Hạn mặn lịch sử tại miền Tây: Đừng vội vẽ ra nhiều dự án rồi đổ tiền vào

Một cánh đồng nguy cơ mất trắng do hạn mặn tại Kiên Giang.
Một cánh đồng nguy cơ mất trắng do hạn mặn tại Kiên Giang.
(PLVN) - Theo TS Trần Hữu Hiệp, có thể xem trận hạn mặn lịch sử năm nay là “liều thuốc thử” để củng cố tư duy thích ứng, cần đầu tư nâng cao năng lực cảnh báo sớm thiên tai để chủ động ứng phó. Tuy nhiên không thể lấy tình trạng hạn mặn khốc liệt của năm nay và năm 2016 để vẽ ra nhiều dự án rồi vội vã đổ tiền vào...

Hạn, mặn đang diễn ra gay gắt khiến một diện tích lớn vùng lúa, rau màu, thủy sản của 7 tỉnh ven biển Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và các địa phương lân cận bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nhiều hộ dân thiếu nước sinh hoạt. Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam nhận định, ngày 16/2 nước mặn đã xâm nhập sâu vào nội địa hơn đỉnh điểm trận hạn mặn lịch sử 2016.  

Nguyên nhân không chỉ do thời tiết cực đoan El Nino, mưa ít, đầu nguồn sông Mekong thiếu nước trầm trọng. Cùng với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, chính con người đã góp phần làm trầm trọng hơn tình trạng hạn mặn mà nguyên nhân chính đến từ tác động tài nguyên nước xuyên biên giới, những bất cập nội ngoại vùng ĐBSCL làm phá vỡ mối quan hệ sông-biển.

Giải pháp thích ứng thuận thiên 

Theo TS Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế ĐBSCL, các nghiên cứu khoa học đã chứng minh, lịch sử hình thành, kiến tạo, phát triển ĐBSCL hàng triệu năm qua là quá trình giao thoa sông-biển và nó vẫn đang tiếp tục diễn ra. Do vậy, con người phải nương theo quy luật để chủ động thích ứng, chứ không nên “liều mình chống chọi với tự nhiên”.

“Hạn mặn khốc liệt là tình huống thiên tai, song con người có thể chủ động thích ứng, giảm nhẹ thiệt hại, thậm chí khai thác điều kiện sinh thái mặn-lợ. Đó cũng là cách đã tạo ra kiến thức bản địa của người dân đồng bằng bao đời nay. Các bậc tiền hiền khai phá vùng châu thổ Cửu Long đã chống chọi với điều kiện khắc nghiệt của vùng đất mới. Lịch sử hàng trăm năm qua cho thấy, người dân nơi đây đã biết chủ động thích ứng thuận thiên, hợp địa, tôn trọng quy luật tự nhiên theo điều kiện thực tế”, theo TS Hiệp. 

“Người dân ven biển dùng lu, khạp để trữ nước ngọt mùa mưa dùng cho mùa khô. Thực tế, trong một số tiểu vùng bị hạn mặn nghiêm trọng vẫn có nhiều nông dân “né hạn” nhờ chủ động lịch thời vụ, sử dụng giống ngắn ngày, có những rẫy màu chủ động nước tưới, tránh được thiệt hại. Đó cũng là cách mà người đồng bằng đã hiện thực hóa thành công triết lý “sống chung với lũ, vượt lên đỉnh lũ” tạo ra nhiều kỳ tích lúa gạo, thủy sản, trái cây vừa qua”.

Tại ĐBSCL, nhờ chủ động cảnh báo sớm, nhiều trà lúa đông xuân đã được dịch chuyển lịch thời vụ sớm, nên né được hạn mặn. Các dự án điều tiết nước kịp đưa vào sử dụng đã giúp các địa phương trong vùng phòng chống hạn hán và xâm nhập mặn hiệu quả. Cống âu thuyền Ninh Quới nằm trên kênh Quản Lộ - Phụng Hiệp góp phần điều tiết mặn - ngọt cho 3 tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng và Hậu Giang, ngăn tác hại tình trạng xâm nhập mặn vùng lúa, hoa màu trong tiểu vùng. Tiểu dự án Măng Thít ở tỉnh Vĩnh Long, Trà Vinh, dự án Bắc Bến Tre, trạm bơm Xuân Hòa ở Tiền Giang cũng đã kịp hoàn thành vào cuối năm 2019 bước đầu ứng phó hạn mặn.

“Tuy nhiên, lâu nay, ta chỉ lo dùng nước ngọt trồng lúa, làm màu, lập vườn trồng cây, đào ao nuôi cá, quanh quẩn với sinh kế trong nội địa mà ít nhìn ra biển hoặc nghĩ hệ sinh thái nước mặn-nước ngọt luôn đối chọi nhau, nên chỉ biết làm đê ngăn mặn, giữ ngọt. Nhìn nước ngọt từ hệ thống sông Cửu Long đổ ra Biển Đông, biển Tây là “phí của trời cho”. Nhưng nước sông ra biển là hợp với tự nhiên, các dòng sông luôn tìm đường ra biển.

Nước ngọt chảy ra biển vừa tải dinh dưỡng phù sa, vừa làm cho biển mặn vừa phải, nhiệt độ vừa phải, tạo môi trường đa dạng sinh học cho nhiều loài thủy sản phát triển. Nhiều loài cá biển ở ĐBSCL sống được môi trường mặn, lợ, được vào, ra các cửa sông để sinh sản, phát triển”, TS Hiệp cho biết.

Chủ động thích ứng lâu dài

Theo TS Hiệp, trong bối cảnh mới, thách thức mới trước những tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng, hạn mặn diễn ra bất thường, tư duy thích ứng thuận thiên cần đựợc nâng tầm lên bằng việc rà soát, cập nhật, điều chỉnh quy hoạch tổng thể vùng, từng tiểu vùng, ngành, nhất là quy hoạch sản xuất, hạ tầng thủy lợi, giao thông.

Sản xuất nông nghiệp cần áp dụng “3 chuyển dịch”: dịch chuyển lịch thời vụ để “né hạn, mặn”, sử dụng giống phù hợp điều kiện hạn, mặn và mạnh dạn chuyển đổi cây trồng, vật nuôi hiệu quả kinh tế hơn cây lúa kèm theo là các giải pháp kỹ thuật, tín dụng, gắn với thị trường tiêu thụ nông sản để đảm bảo sự chuyển đổi thành công, tránh duy ý chí và hành chính hóa sản xuất.

Tiếp cận theo vùng, liên vùng, phối hợp liên ngành cùng hành động mới mong thích ứng trước các biến đổi tự nhiên và xã hội. Vừa phòng tránh dịch bệnh, vừa thích ứng, giảm tối thiểu thiệt hại hạn mặn gay gắt là một thách thức lớn. Những giải pháp công trình rất cần, nhưng các giải pháp phi công trình là không thể thể thiếu.

Chính quyền và người dân không thể ngồi chờ, nhưng cũng không nên đổ tiền vội vã vào các công trình cục bộ. Bài toán cân bằng tổng thể và yêu cầu “chi phí - lợi ích” cần được đặt ra trước tiên cho bất kỳ một quyết định đầu tư công trình vội vã nào.

TS Hiệp cho rằng, có thể xem trận hạn mặn lịch sử năm nay là “liều thuốc thử” để củng cố tư duy thích ứng, dựa trên nền tảng khoa học và thực tiễn. Cần đầu tư nâng cao năng lực cảnh báo sớm thiên tai để chủ động ứng phó. Chủ động thích ứng, nhưng không thể lấy tình trạng hạn mặn khốc liệt của năm nay và năm 2016 để vẽ ra nhiều dự án rồi vội vã đổ tiền vào các công trình đầu tư hao tiền, tốn của mà hiệu quả thấp.

Những giải pháp công trình rất cần, nhưng các giải pháp phi công trình là không thể thiếu. Không thể ngồi chờ, nhưng cũng không nên đổ tiền vội vã vào các công trình cục bộ. Bài toán cân bằng tổng thể, yêu cầu “chi phí - lợi ích” và nguyên tắc “không hối tiếc” cần được đặt ra trước tiên cho bất kỳ một quyết định đầu tư công trình nào.

“Lâu nay, chúng ta xây dựng hệ thống thủy lợi chủ yếu để thoát lũ, nay nên chuyển sang trữ ngọt và dùng nước tiết kiệm. Về lâu dài, để thích nghi với biến đổi khí hậu, hạn, mặn, trước hết cần tiếp cận linh hoạt đối với quy hoạch sử dụng đất. Cần ưu tiên đầu tư vào vùng lõi lúa gạo của ĐBSCL ở Tứ giác Long Xuyên và lưu vực phù sa sông Tiền, sông Hậu.

Phân biệt khu vực trồng lúa trọng yếu và không trọng yếu dựa trên sự phù hợp về sinh thái nông nghiệp, năng suất, tác động của biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, cần áp dụng phân vùng theo không gian, có chính sách hỗ trợ khác nhau ở vùng lõi, vành đai và các khu vực trồng lúa bình thường khác”, theo TS Hiệp.

Bên cạnh nước ngọt, cần xem nước mặn, lợ cũng là tài nguyên phát triển kinh tế biển, ven biển. Tránh ngăn mặn bằng cách can thiệp thô bạo. Chú trọng phát triển vùng duyên hải, vùng đặc quyền kinh tế, phát huy vị trí địa -kinh tế, chính trị của đồng bằng. Thích nghi với hạn, mặn, phát triển kinh tế ven biển, kinh tế biển xanh phù hợp chính là bước chuyển dịch căn bản để vùng đất phù sa vượt qua khỏi cái bóng của nông nghiệp lúa nước truyền thống.

Đọc thêm

Cháy một trường học ở Hà Nội

Cột khói đen bốc cao nghi ngút từ vụ cháy. Ảnh: CACC
(PLVN) - Vụ việc xảy ra vào khoảng 15h17' chiều ngày 16/3 tại Trường THCS Văn Quán, quận Hà Đông. Thời điểm này, bên trong trường vẫn tổ chức cho học sinh học tập.

Bạc Liêu: Thực hiện hiệu quả nhiều giải pháp phòng chống hạn, mặn

Tỉnh Bạc Liêu ưu tiên vận hành các công trình thủy lợi, vận hành hiệu quả các cống. (Ảnh: Trọng Nghĩa)
(PLVN) - Để chủ động và hạn chế đến mức thấp nhất những thiệt hại do hạn, mặn làm ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất của người dân ở Bạc Liêu, các cấp chính quyền, địa phương trong tỉnh đã tích cực triển khai các giải pháp gắn liền với thực tế sản xuất và tập quán sinh hoạt của người dân.

Quảng Nam hưởng ứng chiến dịch vì động vật hoang dã

Quảng Nam hưởng ứng chiến dịch vì động vật hoang dã
(PLVN) - Ngày 15/3, tỉnh Quảng Nam tổ chức triển lãm về Đa dạng sinh học và mitting hưởng ứng chiến dịch hành động vì động vật hoang dã. Đây là 1 trong chuỗi chương trình hưởng ứng lễ khai mạc Năm phục hồi đa dạng sinh học quốc gia - Quảng Nam 2024 – Chung sống hài hòa với thiên nhiên”.

Sắp tới nắng nóng có khả năng xuất hiện nhiều hơn

Ảnh minh hoạ: Ngọc Nga
(PLVN) -  Theo Trung tâm dự báo KTTV Quốc gia, khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ, hiện tượng nắng nóng và nắng nóng gay gắt có khả năng xuất hiện nhiều hơn so với trung bình nhiều năm trong tháng 7-8/2024, đề phòng xảy ra nắng nóng đặc biệt gay gắt.

Dự báo thời tiết cuối tuần này

Ảnh minh hoạ: Ngọc Nga
(PLVN) - Cuối tuần này (16-18/3) phía Đông Bắc Bộ và Thanh Hoá tiếp tục có mưa nhỏ, mưa phùn và sương mù rải rác. Phía Tây Bắc Bộ có nơi có nắng nóng, miền Đông Nam Bộ tiếp tục có nắng nóng.

Nhiều địa phương thực hiện tốt chính sách pháp luật liên quan đến chất thải nhựa

Biến rác thải từ các tàu đánh cá thành tiền.
(PLVN) - Một số địa phương đã đưa ra những chế tài để áp dụng các quy định cấm du khách mang và sử dụng đồ nhựa dùng 1 lần. Một số điểm du lịch nổi tiếng và địa phương khác có tiềm năng phát triển du lịch cũng đã áp dụng các giải pháp giảm thiểu lượng rác thải nhựa phát sinh. Theo nhận định của các chuyên gia về môi trường, các giải pháp này chắc chắn sẽ mang đến những tác động nhất định trong nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm nhựa của chúng ta...

Đề xuất ý tưởng dẫn nước từ Đông Nam Bộ chống hạn mặn cho miền Tây

Đoàn công tác kiểm tra hiện trường một công trình phục vụ công tác phòng, chống hạn mặn tại Bến Tre. (Ảnh: Trần Tiến)
(PLVN) - Dẫn nước từ sông Sài Gòn hoặc Đồng Nai cấp cho các tỉnh miền Tây để khắc phục tình trạng thiếu nước mùa hạn mặn là đề xuất được lãnh đạo UBND tỉnh Bến Tre đưa ra tại buổi khảo sát các công trình chống hạn mặn tại địa phương của Đoàn công tác Bộ NN&PTNT do Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp dẫn đầu, ngày 12/3.

Vườn Di sản Phong Nha tiếp nhận 3 con khỉ quý hiếm

Lực lượng chức năng tiến hành tiếp nhận các cá thể khỉ quý hiếm để chăm sóc và thả về môi trường tự nhiên.
(PLVN) - Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật (CHBT&PTSV), thuộc Ban quản lý Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng mới tiếp nhận 1 cá thể khỉ mặt đỏ và 2 cá thể khỉ vàng từ người dân ở huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình.