Khi người thân mất, dù là ai, ở dân tộc nào trên thế giới đều thể hiện một nỗi đau và thể hiện sự chia sẻ với người đã khuất bằng nhiều hình thức khác nhau. Nhưng người Ba Na ở một số xã thuộc huyện Kbang, Gia Lai lại có cách thể hiện vô cùng khác biệt, đó là: Đập đầu vào tường và dao đâm vào đùi.
Thể hiện nỗi đau bằng đập đầu và dao đâm
Chúng tôi đến làng Tờ Nơr , làng Kung, làng Buông Lưới thuộc xã Sơ Pai, một xã thuộc vùng sâu, vùng xa của huyện Kbang vào một ngày cuối tháng tư 2013. Hiện nay các bản làng này đã được nhà nước đầu tư đầy đủ từ điện, đường, trường, trạm. Đời sống văn hóa đã được nâng lên, nhưng nơi đây vẫn còn một số hủ tục tồn tại từ ngày xưa, đó là việc đập đầu vào tường và đâm dao vào đùi mỗi khi có người thân qua đời.
Làng Kung nằm nấp sau một quả đồi, cả làng có hơn 100 nóc nhà với gần 400 nhân khẩu. Ban ngày người lớn đi rẫy gần hết, chỉ còn lại trẻ con và người già. Đi sâu vào trong làng chúng tôi tìm mãi mới thấy hai chị em trong một gia đình có khả năng tiếp chuyện và trả lời những điều chúng tôi tìm hiểu, đó là Y Nhung và Y Nhuần.
 |
| Hai chị em Y Nhung và Y Nhuần đang dệt vải và trao đổi với chúng tôi |
Khi biết chúng tôi muốn tìm hiểu về tục đập đầu và dao đâm thì cả hai chị em có vẻ như ngại ngùng nên liên tục từ chối và thoái thác, phải động viên mãi họ mới chịu kể. Y Nhung bảo, do cả hai chị em đang mang bầu nên không thể đi rừng được chỉ có thể ở nhà nấu cơm và dệt vải mà thôi. Cách đây ba năm, khi cha em qua đời lúc đó có hai anh trai và một đứa em trai đã dùng dao đâm vào đùi rất đau, kêu khóc thảm thiết, thấy vậy một số thanh niên trong bản chơi thân với các anh chúng em cũng có người dùng dao đâm vào đùi như vậy, có người đã đập đầu vào cây cột trong nhà máu chảy ra nhiều trông rất sợ.
Vì biết trước sẽ có chuyện này nên chúng em đã chuẩn bị bông băng để băng bó cho cho mọi người. Xong việc này có một số thanh niên trong làng chạy vào rừng kiếm lá cây về đắp để cầm máu và mấy ngày sau vết thương đã lành.
Gần nhất là cách đây hơn một tháng có cha của một người bạn của hai anh trai không may qua đời, khi đến thăm hỏi thấy nhà họ đau đớn nên cả hai anh trai và một số người con của nhà đó cũng đã đâm dao vào đùi như vậy và tỏ lòng thương tiếc.
Tiếp lời chị,Y Nhuần cũng chia sẻ: Ở đây khi có đám ma là hầu như cả làng đến để xem và chia sẻ nỗi đau với gia đình người đã khuất. Tụi em cũng hay đi chia sẻ mỗi khi bản làng có ai qua đời, vì thế nên thấy được rất nhiều cảnh tượng con trai thì đâm dao vào đùi, con gái thì đập đầu vào tường trông rất thảm thương.
Khi được hỏi tại sao lại phải làm như vậy thì cả hai chị em trả lời rằng vì rất xót thương người chết, một số người bạn của người chết cũng làm vậy chứng tỏ họ cũng thương người đã khất như con cái trong nhà.
Chịu đau để... có bạn
Chia sẻ với chúng tôi về tục lệ này, anh Nguyễn Văn Quê- Chủ cây xăng Hùng Quê, tại xã Sơ Pai cho biết: “Tôi là dân Thái Bình vào đây lập nghiệp từ năm 1982 đến nay, nên tôi biết rất rõ về những phong tục của bản làng nơi đây. Đó là một chuyện bình thường của họ mỗi khi có người nhà qua đời, mình mà đến thăm hỏi thấy họ làm như vậy mà mình không làm theo thì lập tức có người nhà sẽ hỏi rằng: Không đâm dao vào đùi hay không đập đầu à? Họ thấy mình sợ đau và có phần thoái thác thì lập tức họ sẽ hỏi: Thế không thương cha mình, không thương mình à?
Những lúc đó mình chỉ còn cách trả lời là ở quê mình thương tiếc không bao giờ làm thế, vì làm như thế đau lắm mình không dám làm đâu. Và cứ mỗi lần như thế họ sẽ tỏ ý không hài lòng với mình.
Mình rất phục vì họ có các bài thuốc mà chỉ cần hái ở trong rừng là có thể hết bệnh ngay, vết thương mau lành mà không bao giờ có bất kỳ biến chứng, hay nhiễm trùng gì cả.
 |
| Gìa làng Jít thuộc làng Tờ Nơr đang trao đổi với chúng tôi |
Dù ở đây rất lâu và rất thân với họ nên tôi có ý muốn xin các bài thuốc đó của họ nhưng họ luôn từ chối và nói rằng họ không dám cho người ngoài làng vì như thế sẽ bị dân làng quở trách và phạt vạ một con trâu đó.”
Để hiểu sâu hơn về tục lệ này, chúng tôi đã vào làng Tờ Nơr gặp già làng Jít, già làng cho biết: Tục lệ đập đầu vào cột nhà, vào tường và đâm dao vào chân đã có từ rất lâu rồi, tục lệ này từ các ông cha truyền lại. Khi người thân qua đời mình làm thế để chứng tỏ sự đau đớn với người thân khi mất. Vì người mất họ sẽ có cuộc sống mới ở thế giới bên kia. Mà thế giới bên đó rất khổ cực và lạnh giá nên người thân rất đau xót khi cha, mẹ của họ phải như vậy. Cũng như tục lệ chia của cho người thân khi mất là sự đồng cảm của gia đình khi người thân sẽ cần những vật dụng để sống như ở cõi trần vậy.
Khi được hỏi làm như vậy sẽ rất đau đớn và sợ hãi vậy sao dân làng không từ bỏ đi? Già làng cho biết: Cũng có nhiều nhà họ đã bỏ không làm như vậy nữa rồi, mình có thằng con tên là Nghi nó cũng làm như vậy khi ông nội nó mất, và nó cũng làm như vậy rất nhiều lần khi có người trong làng mất.
Chúng tôi hỏi sang Nghi: Khi làm vậy anh có đau không thì Nghi trả lời là đau lắm nhưng nếu không làm vậy thì không có ai chơi với mình cả, vì họ nói không thương người trong làng nên mình lại phải làm.
Chúng tôi nói việc này là rất nguy hiểm và thực tế không phải cứ làm vậy mới chứng minh được với mọi người là mình thương người chết, sao già làng không khuyên họ từ bỏ đi. Già làng trả lời rằng: có cán bộ xã đã nhiều lần tuyên truyền, già làng cũng đã khuyên dân làng, nhưng có người họ nghe, có người họ chưa nghe đâu.
Trao đổi với chúng tôi về việc này, bà Nguyễn Thị Hồng Phương- Trưởng phòng Tư pháp huyện Kbang cho biết: Năm nào chúng tôi cũng có kế hoạch tuyên truyền về việc xóa bỏ các hủ tục của đồng bào, nhưng việc này không phải ngày một ngày hai mà đông bào đã nghe ra, phải tuyên truyền miết thôi .
Ngọc Anh
