Lạc vào thế giới nghệ thuật đa chiều của Ngô Xuân Bính

Lạc vào thế giới nghệ thuật đa chiều của Ngô Xuân Bính
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) -  "Điêu khắc Ngô Xuân Bính không tả thực mà phá thực, tròng trành giữa chuẩn và lệch chuẩn, thậm chí siêu chuẩn. Bính không thể hiện vật thể tĩnh, đứng im, mà vật thể động. Pho tượng nào của anh người ta đều thấy chúng có xu thế vươn xa, đi tới, bay lên. Điều này tạo nên tính hoành tráng của điêu-khắc-Ngô-Xuân-Bính".

Vừa qua, tôi có dịp ghé thăm xưởng nghệ thuật của họa sĩ, điêu khắc gia Ngô Xuân Bính. Trước mắt tôi là hàng trăm bức tranh treo la liệt trên tường, hàng chục những công trình điêu khắc đồng, đá, gỗ nằm, ngồi, đứng trên sàn. Đây, có thể nói, là một thế giới nghệ thuật phong phú, sống động đến lạ kỳ. Chỉ riêng sức cơ bắp, sức cảm, sức nghĩ và sức sáng tạo để làm ra những tác phẩm này đã đòi hỏi người nghệ sĩ nguồn năng lượng khổng lồ của một hỏa diệm sơn Bước vào thế giới nghệ thuật của Bính, tôi không kìm giữ được những cảm xúc trí tuệ ập đến. Tôi như lạc bước vào chiều thứ tư trong không gian nghệ thuật của anh.

Hội họa là ấn tượng đầu tiên: Tranh Ngô Xuân Bính vẽ sơn dầu trên vải hoặc trên gỗ, sau đó tráng lên một lớp nhựa trong suốt như men gốm. Thoạt trông tranh Bính y như bức sơn mài. Anh gọi đó là sơn mài dương bản. Kỹ thuật này cũng chỉ mới được tìm tòi và thử nghiệm trong những năm gần đây. Nó thể hiện khao khát kiếm tìm những vật liệu mới, nghệ thuật vẽ mới để tỏ bày thẩm mỹ mới của thời đại. Nó phát huy được những ưu điểm của sơn mài truyền thống, mà nương theo cách gọi của Ngô Xuân Bính thì sẽ là sơn mài âm bản. Viết đến đây, tôi bỗng nhớ đến trong Hội nghị Tranh luận Văn nghệ Việt Bắc năm 1949, danh họa Nguyễn Đỗ Cung chê tranh sơn mài (âm bản, dĩ nhiên) hai điểm (1) thiếu chiều sâu và (2) không đủ màu sắc để phản ánh thực tiễn sinh động của cuộc Kháng chiến. Tranh sơn mài (dương bản) của Bính, tôi nghĩ, ít nhiều khắc phục được các nhược điểm này. Lớp men trong suốt ngoài việc chống chọi tốt thời tiết ẩm thấp và nóng lạnh bất thường, còn làm cho bức tranh lên nước thời gian, tạo ra các lớp đáy tranh qua khoảng trống của những gam màu phong phú của nghệ thuật sơn dầu. Nghệ thuật làm tranh này, quả thực, rất phù hợp với thể loại tranh trừu tượng nhưng không hoàn toàn non-figure của Bính. Đặc biệt, khách xem cảm thấy những hình thể trong tranh anh chuyển động, nhảy múa, phá vỡ sự tĩnh tại truyền thống của sơn mài. Tranh Bính, lúc này, từ nghệ thuật không gian trở thành nghệ thuật thời gian.

Hình như chưa thỏa mãn với tranh, một mặt phẳng hai chiều, nên ngọn núi lửa Ngô Xuân Bính chuyển sang làm tượng với các vật thể ba chiều: đồng, gỗ, đá. Cảm nhận vật liệu đầu tiên của tôi đây là các vật liệu nặng. Đồng cục, gỗ thiết, đá khối. Hơn nữa, các pho tượng đều có kích cỡ lớn, thậm chí lớn như tượng đài, nên nặng lại càng thêm nặng. Tôi hỏi Bính, như tượng đồng chẳng hạn, sao anh không làm rỗng, hoặc gò đồng cho nó nhẹ, dễ vận chuyển, lại tiết kiệm nguyên liệu. Bính cười em thích thế. Thích, trong nghệ thuật, là không giải thích gì hết hoặc giải thích tất cả. Cứ nhìn những khối tượng đồ sộ của anh như dầm chân, chôn chân vào đất/nền, hay đúng hơn như mọc lên từ nền/đất, tôi hoát ngộ. Hóa ra, với các kiến trúc sư, điêu khắc gia, họ đều là những nhà vật liệu học cả. Nhưng, để có thể trở thành một nghệ sĩ, kẻ biết biến vật liệu thành nghệ thuật. Và, để khiến một vật liệu trơ ỳ cất tiếng nói, thì ứng xử đầu tiên là phải khắc chế được bản tính/chất của vật liệu đó. Không phải ngẫu nhiên mà những ngôi nhà thờ bằng đá khổng lồ nhờ được xây theo phong cách Gothic bỗng cứ như muốn bay lên. Nhìn các khối tượng bằng vật liệu nặng này của Bính, tôi cũng có một cảm giác nhẹ nhõm như vậy. Nghệ sĩ đã chắp cánh cho tác phẩm.

Ngô Xuân Bính còn rất trọng đến khâu đánh màu cho tượng. Các pho đá, đồng và gỗ đều được làm sẫm màu, tùy vào từng vật liệu để anh chọn một sắc sẫm phù hợp. Bính đã tạo ra cho tác phẩm của anh, những pho tượng dương vật, những bộ ba, bộ bốn thiếu nữ chổng mông phô bày cái “hỏm hòm hom” (Hồ Xuân Hương), những cặp trai gái ở tư thế xuân tình nhất,… được lên màu thời gian, không phải là màu giả cổ, mà màu của những vật cổ/cổ vật như vừa đào lên từ những di chỉ đá cũ, đá mới. Đánh màu, Bính không chủ ý che giấu nguồn gốc vật liệu. Người xem vẫn nhận ra pho này bằng đá, pho kia bằng đồng, pho kìa bằng gỗ, nhưng thực tính của vật liệu thì không còn cảm thấy nữa. Như một món ăn, muốn ngon phải chế biến để làm mất cái tanh, cái hôi đi, nhưng khi thưởng thức vẫn nhận ra đó là thịt, là cá. Đấy gọi là nghệ thuật chế biến.

Ngô Xuân Bính là nghệ sĩ rất chú trọng đến thủ pháp nghệ thuật. Không chỉ anh hiểu rằng “nghệ thuật chính là thủ pháp” (Shklovsky), mà, quan trọng hơn, là thức nhận được sự khác nhau về nguyên tắc giữa văn học và mỹ thuật. Nếu với văn học, mỗi từ, chữ đều có nghĩa ở ngoài văn bản, còn ở mỹ thuật thì màu sắc, đường nét, hình khối chỉ có nghĩa khi nằm trong tác phẩm. Nên muốn chúng nói được, đối thoại được với người xem, điêu khắc phải cấp cho nó một ngữ pháp. Ngôn ngữ điêu khắc của Bính rất hiện đại, vừa cập nhật vừa cập thế giới. Là con nhà võ, phái võ Nhất Nam, sở trường ở cận chiến, đánh nhanh, dứt khoát và biến hóa. Là một thầy thuốc Đông Y, chuyên châm cứu, hiểu cơ thể người không chỉ từng bộ phận như giải phẫu nhân thể phương Tây, mà còn hiểu các huyệt đạo, kinh mạch, nhất là khí, “khí vận sinh động” (một nguyên lý thẩm mỹ của danh họa Tạ Hách). Bính hiểu con người một cách tổng thể, trong xu hướng vận động của nó, rồi sau đó thể hiện ra bằng những thao tác dứt khoát, hầu như nhất thành bất biến. Do vậy, Bính có khả năng đánh nhanh, thắng nhanh, đánh trúng, đánh đúng. Ngoài sự dồi dào ý tưởng do giàu trải nghiệm, thì, có lẽ, đây là lý do giải thích Bính sáng tác khỏe đến như vậy.

Tượng của Ngô Xuân Bính hầu như không có tên gọi. Có thể nhà điêu khắc muốn dành cái quyền đặt tên thiêng liêng cho người thưởng lãm. Còn nếu có (như Chí Phèo Thị Nở chẳng hạn), thì cái tên ấy cũng chỉ như tấm vé cửa vào thế giới nghệ thuật của anh. Một quần thể những dương vật, âm vật đứng độc lập hay thành cặp (đang giao hợp), thành nhóm. Một bầu, hay đúng hơn một quyển, năng lượng tính dục ăm ắp, tràn đầy. Nhưng không chỉ dục tính/libido của Freud, mà năng lượng sống/libido của Jung. Tượng Bính, vì thế, không khiêu dục (porno) mà hứng dục (erotic). Những cặp vú, bộ mông như núi đồi, cồn cát, những âm vật “bằng ba mẫu ruộng,” những dương vật “bắc cầu qua sông,” sản phẩm của những cử chỉ/thao tác thẩm mỹ rất hiện đại/đương đại. Nhưng nó vẫn không thôi ám gợi đưa tôi về với tục thờ sinh sôi nảy nở, như hình tượng Bà Banh qua những thao thiết Việt, ông Đùng bà Đà trong các lễ hội dân gian, thần Shiva (Linga và Yoni) của người Chăm, các “Vệ nữ nguyên thủy” mông to vú nở của Phi châu, Âu châu thời cổ sơ… Đặc biệt, tôi bị hút đến một pho Dương Vật gỗ. Trông xa như một thân cổ thụ, một cây vũ trụ nối liền trời và đất. Đến gần hóa ra dương vật ấy lại là một hiền triết Đông phương đang trầm tư mặc tưởng, mắt không nhìn đi đâu cả, mà nhìn thấy tất cả. Đặc biệt, hình tượng lấp lửng hai mặt này của Bính càng giống dương vật bao nhiêu thì càng giống hiền giả bấy nhiêu. Tôi bất giác muốn ngồi vào lòng pho tượng, dựa lưng vào cây vũ trụ, để thụ hưởng nguồn năng lượng thiêng đang lan tỏa ra. Nghệ thuật Ngô Xuân Bính đã đi từ bản năng, vô thức đến siêu thức, tâm linh.

Điêu khắc Ngô Xuân Bính không tả thực mà phá thực, tròng trành giữa chuẩn và lệch chuẩn, thậm chí siêu chuẩn. Bính không thể hiện vật thể tĩnh, đứng im, mà vật thể động. Pho tượng nào của anh người ta đều thấy chúng có xu thế vươn xa, đi tới, bay lên. Điều này tạo nên tính hoành tráng của điêu-khắc-Ngô-Xuân-Bính. Quả thực, một pho tượng, một bức tranh hoành tráng không phải là do kích thước “khủng” của nó, mà còn do sự tạo hình khiến nó trương nở, trương nở trong không gian, đặc biệt là trương nở về thời gian. Mà thời gian là chiều thứ tư trong nghệ thuật Bính. Mỗi pho tượng của anh đều có tính tự đầy đủ, một vật tự nó của Kant, một thế giới tự nó. Bởi thế, các pho tượng Bính, bất chấp kích cỡ, đều có tính chất tượng đài, đều trở thành tượng đài. Có điều trước đây, khi xây dựng tượng đài thì đều cần đến một không gian, một cảnh quan tương ứng để làm bệ đỡ cho nó. Ngày nay, nhiều khi trong những công trình kiến trúc hiện đại, thì tượng đài chỉ còn là một bộ phận của nó. Với tính chất tự trị của mình, tượng Bính có khả năng đứng một mình, chẳng những không bị kiến trúc lấn át, đè bẹp, mà thậm chí còn khắc chế được không gian kiến trúc xung quanh, bắt nó phải trở thành những bộ phận của tượng.

Suốt hành trình xem tranh tượng, tôi cứ băn khoăn tự hỏi về cái nghệ thuật động của Bính là do đâu. Hẳn là do những lực hút đẩy của các cực đối lập, như nặng – nhẹ, đặc – rỗng, không gian – thời gian, trong suốt – mờ đục, quá khứ – tương lai, Á – Âu, Việt Nam – thế giới, hồn nhiên – sâu thẳm, minh triết – triết học… Chính các chuyển động này đã mở ra những chiều kích thẩm mỹ mới, những không gian nghệ thuật mới. Trong thế giới nghệ thuật Ngô Xuân Bính, tôi tha hồ tự do du hành từ không gian này sang không gian kia, rồi tùy ý dừng lại ở nơi mình nhiều thích khoái thẩm mỹ nhất để cùng tác giả đồng sáng tạo, một mặt cùng lúc sống được nhiều cuộc đời, mặt khác kéo dài miên viễn đời sống của những tác phẩm nghệ thuật./.

Đọc thêm

Công Phượng lỡ chuyến du đấu Indonesia

Ông Troussier đứng trước nhiều thử thách trong chuyến làm khách tại Indonesia, Ảnh: VFF
(PLVN) - Công Phượng bị tái phát chấn thương cũ và phải nghỉ tập để điều trị hồi phục. Trong khi đó, hậu vệ Bùi Hoàng Việt Anh đã ổn định vết khâu ở môi và sẵn sàng ra sân thi đấu.

Điện Biên nhộn nhịp đón du khách

Điện Biên nhộn nhịp đón du khách
(PLVN) - Các di tích lịch sử, các thắng cảnh Điện Biên những ngày này rất đông người dân, du khách từ mọi miền đất nước đổ về tham quan, trải nghiệm...

Hạnh phúc trong mắt người trẻ

Hạnh phúc dù ở thời đại nào cũng gắn bó với tình thương yêu và lòng vị tha. (Nguồn: Thành Đoàn TP HCM).
(PLVN) - Hạnh phúc là đích đến của hầu hết mọi người trên thế giới này. Trong thời đại nào cũng vậy, niềm vui, hạnh phúc của con người có lẽ là được yêu thương, bao bọc, che chở lẫn nhau. Người trẻ ngày nay cũng như vậy, dù thời đại có thay đổi, nhưng cốt lõi của hai chữ “hạnh phúc” vẫn là tình thương yêu chân thành và lòng vị tha.

Họ trưởng thành hơn chúng ta nghĩ?

Một tinh thần khỏe mạnh chính là hạnh phúc của người trẻ. (Ảnh minh họa, nguồn: Lawnet.vn).
(PLVN) - Không tìm đến ánh hào quang chói sáng, không mưu cầu to lớn về tiền bạc. Thế hệ 9x, 10x hay gọi chung là thế hệ Gen Z hiện nay có quan niệm rất khác về hai chữ “hạnh phúc”...

Tháng 3, bàn về hạnh phúc

Khi người trẻ cùng người già tìm kiếm niềm vui. (Ảnh: Hùng Cao).
(PLVN) - Tháng 3 có ngày được gọi là Ngày Quốc tế Hạnh phúc. Hạnh phúc là một khái niệm tương đối. Người trẻ bây giờ có nhiều ước vọng hạnh phúc cao sang, xa vời, chinh phục những giấc mơ mới lạ để thỏa lòng mong ước. Còn người xưa, không gian sống nhỏ hẹp, hạnh phúc là “một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn” (Chế Lan Viên)…

Về miền hoa ban thưởng thức 'Huyền tích UVA'

Quần thể di tích lịch sử chiến trường Điện Biên Phủ
(PLVN) - Show diễn thực cảnh “Huyền tích UVA” là sản phẩm du lịch độc đáo, một trong những điểm nhấn của Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên 2024” do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên chủ trì, phối hợp UBND huyện Điện Biên sẽ mang lại cho du khách trải nghiệm mới, lạ, hấp dẫn.

Khách quốc tế thích thú với chợ tình Sa Pa

Sa Pa nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp, những cánh đồng lúa bậc thang và sự đa dạng về văn hóa của các dân tộc thiểu số. (Ảnh: MIA)
(PLVN) - Không chỉ thu hút bởi những điểm đến thú vị và những mùa hoa rực rỡ. Nét đẹp văn hoá của người dân vùng Tây Bắc cũng là một trong những điểm đặc sắc mà nhiều khách du lịch trong và ngoài nước quan tâm. Sa Pa là thị trấn của những lễ hội, trong đó, đặc sắc nhất có lẽ phải kể đến chợ tình Sa Pa - nơi bắt nguồn cho câu chuyện tình cảm của các cặp trai gái.

Nghe radio với ba

Nghe radio với ba
(PLVN) - Bữa Tết rồi tôi chở ba tôi đi chơi. Ba nói mở Ngọc Tân nghe hát đi. Tôi mở lại cho ba bài “Hà Nội và tôi” của Lê Vinh. Ông nghe say sưa và kết luận: “Ca sĩ chả có ai hát hay hơn Ngọc Tân”.

Cổ vật 'cất tiếng' nhờ những tấm lòng

Ông Nguyễn Văn Trường, xã Chấn Hưng, huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) trong không gian ngôi nhà độc đáo. (Ảnh: DK)
(PLVN) - Trong dòng chảy tất bật của cuộc sống, nhiều người vẫn giữ thú sưu tầm cổ vật chỉ để giúp chúng được hiện diện trong đời sống. Nhiều người chịu khổ để cổ vật được sướng. Điều đáng quý là, những kỷ vật ấy góp phần để nhận diện một vùng văn hóa, truyền lại cho đời sau.

Gió về ngang căn bếp

Gió về ngang căn bếp
(PLVN) - Liên và Dũng là đôi bạn từ nhỏ, họ yêu nhau bình lặng, về chung một nhà, không ồn ào, biến cố, không trắc trở cấm ngăn.

Trong tâm hồn bạn có một đứa trẻ bị tổn thương, lạc lối?

Trong tâm hồn bạn có một đứa trẻ bị tổn thương, lạc lối?
(PLVN) - Nỗi đau đó liên tục bộc lộ ra trong cuộc đời bạn, dưới dạng những phản ứng bốc đồng và những kiểu phản hồi cảm xúc thái quá. Đó chính là phần nội tâm thông tuệ, cũng là phần khổ đau đang khao khát được thừa nhận và chữa lành. Vậy đừng để đứa trẻ tổn thương kia trở thành người lớn đau khổ.

Khi người trẻ đơn độc trong tình yêu

Yêu trước ngày cưới kết thúc với 1 tỷ người xem. (Ảnh: PV)
(PLVN) - Thời gian vừa qua, phim Yêu trước ngày cưới thu hút sự chú ý của khán giả không chỉ bởi diễn viên đẹp mà còn là những câu chuyện rất thật của người trẻ trong hành trình lập nghiệp và tình yêu…