn truy tố, Tòa án sẽ trả lại hoặc đề nghị điều tra bổ sung, để đảm bảo việc truy tố đủ căn cứ. Đồng thời, Tòa án cũng căn cứ vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa để làm rõ bản chất của vụ việc, nếu như có tội thì sẽ kết tội theo quy định của pháp luật, còn không đủ căn cứ kết tội buộc phải tuyên không phạm tội”.

Với phương châm áp dụng triệt để và đầy đủ nguyên tắc “suy đoán vô tội”, không vì thành tích hay ý chí chủ quan trong quá trình giải quyết vụ án hình sự như vậy thì chắn cán cân công lý ngày càng nghiêm minh.

Các nội dung của nguyên tắc “suy đoán vô tội”

- Không ai có thể bị coi là có tội khi tội phạm do họ thực hiện chưa được chứng minh theo đúng các quy định của BLTTHS và chưa được xác định bằng bản án kết tội đã có hiệu lực pháp luật của tòa án.

- Trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan điều tra, VKS. Bị can, bị cáo có quyền nhưng không buộc phải chứng minh là mình vô tội.

- Buộc tội phải dựa trên chứng cứ. Bản cáo trạng của VKS và bản án kết tội của tòa phải dựa trên các chứng cứ khẳng định chắc chắn về lỗi của người bị buộc tội trong việc thực hiện tội phạm. Mọi nghi ngờ về lỗi của bị can, bị cáo nếu không thể loại trừ được theo trình tự, thủ tục luật định và khi chưa có sự thống nhất trong việc giải thích, áp dụng các quy phạm pháp luật đều phải được giải quyết theo hướng có lợi cho họ.

Đọc thêm

Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thực sự của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng

PGS.TS Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương, nguyên Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản
(PLVN) - Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là quy luật phát triển tất yếu, là nguyện vọng và sự lựa chọn của Nhân dân. Sự lãnh đạo của Đảng là yếu tố then chốt để bảo đảm tính Đảng, tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong việc xây dựng và vận hành Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật Hội thảo tham vấn ý kiến về đề xuất sửa đổi Nghị định hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật Hội thảo tham vấn ý kiến về đề xuất sửa đổi Nghị định hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa
(PLVN) -Thực hiện Chương trình hỗ trợ pháp lý liên ngành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2021-2025 và Đề án về nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp giai đoạn 2021-2030 năm 2024, chiều ngày 04/11/2024, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật tổ chức Hội thảo tham vấn ý kiến về việc sửa đổi, bổ sung Nghị định số 55/2019/NĐ-CP ngày 26/4/2019 của Chính phủ về hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tại thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng.

Tổ chức đấu giá Quyền sử dụng đất tại Khu đất dịch vụ Đông Đạo, phường Đồng Tâm, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc

Đồng chí Phùng Huy Thọ - Đấu giá viên, phó Giám đốc phụ trách Trung tâm Dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc điều hành cuộc bán đấu giá
(PLVN) - Căn cứ Quyết định số 22/QĐ-TNMT ngày 18/9/2024 của Phòng Tài nguyên và Môi Trường về việc phê duyệt kết quả lựa chọn đơn vị thực hiện đấu giá QSD đất đối với 05 thửa đất thuộc dự án: Khu đất dịch vụ Đông Đạo, phường Đồng Tâm, thành phố Vĩnh Yên; Hợp đồng dịch vụ đấu giá quyền sử dụng đất số 24/2024/HĐ-DVĐGQSDĐ ngày 23/9/2024 ký giữa Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc với Phòng Tài Nguyên và Môi Trường thành phố Vĩnh Yên. Vừa qua, Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản tỉnh Vĩnh Phúc tổ chức bán đấu giá thành công 5/5 ô đất với tổng giá khởi điểm là 17.316.000.000 đồng.

Hơn 400 học sinh tham dự phiên tòa xét xử lưu động tại Lào Cai

Hơn 400 học sinh tham dự phiên tòa xét xử lưu động tại Lào Cai
(PLVN) -  Ngày 4/11/2024, tại Trường THCS Bắc Cường, Tòa án nhân dân Thành phố Lào Cai đã tổ chức phiên tòa xét xử lưu động vụ án hình sự mua bán, tàng trữ trái phép chất ma túy. Phiên tòa có sự tham dự của cán bộ, giáo viên và hơn 400 học sinh trường THCS Bắc Cường, thành phố Lào Cai.

Đoàn công tác của Bộ Tư pháp tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12

Đoàn công tác của Bộ Tư pháp tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12
(PLVN) -Nhận lời mời của Bộ trưởng Lập pháp Chính phủ Hàn Quốc, trong khuôn khổ chuyến thăm và làm việc tại Hàn Quốc, ngày 01/11/2024, Đoàn công tác của Bộ Tư pháp do Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc làm Trưởng đoàn đã tham dự Hội nghị chuyên gia pháp luật Châu Á lần thứ 12 (ALES 12) tại Seoul, Hàn Quốc.

Bình Định ban hành Quy chế phối hợp trong quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất

Ảnh minh họa
(PLVN) - UBND tỉnh Bình Định vừa ban hành Quy chế phối hợp trong quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất nhằm kịp thời giải quyết các yêu cầu của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn về đăng ký biện pháp bảo đảm.

Khởi công xây dựng "Mái ấm Tư pháp" tại Lào Cai

Khởi công xây dựng "Mái ấm Tư pháp" tại Lào Cai

(PLVN) -  Ngày 1/11/2024, tại thôn Nậm Lòn, xã Cốc Lầu, huyện Bắc Hà đã diễn ra lễ khởi công xây dựng nhà "Mái ấm Tư pháp" cho ông Hầu Seo Dỉ - Công chức Tư pháp - Hộ tịch xã Cốc Lầu bị sập và hư hỏng hoàn toàn căn nhà cấp 4 mới xây do ảnh hưởng của cơn bão số 3 gây ra.

Sửa đổi quy trình ban hành văn bản pháp luật, tạo thuận lợi cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội

TS. Đinh Văn Minh, Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế- Thanh tra Chính phủ
(PLVN) - Nên xem xét lại cách quy định như hiện nay chỉ cho phép Chính phủ quy định chi tiết những điều khoản được xác định ngay trong luật. Thực tế xây dựng các văn bản hướng dẫn đã gặp không ít khó khăn từ quy định này và để không bị “bó tay” trước yêu cầu thực tiễn đặt ra trong quá trình triển khai luật, các Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành với tên gọi là “các biện pháp bảo đảm thi hành”. Điều này cần được cân nhắc, điều chỉnh trong thời gian tới để tránh tình trạng "tự trói tay" mình rồi lại phải cố gắng "tự giải thoát" như hiện nay

Cán bộ Tư pháp - Hộ tịch Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tuỵ với tư pháp cơ sở

Anh Dương Chính Nghĩa 20 năm tận tụy với công việc tư pháp ở cơ sở.
(PLVN) - Anh Dương Chính Nghĩa, công chức tư pháp - hộ tịch xã Tượng Sơn, huyện Thạch Hà (Hà Tĩnh) đã có gần 20 năm gắn bó với công việc tư pháp - hộ tịch ở cơ sở. Với địa bàn rộng, đông dân cư nhưng anh Nghĩa luôn tâm huyết, trách nhiệm, yêu nghề, nỗ lực hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao và luôn là “lá cờ đầu” triển khai các mô hình điểm về phổ biến, giáo dục pháp luật tại Hà Tĩnh.

Bạc Liêu: Bồi dưỡng, tập huấn kiến thức về nghiệp vụ giám định tư pháp

Bạc Liêu: Bồi dưỡng, tập huấn kiến thức về nghiệp vụ giám định tư pháp
(PLVN) - Ngày 2/11, Sở Tư pháp tỉnh Bạc Liêu chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp tổ chức lớp bồi dưỡng nghiệp vụ giám định tư pháp cho cán bộ, công chức, viên chức làm công tác giám định tư pháp trên địa bàn tỉnh, nắm rõ các quy định của pháp luật về giám định tư pháp, một số kỹ năng pháp lý cơ bản, cần thiết của người giám định viên tư pháp.

Chủ quyền nhân dân trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

GS.TS Trần Ngọc Đường, Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội
(PLVN) - Tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ quyền nhân dân xuyên suốt trong tư duy lý luận và quan điểm, đường lối của Đảng ta về xây dựng nhà nước, từ nhà nước dân chủ nhân dân, rồi nhà nước chuyên chính vô sản và hiện nay là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cốt lõi trong quan điểm về chủ quyền nhân dân là tư tưởng chính quyền thuộc về nhân dân.