Tướng Cư và những ký ức trực tiếp tham gia bảo vệ Lễ Độc lập ngày 2/9/1945

Theo tư liệu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam (tư liệu được khai thác vào năm 2017), năm 1945, sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Trung tướng Phạm Hồng Cư khi đó là một chiến sỹ Việt Minh 19 tuổi đã hăng hái tham gia Đội Tự vệ chiến đấu Cứu quốc thành Hoàng Diệu (ĐTVCĐCQ). Đây là lực lượng vũ trang địa phương do Thành ủy Hà Nội thành lập để bảo vệ các cơ quan của Trung ương, Xứ ủy và Thành ủy Hà Nội.

Và một nhiệm vụ đặc biệt với người chiến sỹ trẻ ấy là Đội có vinh dự được bảo vệ Lễ đài Độc lập tại Quảng trường Ba Đình trong ngày 2/9/1945. Đối với người chiến sĩ trẻ ngày ấy, ký ức được chứng kiến thời khắc lịch sử trọng đại khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập mãi mãi là niềm tự hào, đồng thời cũng là trách nhiệm của cả một thế hệ những người mang trong mình lời thề độc lập.

Tư liệu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.

Chia sẻ với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Trung tướng kể, công tác bảo vệ Lễ đài Độc lập ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội được chia làm ba vòng bảo vệ do ba lực lượng đảm nhiệm, gồm: các đơn vị Giải phóng quân từ chiến khu về Hà Nội trực tiếp bảo vệ Lễ đài ở vòng trong. Sở Liêm phóng Bắc Bộ (tổ chức đầu tiên của Công an nhân dân) ở vòng hai, dưới chân Lễ đài, trực tiếp bảo vệ các thành viên Chính phủ lâm thời. ĐTVCĐCQ thành Hoàng Diệu được giao nhiệm vụ bảo vệ vòng ngoài cùng. Ngoài ra, còn các lực lượng quần chúng như: Thanh niên cứu quốc, Công nhân cứu quốc… tuy dự mít tinh nhưng có ý thức cùng bảo vệ Chính phủ lâm thời.

Ngày 2/9/1945, đồng chí Đỗ Đức Kiên trong Ban chỉ huy của ĐTVCĐCQ thành Hoàng Diệu vinh dự dẫn hai trung đội đến Quảng trường Ba Đình làm nhiệm vụ bảo vệ Lễ Độc lập. Trung đội Tô Hiệu được phân công trực tiếp làm hàng rào danh dự, còn trung đội Hà Huy Tập của tôi được phân công bảo vệ vòng ngoài Lễ đài….

Đội hình dự mít tinh ngày Lễ Độc lập gồm đủ các thành phần, tầng lớp trong xã hội: thanh niên cứu quốc mặc áo sơ mi cộc quần ngắn, phụ nữ cứu quốc thướt tha trong tà áo dài, công nhân cứu quốc với đồng phục quần xanh áo trắng, dân quân ngoại thành thì áo nâu thắt lưng chẽn, phụ nữ nông thôn mặc áo tứ thân đầu vấn tóc, các cháu thiếu nhi nhảy múa theo nhịp trống, các cụ phụ lão, các nhà sư, các cố đạo nữa.

“Tất cả mọi người đều phấn khởi chờ đón sự xuất hiện của phái đoàn Chính phủ lâm thời. Lúc đoàn xe của Chính phủ lâm thời tiến vào Quảng trường, tôi quan sát thấy đó là một đoàn xe màu đen, hai bên có công an đi bảo vệ và bước lên Lễ đài là một ông cụ dẫn đầu đoàn đại biểu Chính phủ lâm thời. Lúc đó tôi chưa biết cụ là ai, chỉ đến khi nghe giới thiệu và Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, giọng nói pha âm sắc tiếng Nghệ An.

Thế là đồng chí Hoàng Phương (một trong những chỉ huy của trung đội) ghé sát vào tai tôi nói: “này, này cậu có biết không, ông cụ là Nguyễn Ái Quốc!”. Tôi bỗng nghẹn ngào sung sướng, vì từ lâu chúng tôi đã biết Nguyễn Ái Quốc đi tìm đường cứu nước, thế mà hôm nay Người đã về”, tư liệu về Trung tướng dẫn lại.

Khi nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, cả biển người im phăng phắc lắng nghe tiếng nói của Người. Sau khi Bác đọc Tuyên ngôn độc lập thì đến toàn thể quốc dân tuyên thệ. Sau mỗi lời thề, toàn thể đồng bào đều giơ tay hô lớn “xin thề!”.

Trong phần chia sẻ của mình với Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Trung tướng nhớ lại: “Khi giơ tay thề, nước mắt tôi và đồng đội cứ thế trào ra. Đó là vì sao? Đó là vì sự hạnh phúc tột bậc của những người đã từng trải qua thời nô lệ, mất nước, hôm nay trở thành công dân của nước Việt Nam độc lập. Từ ngày đó, chúng tôi mang theo lời thề độc lập trong trái tim đi vào hai cuộc kháng chiến cho đến ngày thống nhất đất nước. Thế hệ chúng tôi đã hoàn thành lời thề độc lập, thế hệ ngày nay phải giữ gìn, xây dựng đất nước...”

Trung tướng Phạm Hồng Cư xúc động khi gặp lại các nữ chiến sĩ Trường Sơn. Ảnh: Thanh Thuận

Còn theo lời ông kể trên Báo Công an nhân dân, ngày 25/8/1945, nghĩa là chỉ một tuần sau khi giành được chính quyền, Thành ủy Hà Nội quyết định thành lập ĐTVCĐCQ Hoàng Diệu. Vừa thành lập vài ngày, ĐTVCĐCQ Hoàng Diệu được giao ngay trọng trách là làm hàng rào danh dự bảo vệ lễ đài trên quảng trường Ba Đình lịch sử, nơi Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân đồng bào và Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn độc lập (2/9/1945).

Suốt những ngày ấy, cả Hà Nội tràn ngập niềm hân hoan và chìm trong rừng cờ đỏ sao vàng. Người Hà Nội xuống đường náo nức dạo quanh phố phường như để đón nhận làn gió mới, được tắm mình trong không khí ngày hội. Hà Nội chưa bao giờ hồ hởi như thế. Đâu đâu người ta cũng bàn tán về những vị chỉ huy tài giỏi của Việt Minh, về cuộc khởi nghĩa cướp chính quyền.

Trước khí thế sục sôi của cách mạng các thế lực thù địch vô cùng tức tối. Nhưng trước những đoàn quân cách mạng oai phong quần soóc áo cộc tay, nhìn mũ vải calô đội lệch, chúng không dám ho he, không dám gây ra một hành động khiêu khích nào.

Sáng hôm ấy trời trong xanh, gió lồng lộng tung bay một rừng cờ đỏ sao vàng. Hồ Chủ tịch dẫn đầu Chính phủ lâm thời bước lên lễ đài giữa tiếng hoan hô vang dội.

Cả hàng chục nghìn người dân thủ đô và các tỉnh xung quanh đã vô cùng xúc động rưng rưng lệ khi nghe Bác hỏi “Đồng bào nghe tôi nói có rõ không?”. Giọng của Người ấm áp làm sao! Giọng của Người có sức truyền cảm, thấm sâu vào tâm khảm, vào trái tim của muôn dân nước Việt.

Để bảo đảm an ninh và sự bình yên của lễ hội Độc lập, Đội ĐTVCĐCQ Hoàng Diệu cũng như các lực lượng vũ trang khác đã chấp hành nghiêm chỉnh mệnh lệnh, nêu cao tinh thần trách nhiệm, đề cao cảnh giác, đoàn kết chặt chẽ, hỗ trợ lẫn nhau và khôn khéo xử lý trong mọi tình huống. Cả hôm trước và ngày đêm 2/9 năm ấy họ không ngủ, mà cứ mãi râm ran trò chuyện về những điều diễn ra trong Lễ Độc lập, về Cụ Hồ, về Tuyên ngôn độc lập.

Sau sự kiện này uy tín và sự tin cậy đối với ĐTVCĐCQ Hoàng Diệu ngày càng được nâng lên. Đội còn được vinh dự đặc biệt cử một số cán bộ, chiến sĩ đi trực tiếp bảo vệ Bác Hồ và nhiều trụ sở quan trọng của các cơ quan Đảng và Mặt trận Việt Minh.

Nhân kỷ niệm 75 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 (1945-2020), Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức trưng bày chuyên đề “Ngày độc lập 2/9”. Dịp này, Tướng Cư bồi hồi nhớ lại những ký ức trực tiếp tham gia bảo vệ Lễ Độc lập ngày 2/9/1945.

Tiếc thương thay, tháng 2 năm nay, Trung tướng Phạm Hồng Cư đã tạm biệt trần thế ở độ tuổi 95. Thế hệ lời thề độc lập như Tướng Cư, đang đều dần dần từ biệt trần thế. Nhưng lời thề bảo vệ một dân tộc độc lập thì vẫn còn nguyên vẹn!