Những người phụ nữ đầy tiềm năng
GS.TS. Nguyễn Hữu Minh - Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam công bố số liệu, tính trung bình người phụ nữ ở các gia đình DTTS phải làm việc nhà nhiều hơn so với nam giới gấp gần 1,5 lần. Khoảng cách giới về thời gian làm việc nhà khác nhau theo các nhóm dân tộc và khu vực. Chênh lệch giữa thời gian làm việc nhà của nam giới và phụ nữ các dân tộc theo chế độ mẫu hệ là 1,5 lần, trong khi đó với dân tộc theo chế độ phụ hệ là 0,7 lần.
Hiện nay, tại nhiều cộng đồng DTTS, phụ nữ vẫn đảm nhiệm những vai trò chính trong các công việc đồng áng như gieo hạt, chăm sóc nương rẫy, trồng trọt, buôn bán, chăn nuôi. Ngoài ra, họ vẫn phải chăm sóc chồng con và buộc phải làm những công việc “thêm” như trồng rau, nuôi gà vịt, lên rừng hái quả, nấm để bổ sung thức ăn cho gia đình.
Phần lớn những người phụ nữ DTTS đều cần cù, chăm chỉ, nỗ lực. Họ hoàn toàn có khả năng làm chủ cuộc sống của mình. Bản thân họ có những vốn “tài nguyên” đáng quý như kinh nghiệm trồng trọt, sản xuất, buôn bán, chăn nuôi, sắp xếp công việc. Đặc biệt, hiện nay các sản vật vùng cao đang trở thành món đặc sản được nhiều người “săn đón” ở các thành phố lớn, đây là cơ hội để những người phụ nữ DTTS thể hiện tài năng.
Tuy nhiên, thực tế, còn nhiều dân tộc vẫn giữ những hủ tục lạc hậu trói buộc người phụ nữ. Ví dụ như tảo hôn, không cho con gái đến trường đi học. Theo Báo cáo của Ủy ban Dân tộc miền núi và các nghiên cứu của một số tổ chức quốc tế cho thấy, tỷ lệ kết hôn sớm của trẻ em đồng bào DTTS là 21,9%, trong đó, bé gái kết hôn sớm là 23,5% và bé trai là 20,1%. Vì vậy, nhiều người phụ nữ DTTS buộc phải nghỉ học, lấy chồng sớm. Trong mắt người chồng và gia đình chồng, vị thế của người vợ (con dâu) tương đối thấp. Phần lớn họ không được coi trọng. Cả cuộc đời của những người phụ DTTS chỉ quanh quẩn trong nhà và nương rẫy. Họ “thờ chồng, chăm con”, đổi lại là cuộc sống cơ cực, mờ nhạt, không có vị thế trong xã hội.
Một số liệu thống kê cho biết, trong tổng số hơn 14 triệu người DTTS ở nước ta hiện nay, phụ nữ chiếm 49,8%. Tỷ lệ phụ nữ và nam giới tương đối cân bằng, nhưng phụ nữ (bao gồm trẻ em gái) DTTS là nhóm đối tượng yếu thế, phải chịu nhiều thiệt thòi trước những tác động tiêu cực của các tập quán đã lỗi thời. Đặc biệt là bất bình đẳng trong tiếp cận các nguồn lực kinh tế và thị trường lao động, ví dụ như tỷ lệ hộ DTTS do phụ nữ làm chủ hộ (năm 2019) được vay vốn ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội năm 2019 chỉ đạt 15,8% trên tổng số hộ vay ngược lại tỷ lệ hộ vay nam giới cũng cao hơn chủ hộ là nữ giới.
Mặc dù có vai trò then chốt, đóng góp quan trọng trong cuộc sống và cộng đồng. Nhưng, thực tế, phụ nữ DTTS không phải là nhân vật có tiếng nói và đưa ra các quyết định cuối cùng liên quan đến hoạt động sản xuất và nuôi dạy con cái. Trong gia đình, người đàn ông có quyền quyết định hầu hết công việc. Ý kiến của phụ nữ chỉ mang tính chất tham khảo.
Nâng cao vị thế người phụ nữ từ những mô hình HTX
 |
Cần phát triển mạnh mẽ mô hình HTX giúp phụ nữ DTTS phát triển kinh tế, nâng cao vị thế. (Nguồn: Bộ VH,TT&DL) |
Theo Điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 DTTS của Tổng cục Thống kê vào vài năm trước đây, nữ DTTS ít khả năng tiếp cận những công việc làm công hưởng lương, được pháp luật lao động bảo vệ. Có tới hơn 83% việc làm của lao động nữ DTTS là tự làm trong lĩnh vực nông nghiệp, so với tỷ lệ tương ứng của nam DTTS là 79,16%. Việc làm của nữ DTTS thường không bền vững và dễ bị tổn thương; không thuộc đối tượng điều chỉnh của Bộ luật Lao động; không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp bắt buộc.
Thực hiện theo Quyết định số 01/QĐ-TTg ngày 3/01/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Hỗ trợ HTX do phụ nữ tham gia quản lý, tạo việc làm cho lao động nữ đến năm 2030”, đến nay mô hình kinh tế tập thể Hợp tác xã (HTX) góp phần tích cực triển khai các chương trình, giải pháp, thực hiện có hiệu quả các chỉ tiêu về bình đẳng giới. Điều này, hỗ trợ phụ nữ đồng bào DTTS không chỉ phát triển kinh tế mà còn phát triển toàn diện, nhất là những phụ nữ khuyết tật, phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn.
Tại tỉnh Kon Tum, nơi tập trung nhiều đồng bào DTTS, Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) tỉnh đã thành lập được 138 mô hình kinh tế tập thể, HTX với hơn 2.000 thành viên tham gia, trong đó có hơn 80% thành viên tham gia mô hình là phụ nữ DTTS. Đề án đã góp phần hình thành các mô hình phát triển kinh tế tập thể, làm thay đổi “nếp nghĩ, cách làm”, giúp các thành viên phụ nữ tăng thu nhập, vươn lên thoát nghèo.
Lấy ví dụ như HTX Dục Nông (xã Đăk Dục, huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum) được thành lập vào 5 năm trước với 9 thành viên là phụ nữ dân tộc Giẻ Triêng tham gia. HTX chế biến và kinh doanh các loại sản phẩm đặc trưng của địa phương như: rượu nếp cẩm, thịt gác bếp, thổ cẩm... Với sự quan tâm của chính quyền địa phương, HTX được hỗ trợ hơn 300 triệu đồng để xây dựng nhà trưng bày sản phẩm. Sau gần 5 năm hoạt động, hiện nay doanh thu của HTX đạt trên 1 tỷ đồng/năm, qua đó giúp cho các thành viên là phụ nữ DTTS có thêm nguồn thu nhập, nâng cao đời sống gia đình.
Như Hà Giang, một tỉnh miền núi biên giới phía Bắc còn nhiều khó khăn. Dân số trên 89,2 nghìn người (nữ chiếm 49,5%), chủ yếu là đồng bào DTTS. Những năm qua, được sự hỗ trợ của tỉnh, nhiều phụ nữ DTTS đã mạnh dạn đầu tư khởi nghiệp, biến những thử thách thành cơ hội và khẳng định được vị thế. Như HTX Mường Hoa có 9 hộ gia đình là thành viên, trong đó có 5 hộ nghèo, 1 hộ cận nghèo, 2 hộ gia đình chính sách. HTX Mường Hoa hoạt động trong lĩnh vực sản xuất các đồ thủ công truyền thống, như thổ cẩm, hương thảo mộc, trà thảo dược. Các sản phẩm của HTX được làm dựa theo nguyên tắc tận dụng tối đa nguyên, vật liệu sẵn có trong tự nhiên để sáng tạo ra những sản phẩm hoàn thiện, thu hút người tiêu dùng và khách du lịch, đặc biệt là khách nước ngoài.
 |
Những người phụ nữ DTTS đóng vai trò quan trọng trong gia đình và xã hội. (Ảnh minh họa - Nguồn: Báo DTPT) |
Ngoài sản xuất các mặt hàng, nhiều HTX còn chủ động đưa hàng hóa lên sàn thương mại điện tử để đem sản phẩm chất lượng đến gần hơn với người tiêu dùng trên cả nước. Như HTX Nông, lâm nghiệp và Dịch vụ thương mại tổng hợp Po Mỷ, thị trấn Đồng Văn, với mục tiêu hình thành hệ thống cung cấp thực phẩm đặc trưng từ nguồn nông sản sạch quê hương gồm mật ong bạc hà, quả lê, củ sâm khoai, rau, củ sạch. Đồng thời, chủ động xây dựng các điểm giới thiệu sản phẩm nông sản, HTX đã triển khai thành công chuỗi cửa hàng “Về bản” tại Hà Nội và liên kết với nhiều địa phương trên cả nước. Song song với các chuỗi cửa hàng, HTX tiếp tục quảng bá, bán hàng tại các sàn giao dịch thương mại điện tử như: Postmart, Lazada, Sendo, Tiktok, Shopee... và thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt. Thị trường khách hàng online chiếm đến 70 - 80% tổng mức bán lẻ của HTX.
Thực tế, nhờ có những HTX, cuộc sống của người phụ nữ DTTS đã thay đổi rất nhiều. Họ có thể cùng nhau hợp tác, kinh doanh, buôn bán. Họ được hỗ trợ phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững là một trong những cách làm hiệu quả để xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc. Thành công từ các phong trào, mô hình kinh tế của phụ nữ toàn tỉnh đã góp phần phát triển kinh tế gia đình, nâng cao thu nhập cho hội viên, xây dựng, khẳng định thương hiệu sản phẩm địa phương.
Để tiếp tục phát triển mạnh mẽ mô hình HTX hỗ trợ người phụ nữ làm kinh tế, ngoài sản phẩm cần đổi mới, nâng cấp chất lượng, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào buôn bán, kinh doanh ở các HTX vô cùng quan trọng. Bà Đỗ Thị Thu Thảo, Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam chia sẻ, các hoạt động hỗ trợ phụ nữ DTTS phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững được các cấp Hội Liên hiệp Phụ nữ trên cả nước tích cực triển khai thực hiện. Qua đó nâng cao quyền năng kinh tế giúp phụ nữ DTTS thay đổi nếp nghĩ, cách làm, nâng cao vị thế trong gia đình, cộng đồng và xã hội, thúc đẩy bình đẳng giới. Tuy nhiên, cần chú trọng ứng dụng công nghệ 4.0 trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, góp phần để phụ nữ vùng đặc biệt khó khăn tiếp cận được công nghệ, nâng cao giá trị sản xuất và sản phẩm, cải thiện đời sống, xóa đói, giảm nghèo thúc đẩy bình đẳng giới trong vùng đồng bào DTTS.
