Tín hiệu mừng là, những năm gần đây, lĩnh vực này đã thu hút đa dạng đối tượng, lứa tuổi, đặc biệt là giới trẻ, với nhiều ấn phẩm kỳ công, tỉ mỉ, được giới chuyên môn đánh giá cao.
 |
| Dòng sách di sản đang có những hướng tiếp cận mới mẻ, đưa di sản tới gần công chúng hơn. |
Khi người trẻ say mê
Sách về di sản cung cấp nhiều kiến thức chuyên môn, từ đó nâng cao cảm nhận thẩm mỹ, cũng như tinh thần trách nhiệm của cộng đồng đối với công tác bảo vệ, bảo tồn di sản trong cuộc sống hiện đại. Trong đó có không ít tác phẩm phải mất từ 5 đến 10 năm để tìm kiếm, tập hợp tư liệu, nghiên cứu, phân tích, phục dựng/tái hiện và hoàn thiện sách.
Do vậy, một thời gian dài, dòng sách này xuất phát chủ yếu từ các trung tâm nghiên cứu, bảo tàng, các hội thảo chuyên môn về bảo tồn di sản… Ví dụ với chủ đề dòng tranh dân gian, các cuốn sách như: “Dòng tranh dân gian Đông Hồ” do Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội và NXB Thế giới thực hiện, đã đưa ra cái nhìn bao quát, toàn diện về xuất xứ, lịch sử, kỹ thuật về dòng tranh dân gian đặc biệt nổi tiếng này; Sau đó, “Dòng tranh dân gian Kim Hoàng” cũng là tư liệu quý giá về một dòng tranh vốn được cho là “đã bị chìm trong quên lãng”, được người đọc hâm mộ đến mức hiện nay không còn ấn bản nào trên thị trường.
Hoặc cũng có thể nhắc tới cuốn “Song xưa phố cũ” của họa sĩ Trần Hậu Yên Thế đã đem đến cho độc giả sự ngạc nhiên về khả năng dung hợp văn hóa Ðông - Tây của cha ông ta trong trang trí sắt mỹ nghệ trong quá trình người Pháp đô hộ Việt Nam. Trần Hậu Yên Thế cũng là chủ biên cuốn “Phác họa Nghê - Gã linh vật bên rìa” mà theo các nhà phê bình mỹ thuật, “đây là tài liệu quý cho việc khẳng định giá trị của linh vật thuần Việt, nhằm đẩy lùi hiện tượng “xâm thực” của linh vật ngoại lai”.
Hiện nay, với nhiều cách làm khác nhau của nhiều nhóm tác giả khác nhau, sách về di sản đã và đang góp phần đưa di sản đến gần hơn với công chúng. Cùng xuất phát từ tình yêu đối với nền văn hóa di sản nước nhà, không ít tác giả trẻ thuộc lứa 8x, 9x đã không ngại khó ngại khổ “khai phá” những cách tiếp cận mới mẻ trong nghiên cứu di sản.
Đơn cử, cũng về tranh dân gian, nhóm S-River, sáng lập bởi nhà thiết kế Trịnh Thu Trang đã cho ra mắt cuốn sách “Họa sắc Việt từ tranh Hàng Trống”, hướng đến ứng dụng của tranh Hàng Trống vào trang trí, thiết kế mỹ thuật đương đại.
Mặt khác, cuốn “Hoa văn Ðại Việt” của nhóm Đại Việt Cổ Phong được coi là cuốn sách tô màu đầu tiên được “số hóa” từ những họa tiết hoa văn trang trí nổi tiếng của Việt Nam qua các triều đại, Lý, Trần, Lê cho đến triều Nguyễn. Cuốn “Lịch sử thư pháp Việt Nam” của Nguyễn Sử đưa ra cái nhìn bao quát cùng những tranh luận liên quan đến thư pháp Việt Nam lâu nay. Hay cuốn “Ngàn năm áo mũ” của Trần Quang Ðức giải thích các kiểu dáng, quy chế của các loại áo mũ được sử dụng trong cung đình và dân gian Việt Nam, giai đoạn từ 1009 – 1945.
Đáng nói, những cuốn sách này chú trọng đến những độc giả phổ thông. Không chỉ đảm bảo về nội dung, cuốn sách còn đảm bảo thiết kế bìa bắt mắt, tăng cường hình ảnh, bản vẽ để nâng cao hiệu quả trực quan, để độc giả dễ tiếp cận hơn với kiến thức chuyên môn.
Không ít thách thức
Có thể thấy, tình trạng “mạnh ai nấy làm”, nguồn kinh phí eo hẹp đang là hạn chế lớn nhất đối với xu hướng phát triển dòng sách này. Dòng sách di sản có yêu cầu cao về chuyên môn, do vậy “kén” bạn đọc hơn so với các dòng sách đại trà khác. Nhiều di sản không dễ để tiếp cận (ví dụ: hiện vật đã bị rạn nứt, phong hóa, không còn nguyên bản nên việc phục dựng, họa lại sẽ thiếu chính xác); bên cạnh đó, nếu nguồn quỹ hạn hẹp, không ít nhóm tác giả phải cam chịu “đứt gánh giữa đường” dù ý tưởng có triển vọng đến đâu. Một phương thức phổ biến hiện nay là gây quỹ từ cộng đồng. Hình thức này có nhược điểm là tính ổn định không cao.
Chưa kể, sách về di sản, cơ bản vẫn chưa dễ tiếp cận với đông đảo công chúng và số đầu sách được yêu thích chưa nhiều. Tuy nhiên, nhu cầu đọc sách chuyên môn về văn hóa – nghệ thuật không phải là không có, đặc biệt là đối tượng người nước ngoài, giới nghiên cứu, học giả, người làm trong lĩnh vực văn hóa – nghệ thuật.
Chị Phương Thảo, du học sinh tại Đại học Myeongji (Hàn Quốc) với chuyên ngành Lịch sử Mỹ thuật, chia sẻ: “Khi trở về Việt Nam, tôi cảm thấy hơi sốc vì các đầu sách hay về mỹ thuật Việt Nam hay mỹ thuật thế giới đều rất khó tìm. Khác ở Hàn Quốc, tư liệu sách văn hóa – nghệ thuật rất phong phú, hầu như nhà sách nào cũng có các khu sách chuyên ngành. Những đầu sách hiếm có thể được tìm thấy ở nhà sách lớn hoặc nhà sách online”.
Nếu tham chiếu với nước ngoài, dòng sách về di sản văn hóa – nghệ thuật luôn giành được sự đầu tư, mối quan tâm nhất định. Còn ở trong nước, các đầu sách về văn hóa Hàn, Nhật, Âu, Mỹ…. xuất hiện ở các nhà sách, tủ sách của người Việt có thể nhiều hơn các đầu sách về văn hóa Việt Nam.
Thiết nghĩ, khơi mạch dòng sách di sản sẽ tạo dựng một kho tàng kiến thức vô giá về di sản văn hóa không chỉ với người Việt, mà còn có thể gây tiếng vang trên cộng đồng quốc tế. Cuối năm 2018, có một cuốn sách gây chú ý là “Di sản văn hóa phi vật thể Hà Nội trong đời sống đương đại”, được Trung tâm Thông tin và Mạng lưới quốc tế về di sản văn hóa phi vật thể khu vực châu Á - Thái Bình Dương (ICHCAP) tài trợ toàn bộ kinh phí.
Theo ông Kwon Huh - Tổng giám đốc ICHCAP: “Cuốn sách sẽ giúp nâng cao tầm nhìn của di sản văn hóa phi vật thể và xác định sự đa dạng văn hóa của Việt Nam, đặc biệt góp phần nâng cao nhận thức về di sản văn hóa phi vật thể của Hà Nội. Ấn phẩm này còn có thể được sử dụng làm tài liệu giáo dục và quảng bá di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam. Giá trị lớn hơn nữa là sách còn làm cơ sở để hoạch định chính sách bảo vệ di sản”.
Những đầu sách về nền văn hiến Việt Nam, viết bởi tác giả Việt Nam chưa xuất hiện trên các tủ sách, thư viện của các nước. Đáng suy ngẫm, trong quá khứ, văn hóa Việt Nam đã từng đi vòng quanh thế giới, đó là nhờ những cuốn sách của những học giả người Anh, Pháp như Charles Hocquard, Henri Oger, Langer, Goerge Manington,… với những tác phẩm kinh điển như “Tonkin” (1886), “Kỹ thuật của người An Nam” (1909), Con người An Nam (1913), “Huyền thoại người chiến sĩ” (1907)… mà đến nay vẫn được bạn đọc săn tìm.
