Chữ Hiếu cũng cần... hiện đại hóa?

Theo cội nguồn văn hóa, chữ Hiếu được hiểu theo ba nghĩa căn bản là đối xử tốt với cha mẹ, noi theo chí hướng của tổ tiên và giữ tang lễ cho đúng cách. Ở thời nay, cái nghĩa đầu tiên và quan trọng nhất của chữ Hiếu là đối xử tốt với cha mẹ đã phần nhiều bị “lung lay” bởi hoàn cảnh sống, nếp nghĩ, buộc người ta phải trăn trở về một câu hỏi: Phải chăng chữ Hiếu cũng cần được hiện đại hóa?.

Hình chỉ mang tính minh họa (internet)

Vô ơn cũng là bất hiếu

Cha mẹ già sống cùng với con cái, con cái phải chăm sóc cha mẹ khi về già – đối với người Việt Nam đây dường như là một nếp nghĩ khó thay đổi. Thế nên, khi tiếp cận với nền văn hóa phương Tây, nơi người già sống quây quần trong nhà dưỡng lão, tháng đôi lần con cháu vào thăm, nhiều người Việt cho rằng đó là những ông bà già bất hạnh và con cháu họ bất hiếu.

Nhưng, hiện nay, mô hình nhà dưỡng lão tự nguyện đã xuất hiện nhiều ở Việt Nam. Nhiều người cao tuổi thích sống ở đây hơn ở nhà vì họ được chăm sóc thường xuyên, có bạn bè để trò chuyện, sinh hoạt đúng giờ, thay vì cả ngày ở nhà thui thủi một mình một bóng khi con cháu đi làm vắng, tối về phải 8-9 giờ mới được bữa cơm.

“Tôi quyết định ở trong này một mình, con cũng mời về nhưng tôi ngại lắm. Tôi sinh hoạt có giờ giấc quen rồi, ở nhà 7-8h tối mới ăn cơm, suốt ngày ở nhà một mình xem ti vi buồn lắm”; “Tôi có 2 con trai và 2 con gái, con trai thì mở cửa hàng còn con gái đều ở riêng cả rồi. Chân đi đau lắm nhưng các cháu cũng làm gì có thời gian chăm sóc, chúng còn phải đi làm”; “Ở nhà chẳng có ai nói chuyện ngoài xem vô tuyến, con cháu về lại chuyện trò vài câu rồi nó đi đường nó. Tôi có bệnh tiểu đường mấy chục năm rồi, vào đây họ chăm sóc mình tốt hơn, có gì mình kêu luôn”… là ý kiến của một số cụ cao niên đang sống tại Trung tâm chăm sóc người cao tuổi Phù Đổng đã chứng minh cho điều này.

Từng có nhiều năm nghiên cứu về gia đình, bàn về vấn đề này PGS.TS Lê Thị Quý – Viện nghiên cứu giới và phát triển cho rằng tuổi già không có nhu cầu nhiều về vật chất mà nhu cầu lớn nhất của các cụ bây giờ là tình cảm của con cháu đối với mình để thấy không bị con cháu vô ơn. Đó là niềm vui cực kỳ đơn giản nhưng lại khó thực hiện trong xã hội ngày nay.

Sự thiếu thời gian chăm sóc của con cái đối với cha mẹ rất phổ biến hiện nay, nhưng điều chúng ta quan tâm hơn tức là sự thiếu tình thương của con cháu đối với các cụ, đấy mới là chuyện đáng bàn. Nhiều người con cho rằng trách nhiệm của cha mẹ phải nuôi mình lớn lên, đấy là việc phải có, là “nợ đồng lần”, nên không cảm thấy có trách nhiệm, yêu thương cha mẹ. Trong khi ở đời, làm người, nhận được sự giúp đỡ của người ngoài, người xa lạ dù chỉ củ khoai lúc đói thôi cũng phải thấy biết ơn.

Hiếu nghĩa ở tâm

Biết là cụ cao tuổi đang sống ở Trung tâm chăm sóc người cao tuổi Phù Đổng trên đây không trách móc gì con cái và thấy hài lòng với cuộc sống hiện tại của họ, nhưng dù sao nghe cũng thật chạnh lòng. Để từ đó băn khoăn, phải chăng thời nay chữ Hiếu đã bị xâm phạm (trong khi theo quan niệm xưa bất hiếu là tội thứ 7 của “Thập ác”). Vậy để bảo toàn, chữ Hiếu cũng cần được hiện đại hóa cách hiểu, cách thể hiện?.

Ở góc độ Phật giáo, Sư thầy Thích Đàm Lan - Trụ trì chùa Bồ Đề (Gia Lâm, Hà Nội) cho rằng, trong các gia đình hiện đại, không hẳn mọi thành viên đã hoàn toàn thờ ơ với chữ Hiếu, nhưng biểu hiện của nó cũng có không ít điều thay đổi. Nhiều lúc, nhiều nơi, chữ Hiếu khó có cơ hội thể hiện. Ví dụ đơn giản như con cái đi làm về mệt, nhìn mâm cơm đạm bạc do bố mẹ ở nhà chuẩn bị thấy nặng nề, khó chịu, thế là buông lời trách móc mà không biết đó cũng là việc làm phạm vào hiếu hạnh...

“Để dung hòa chữ Hiếu với đời sống hiện tại, để khơi thông bế tắc thì tự thân mỗi người phải biết điều chỉnh bản thân bằng nhiều cách. Hiếu nghĩa vẫn là nét đẹp của đạo lý làm người, nó không phụ thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện sống mà do ý thức quyết định”, sư thầy Thích Đàm Lan khẳng định.

Cội nguồn của chữ Hiếu xét cho cùng đó là sự biết ơn cha mẹ. Bởi không có cha mẹ thì cũng không có chúng ta ngày nay. Thế nên, theo PGS.TS Lê Thị Quý nếu như con người có hiểu biết, có văn hóa, lòng biết ơn đối với cha mẹ mình, sẽ khắc phục được điểm mà chúng ta gọi là mặt trái của xã hội hiện đại ngày nay. Cùng là thiếu thời gian như nhau, nhưng người con có hiếu sẽ luôn tìm mọi cách để nghĩ về cha mẹ, có cách chăm sóc cha mẹ dù là nhỏ nhưng kịp thời để các cụ vui lòng.

Xuân Hoa – Mai Hương