Nhằm tìm ra nguyên nhân cốt lõi của việc giải ngân vốn đầu tư công chậm và định hướng trong giai đoạn tới, chiều qua (2/10), Ủy ban Kinh tế và Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội đã tổ chức phiên giải trình về tình hình triển khai thực hiện Luật Đầu tư công và kế hoạch đầu tư công trung hạn 2016 - 2020.
Mất gần 2 năm xây dựng Nghị định hướng dẫn
Tại phiên giải trình, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cho biết, sau khi Luật Đầu tư công có hiệu lực (ngày 1/1/2015), Chính phủ đã chỉ đạo các cơ quan liên quan triển khai xây dựng, ban hành 7 nghị định hướng dẫn thi hành Luật. Công tác hoàn chỉnh các nghị định hướng dẫn đã kéo dài gần 2 năm, bắt đầu từ tháng 2/2015 cho đến tháng 12/2016 mới hoàn thành. Điều đó đã ảnh hưởng nhất định đến việc phổ biến, tập huấn và áp dụng thống nhất các quy định liên quan đến đầu tư công trong cả nước trước khi bước vào chu kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn 2016-2020 và kế hoạch đầu tư công năm 2016.
Nhận định về những thành quả của Luật này, Bộ KH&ĐT khẳng định: Luật đã khắc phục tình trạng đầu tư phân tán, dàn trải trong đầu tư công, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư theo đúng mục tiêu, định hướng của chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Việc ban hành Luật cũng là căn cứ pháp lý để tăng cường công tác phòng chống tham nhũng, khắc phục tình trạng cửa quyền, nhũng nhiễu trong quản lý đầu tư công.
Nhưng sau một thời gian triển khai thực hiện Luật và các Nghị định hướng dẫn, thực tế đã phát sinh nhiều vấn đề liên quan đến công tác quản lý đầu tư
công. Chẳng hạn, một số dự án có tỷ lệ cấu phần xây dựng nhỏ (như dự án mua tài sản, ứng dụng công nghệ thông tin) nhưng lại được phân loại là dự án có cấu phần xây dựng phải thực hiện các quy trình, thủ tục như một dự án xây dựng nên mất nhiều thời gian để hoàn chỉnh thủ tục, trong khi tỷ lệ cấu phần xây dựng trong các dự án này là không đáng kể. Cùng với đó, tiêu chí phân loại dự án nhóm A cũng là một vướng mắc điển hình, nhiều dự án đầu tư tại địa bàn có di tích quốc gia đặc biệt có quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản, nhưng theo quy định là dự án nhóm A, phải trình Thủ tướng Chính phủ quyết định chủ trương đầu tư, quy trình thủ tục thực hiện chuẩn bị đầu tư, thực hiện dự án là rất phức tạp, qua nhiều cấp quản lý, mất nhiều thời gian.
Những bất cập trên xuất phát từ quy định của Luật, nhưng cũng không ít vướng mắc phát sinh từ quá trình thực thi. Đó là, một số cơ quan, đơn vị vẫn chưa nắm vững và nhận thức đầy đủ các quy định của luật và các nghị định hướng dẫn thi hành, nên trong việc triển khai thực hiện ở nhiều đơn vị vẫn còn lúng túng, triển khai thực hiện một số quy định còn chưa phù hợp, đề xuất và triển khai thực hiện một số nội dung không đúng với các quy định của pháp luật, trái thẩm quyền. Một số nơi chấp hành các quy định pháp luật về đầu tư công chưa nghiêm, chưa thực hiện đầy đủ các quy định về phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, thẩm định nguồn vốn và khả năng cân đối vốn, bố trí vốn không phù hợp với các nguyên tắc, tiêu chí Quốc hội, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã đề ra, vì vậy phải điều chỉnh kế hoạch giao vốn nhiều lần và kéo dài thời gian giao vốn; theo dõi, đánh giá, kiểm tra kế hoạch, chương trình, dự án thực hiện chưa sát sao, chưa đầy đủ v.v…
Ngoài ra, khi thực hiện, giữa quy định của Luật Đầu tư công với Luật Bảo vệ môi trường cũng chưa có sự thống nhất. Cụ thể, Luật Bảo vệ môi trường quy định: Báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án đầu tư được phê duyệt là căn cứ để cấp có thẩm quyền phê duyệt chủ trương đầu tư. Nhưng theo Luật Đầu tư công, hồ sơ trình phê duyệt chủ trương đầu tư chỉ yêu cầu báo cáo đánh giá sơ bộ tác động môi trường, các giải pháp bảo vệ môi trường. Sự quy định khác nhau trên đã gây khó khăn trong quá trình triển khai các dự án đầu tư công, nhất là đối với các dự án có quy mô lớn, dự án quan trọng quốc gia.
Tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý
Như vậy, sau ba năm được ban hành, một bộ luật được cho là đổi mới vẫn chưa được thực hiện một cách nền nếp. Trước những khó khăn, bất cập trên, căn cứ tình hình thực tế tốc độ giải ngân vốn đầu tư công các tháng đầu năm đạt thấp, Bộ KH&ĐT đã được giao chủ trì xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đầu tư công theo trình tự rút gọn.
Trước đó, tại Nghị quyết số 70 về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu đẩy nhanh tiến độ thực hiện và giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công ban hành ngày 3/8/2017, Chính phủ cho biết 6 tháng đầu năm giải ngân vốn đầu tư công chỉ đạt 25,6% dự toán được Quốc hội thông qua. Điều này ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, giảm hiệu quả huy động và sử dụng vốn đầu tư công. Nguyên nhân chủ yếu là giao vốn còn chậm; thủ tục đầu tư xây dựng còn phức tạp, công tác phối hợp và chỉ đạo điều hành ở một số bộ, ngành và địa phương còn thiếu quyết liệt.
Tuy nhiên, Bộ này cho rằng những quy định chặt chẽ của Luật Đầu tư công chỉ là một phần nguyên nhân và chỉ tác động đến những khâu trước khi giao kế hoạch vốn đầu tư công. Điều này cơ bản sẽ được tháo gỡ khi Luật đi vào cuộc sống và các đối tượng liên quan làm quen dần với những trình tự, thủ tục mới. Cùng với đó, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cũng cho rằng, Luật Đầu tư công là luật mới, ban hành lần đầu tiên, lại liên quan đến quyền lợi, trách nhiệm của tất cả các bộ, ngành, địa phương nên không tránh khỏi còn vướng mắc, có những cách hiểu, cách làm khác nhau.
