Kiểm toán dự án PPP: Nhiều bất cập và kẽ hở về cơ chế, chính sách

Ngân sách thất thoát, phí đè năng người dân và doanh nghiệp

Phát biểu tại Hội thảo “Dự án PPP và vai trò của KTNN” do KTNN tổ chức sáng nay - 3/3, GS, TS Đoàn Xuân Tiên - Phó tổng KTNN - nhấn mạnh: “Bên cạnh những lợi ích không thể phủ nhận của các dự án PPP, trong thời gian vừa qua, chúng ta đã gặp rất nhiều vấn đến liên quan đến quản lý, điều hành, khai thác các dự án PPP và đã gây ra không ít bức xúc trong dư luận xã hội”. 

Báo cáo của KTNN cho biết, từ năm 2016 đến năm 2019, KTNN đã thực hiện kiểm toán 84 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT giao thông và 50 dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT. 

Kết quả kiểm toán cho thấy, đối với kiểm toán 84 dự án BOT giao thông, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 4.684,4 tỷ đồng, bằng 3,4% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó nhiều dự án có tỷ lệ xử lý tài chính lớn từ 11% đến 13% giá trị được kiểm toán. Đồng thời, KTNN đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn so với phương án ban đầu của 81 dự án là 300 năm, trong đó có dự án giảm thời gian nhiều nhất là 13 năm 01 tháng 12 ngày. 

Đối với kiểm toán 50 dự án BT, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 9.102 tỷ đồng, bằng 13,78% tổng giá trị được kiểm toán, trong đó có những dự án tỷ lệ kiến nghị xử lý tài chính lớn từ 27% đến 29% giá trị được kiểm toán. 

“Vấn đề đặt ra là nếu các dự án BOT, BT thời gian qua không được kiểm toán thì số tiền thất thoát sẽ rất lớn, mức độ chịu phí sẽ đè nặng lên đầu người dân, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và ngân sách nhà nước (NSNN) sẽ thất thoát lớn….”- ông Lê Tùng Lâm, Phó Chánh Văn phòng KTNN, nhấn mạnh 

Những hạn chế, tồn tại của dự án BOT, BT thời gian qua đã được KTNN chỉ ra như: Hầu hết các dự án BOT, BT được kiểm toán đều thực hiện theo hình thức chỉ định thầu dẫn đến giảm tính cạnh tranh và minh bạch trong công tác lựa chọn nhà đầu tư, tiềm ẩn rủi ro, thất thoát, lãng phí và chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án; Một số nguồn thu, chi phí phát sinh trong quá trình thực hiện các dự án PPP chưa được hướng dẫn quản lý...

Một nguyên nhân nữa là hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về đầu tư theo hình thức PPP từ trước đến nay đang dừng lại ở Thông tư và Nghị định hướng dẫn, khi triển khai còn nhiều vướng mắc, gây quan ngại cho các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư nước ngoài. Việc nhà đầu tư được tự lựa chọn các đơn vị tư vấn thiết kế, thi công, giám sát dẫn tới không đảm bảo tính khách quan, dễ xảy ra thất thoát.

Trong khi đó, công tác quản lý, giám sát của các cơ quan quản lý nhà nước chưa được thực hiện thường xuyên, đầy đủ  theo chức năng, nhiệm vụ được giao…

PPP có phải là dự án đầu tư công?

Vấn đề được đề cập nhiều nhất là sự không đồng bộ giữa một số văn bản pháp luật với Luật NSNN, Luật KTNN.

Đặc biệt tại dự thảo Luật PPP vừa được trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIV vào tháng 10/2019 vừa qua chưa coi dự án PPP là dự án đầu tư công, các tài sản hình thành từ dự án PPP không phải là tài sản công, mà chỉ coi phần “Vốn nhà nước hỗ trợ xây dựng công trình, hệ thống cơ sở hạ tầng” và “Vốn nhà nước hỗ trợ xây dựng công trình phụ trợ, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư” là tài sản công.

Như vậy, KTNN chỉ kiểm toán phần này thay vì coi cả dự án PPP là dự án đầu tư công, các tài sản hình thành từ dự án PPP đều là tài sản công và các hoạt động liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài sản công là đối tượng kiểm toán của KTNN theo đúng tinh thần của Hiến pháp và quy định của Luật KTNN.

Ông Nguyễn Ngọc Phương - Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội Tỉnh Quảng Bình - đã dẫn lại số liệu kết quả kiểm toán các dự án BOT, BT năm 2019, trong đó KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 72.873 tỷ đồng, đồng thời kiến nghị sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ, thay thế 154 văn bản nhằm bịt lỗ hổng về cơ chế, chính sách, tránh thất thoát, lãng phí tài chính công, tài sản công… 

Tuy nhiên, về lâu dài, đại biểu Nguyễn Ngọc Phương đề nghị, để xử lý tận gốc vấn đề thất thoát trong các dự án PPP, cần có một giải pháp tổng thể, vĩ mô. Ông đề nghị ban hành Luật PPP để quy định hành lang pháp lý về hoạt động nhà nước trong đầu tư theo phương thức PPP trong đó nhấn mạnh, phát huy vai trò của KTNN. 

“Để tránh việc “sân sau”, lợi ích nhóm trong thẩm định, phê duyệt, triển khai các dự án PPP, cần có thêm vai trò KTNN để đánh giá, xác nhận, kết luận…, tách bạch rõ ràng, cụ thể vốn của Nhà nước và vốn của nhà đầu tư, cũng như kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công…”- Ông Phương đề nghị.