Sông Đại An là một nhánh của sông Côn chảy qua địa phận các xã Cát Nhơn, Cát Thắng, Cát Tiến, Cát Chánh (huyện Phù Cát) và xã Phước Thắng, Phước Hòa (huyện Tuy Phước, Bình Định); sau đó hòa lưu vào đầm Thị Nại. Thời gian gần đây, tình trạng nhiều người đặt máy bơm hút cát dọc theo dòng sông để khai thác cát trái phép thường xuyên diễn ra, nhất là trên địa phận xã Cát Thắng.
Đáng nói, các máy hút cát đặt cách chân đê không xa, tiềm ẩn nguy cơ gây rỗng chân đê trong quá trình hoạt động. Bên cạnh đó, hoạt động bơm hút cát còn làm thay đổi dòng chảy, dẫn đến hiện tượng bên bồi, bên lở; ảnh hưởng không nhỏ đến mức độ an toàn đê sông, nhất là vào mùa lũ lụt.
Theo quan sát của chúng tôi, trên đoạn sông dài hơn 3km, từ khu vực đập Lão Tâm (xã Cát Thắng) đến thôn Chánh Đạt (xã Cát Tiến) thường xuyên có 2 - 3 máy bơm hút cát được các đối tượng “cát tặc” đặt nổi giữa lòng sông. Vào ban ngày, các đối tượng “án binh bất động”; đợi khi đêm xuống mới dùng ghe, sõng bơi ra khu vực đặt máy, sau đó cho máy hoạt động bơm hút cát. Riêng vào thứ bảy, chủ nhật và các ngày lễ, “cát tặc” thường tranh thủ hoạt động cả ngày lẫn đêm.
Sau khi hút cát từ sông lên, các đối tượng ngang nhiên tập kết ngay tại những bãi đất trống ven 2 bờ sông. Tại khu vực tràn Mỹ Bình (bờ Bắc) và tràn Phú Giáo (bờ Nam) của sông Đại An - thuộc địa phận xã Cát Thắng - chúng tôi nhận thấy nhiều đống cát được tập kết gọn gàng với khối lượng hàng ngàn mét khối. Tại những nơi tập kết cát đều được mở đường để phương tiện cơ giới ra vào chở cát đi tiêu thụ. Theo một số người dân địa phương, thì: Vào lúc sáng sớm hoặc chiều tối, xe tải chiến thắng, xe công nông, xe máy cày kéo thường vào bãi tập kết để “ăn” cát; sau đó chở đi nhiều nơi tiêu thụ với mức giá từ 300.000 - 500.000 đồng/xe.
Ông L.V.Đ., ở thôn Phú Giáo (xã Cát Thắng) cho biết: “Các đối tượng hút cát trộm bỏ ra 5 - 7 triệu đồng để mua sắm phương tiện máy móc; chỉ hoạt động chừng 1 tuần là thu hồi vốn, nên ngày càng có nhiều người tham gia hành nghề. Việc hút cát tràn lan trên sông Đại An làm thay đổi dòng chảy, gây nạn sa bồi thủy phá nhiều diện tích ruộng, đe dọa đê điều. Tác lại là vậy, nhưng không hiểu sao chính quyền địa phương và ngành chức năng liên quan chưa có biện pháp xử lý dứt điểm”.
Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Hồng, Phó Chủ tịch UBND xã Cát Thắng cho rằng: “Các đống cát ở dọc 2 bên bờ sông Đại An là khối lượng cát sa bồi vào đợt lũ cuối năm 2016 còn sót lại(?)”. Thế nhưng, khi xem xong hình ảnh về những đống cát với khối lượng hàng ngàn mét khối được tập kết gọn gàng, có rào chắn bảo vệ xung quanh do chúng tôi cung cấp, thì ông cho biết: “Tôi sẽ cho cán bộ địa chính - môi trường kiểm tra lại. Khoảng giữa tháng 5/2017, UBND xã cũng đã mời hộ ông Trung, Phước, Hải (trú xã Cát Thắng, những người có máy bơm hút cát-PV) làm việc, nhắc nhở và yêu cầu cam kết không khai thác cát trái phép. Tới đây, UBND xã sẽ thành lập đoàn kiểm tra, xử lý nghiêm các đối tượng khai thác cát trái phép trên khu vực sông Đại An”.
Qua tìm hiểu được biết: Không chỉ trên địa bàn xã Cát Thắng, tình trạng bơm hút cát trái phép còn xảy ra tại hạ lưu sông Đại An đoạn thuộc địa phận xã Phước Hòa, Phước Thắng - còn gọi là sông Dinh, nơi tiếp giáp với đầm Thị Nại. Tại đây, máy bơm hút cát cũng được các đối tượng đặt trôi nổi giữa sông, sau đó dùng ghe kéo di chuyển nhiều nơi, chờ đêm xuống thì hoạt động hút cát. Cát hút từ sông lên thường dùng để nâng nền nhà, nâng vườn dọc theo đê sông; ngoài ra, một lượng cát không nhỏ còn được xe tải chiến thắng, xe công nông chở đi tiêu thụ nhiều nơi.
Việc bơm hút cát trái phép trên sông Đại An không chỉ vi phạm các quy định về quản lý tài nguyên khoáng sản mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn đê sông. Do đó, chính quyền các địa phương và ngành chức năng liên quan cần tăng cường kiểm tra, kiểm soát và xử lý nghiêm những đối tượng vi phạm.
