Chùa Bổ Đà có từ thời Lý (thế kỷ XI), được đại trùng tu vào thời Lê Trung Hưng - niên hiệu Bảo Thái (1720 - 1729) và thời Nguyễn (thế kỷ XIX); là một trong những trung tâm Phật giáo lớn thuộc thiền phái Lâm Tế, một trong những ngôi chùa độc đáo cổ kính và lớn nhất vùng đất Kinh Bắc. Đây cũng là nơi các vị tổ sư thuyết pháp đào tạo các tăng ni. Các bản khắc gỗ dùng để in ấn kinh sách ngày nay còn lưu lại bao gồm gần 2000 bản thuộc các bộ kinh luật Đại thừa, như: Lăng nghiêm chính mạch, Yết ma hội bản, Nam hải ký qui...để phục vụ cho việc đào tạo truyền bá kinh Phật. Bộ bản khắc này đã được công nhận là bảo vật quốc gia và là bộ bản khắc gỗ kinh Phật có niên đại lâu đời nhất ở Việt Nam.
Vườn tháp trong khuôn viên chùa với hàng trăm ngôi tháp cổ chứa xá lị, tro cốt nhục thân của hàng nghìn vị tăng, ni thuộc thiền phái Lâm Tế với diện tích gần 8000 m2 cũng là vườn tháp đẹp và lớn nhất Việt Nam. Điểm đặc biệt là các ngôi tháp đều được xây dựng bằng gạch, dùng đất, vôi mà vật để chít mạch và vẫn bền vững hàng trăm năm qua. Vườn tháp chùa Bổ Đà được xây dựng trong khoảng 300 năm, kể từ khi sư tổ có tên tục là Phạm Kim Hưng viên tịch. Đặc biệt, có ngôi tháp an táng tới 26 nhà sư, đây là những nhà sư là anh em cùng sơn môn, cùng tu một thầy, khi sống gắn bó với nhau nên khi qua đời vẫn muốn được nằm cạnh nhau.
 |
Có lẽ chính bởi có gần 1000 năm lịch sử và lưu giữ nhiều bảo vật quan trọng có tính lịch sử và văn hoá nên chùa Bổ Đà từng bị đạo chích viếng thăm rất nhiều lần. Năm 2009 chùa bị kẻ gian lấy mất 6 pho tượng phật, đầu năm 2016, kẻ trộm đã đột nhập lấy đi 1 chiếc chóe cổ và 4 lộc bình, năm 2017 lại mất pho tượng Quan âm Tổng tử. Sau sự việc trên, chúng tôi hỏi về việc tìm cách để bảo vệ cổ vật quý giá, “Nhà chùa đã lắp camera bảo vệ, hàng đêm cơ quan công an đều cử một chiến sỹ vào giúp nhà chùa canh giữ tuy nhiên với cơ sở vật chất sơ sài như hiện nay, nhà chùa rất lo lắng vì nạn mất cắp vẫn có thể xảy ra”- Thượng toạ Thích Tục Vinh, trụ trì chùa Bổ Đà cho biết.
Cũng về việc tăng cường công tác an ninh trật tự cho chùa Bổ Đà, ông Nguyễn Đại Lượng, phó chủ tịch huyện Việt Yên cho biết, ngày xưa chùa Bổ Đà chủ yếu là nơi tu tập của các tăng ni sơn môn. Hiện nay chùa đã mở rộng cho du khách vào thăm. Trong 3 năm gần đây, bình quân mỗi năm có từ 300 đến 500 ngàn người. Với quy mô đường vào hiện tại là chưa đáp ứng được việc đi thăm quan, đồng thời ảnh hưởng rất lớn đến an ninh trật tự.
 |
Cũng chính vì các yếu tố nói trên, năm 2016, nhà chùa đã xin phép xây dựng tam quan và cổng bảo vệ. Theo văn tự và bia đá còn lưu giữ tại chùa Bổ Đà, vào những năm đầu thế kỷ XX, cách đây hơn 100 năm, các nhà sư tu tập tại chùa cùng phật tử đã từng tiến hành xây dựng tam quan cho chùa Bổ Đà. Khi đó đường xá cũng như vận tải rất khó khăn, gỗ xây chùa được vận chuyển về từ phía Bắc, theo đường sông. Khi kéo bè gỗ dùng để xây dựng tam quan về đến khu vực Đáp Cầu, bè va vào đá ngầm và vỡ. Một phần gỗ trôi xuôi vớt được đã dùng xây chùa Đáp Cầu (Bắc Ninh). Một phần lớn gỗ được vớt lên xây cổng tam quan của chùa Yên Ninh (huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương). Trong quá trình xây dựng, một số chi tiết của công trình đã không được làm đúng theo thiết kế khiến cho công trình cổng bảo vệ tới nay vẫn dở dang.
Ông Nguyễn Đại Lượng, phó chủ tịch UBND huyện Việt Yên cho biết: “Góc độ địa phương, chúng tôi cho rằng cổng Tam quan là nơi rất có ý nghĩa đối với các ngôi chùa nói chung, chùa Bổ đà nói riêng, mong muốn được giữ gìn Tam quan như là các thầy ở Sơn môn đã xây dựng. Việc xây dựng cổng chùa cũng rất có ý nghĩa trong việc đảm bảo an ninh trật tự. Với các yếu tố nói trên, chúng tôi mong muốn được chính phủ, Bộ VH-TT-DL cho phép để các thầy thực hiện Tam quan, cổng một cách phù hợp vừa là theo di nguyện của các bậc tiền tổ và cũng góp phần vào việc phát huy giá trị của di sản”.
Dư luận nhân dân tại huyện Việt Yên, xã Tiên Sơn (Bắc Giang) cũng như nhiều người dân lo lắng về việc bảo vệ các di sản quý giá của chùa Bổ Đà mong muốn sớm có giải pháp phù hợp cho việc xây dựng cổng bảo vệ của ngôi chùa có nhiều giá trị độc đáo và cổ kính bậc nhất ở vùng kinh Bắc.
