Phương án giá mua điện mặt trời: “Loạn xạ” phương án tham mưu

Từng đề  xuất phương án “thu mua” ĐMT theo bốn giá, tại bốn vùng được cho là hợp lý. Nhưng tới giờ chót, Bộ Công Thương đã bất ngờ tham mưu phương án một giá - khiến dư luận hết sức ngạc nhiên.   

Bộ Công Thương từng bảo vệ phương án bốn giá ra sao?

Việt Nam được đánh giá là đất nước rất có tiềm năng phát triển  ĐMT với cường độ bức xạ mặt trời trung bình khoảng 4,5-5,5 kWh/m2/ngày. Tuy nhiên, tính đến thời điểm này, mới chỉ có duy nhất Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án ĐMT tại Việt Nam là văn bản duy nhất điều chỉnh cơ chế về giá ĐMT. 

Ông Đỗ Đức Quân, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) khẳng định, không có văn bản quy phạm pháp luật nào đề cập riêng về ĐMT, tất cả các khâu liên quan đến lĩnh vực này được quy định chung trong Luật Điện lực, Luật Đầu tư, Luật Đất đai…  

Theo Quyết định 11/QĐ-TTg, với mục tiêu khuyến khích nhà đầu tư đầu tư mạnh để phát triển tiềm năng của ĐMT, Thủ tướng Chính phủ quyết định, kể từ 1/6/2017 - 30/6/2019, ĐMT sẽ được mua với mức giá 9,35 cent/kWh (khoảng 2.156 đồng). Với cơ chế ưu đãi này, nhiều nhà đầu tư đã nhảy vào lĩnh vực năng lượng mới, tìm kiếm cơ hội với việc phát triển các dự án quy mô lớn. 

Cũng với quyết định này, Tập đoàn Điện lực Việt Nam có thời điểm cực kỳ vất vả, phải vận hành hết công suất, thuê lại cả các cán bộ đã nghỉ hưu để có đủ nhân lực tiến hành công việc, kịp thời đưa vào nghiệm thu phát điện các dự án ĐMT để có thể hưởng phương án giá ưu đãi. Tính tới nay, đã có 4.442 MW ĐMT đã được đấu nối với lưới điện quốc gia. 

Quyết định số 11 đến nay dù đã hết hiệu lực, nhưng một phần của văn bản này vẫn còn tiếp tục được thực hiện do có Nghị quyết 115 của Chính phủ về phát triển kinh tế - xã hội Ninh Thuận. Theo đó, giá mua ĐMT tại Ninh Thuận tiếp tục được giữ ở mức 9,35 cent/kWh cho đến hết năm 2020. Còn các tỉnh khác vẫn phải chờ phương án giá mới. 

Sau mốc “thời gian vàng” 30/6/2019, Bộ Công Thương đã đưa ra 2 dự thảo phương án mới về giá ĐMT. Cụ thể, phương án thứ nhất chia thành 4 vùng, với các mức giá như sau: Vùng 1 (vùng ít tiềm năng nhất, tập trung các tỉnh phía Bắc) có mức giá cao nhất với 2.102 đồng/kWh; vùng 2 có giá 1.809 đồng/kWh; vùng 3 có giá 1.620 đồng/kWh và vùng 4 (vùng nhiều tiềm năng nhất như Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắk Lắk...) có mức giá thấp nhất - 1.525 đồng/kWh.

Sau đó, Bộ Công Thương lại dự thảo với phương án giá ĐMT theo 2 vùng. Cụ thể, giá “ĐMT nổi” tại vùng 1 là 1.916 đồng/kWh (8,38 cent), “ĐMT mặt đất” là 1.758 đồng/kWh (7,09 cent); Vùng 2 gồm 6 tỉnh có bức xạ tốt như Bình Thuận, Ninh Thuận... có 2 mức giá lần lượt là 7,89 cent/kWh (1.803 đồng) và 6,67 cent/kWh (1.525 đồng). 

Đột ngột... một giá! 

Theo tìm hiểu của PLVN, trong 2 phương án nêu trên, Bộ Công Thương  đã từng nghiêng về phương án giá cho 4 vùng, với lý do việc phân chia làm 2 vùng sẽ không đủ hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư vào các tỉnh miền Bắc và Bắc miền Trung và có thể xuất hiện tình trạng quá tải lưới truyền tải khi các dự án ĐMT hiện nay đều tập trung quá nhiều tại các tỉnh phía Nam, nơi rất có lợi thế về nắng và bức xạ mặt trời. 

Trong khi một trong hai phương án trên chưa được “chốt”, thì mới đây, trong Dự thảo “Quyết định của Thủ tướng về cơ chế khuyến khích phát triển các Dự án ĐMT tại Việt Nam”, Bộ Công Thương lại bất ngờ kiến nghị Thủ tướng xem xét, phê duyệt Quyết định theo phương án hoàn toàn mới đó là “một giá” áp dụng chung trên toàn quốc thay cho phương án chia thành nhiều vùng như trên đã nêu? 

Cụ thể, Bộ Công Thương đã tham mưu xây dựng mức giá như sau: “ĐMT mặt đất” có giá 1.620 đồng/kWh (khoảng 7,09 cents/kWh); “ĐMT nổi” có giá 1.758 đồng/kWh (khoảng 7,69 cents/kWh). 

Điều này gây sửng sốt đối với giới đầu tư cũng như các chuyên gia năng lượng. Một số ý kiến cho rằng, khuyến khích ĐMT theo chính sách một giá áp dụng chung trên toàn quốc là chưa phản ánh dược sự khác nhau về tiềm năng và vị trí địa lý của từng vùng, miền. Điều đó có thể dẫn tới sự tập trung nhiều dự án tại một số tỉnh có tiềm năng, gây áp lực cho lưới truyền tải và có khả năng ảnh hưởng đến sự ổn định của toàn hệ thống điện. 

Cụ thể hơn, các chuyên gia cho rằng, trong điều kiện lưới điện luôn đi sau và mất nhiều thời gian đầu tư (có thể gấp đến 10 lần) hơn so với các Dự án ĐMT, thì việc áp dụng chính sách đồng giá sẽ khiến trách nhiệm quản lý nhà nước thêm bội phần khó khăn. 

Một nguồn tin của PLVN cho hay, có thể sau một thời gian áp dụng cơ chế giá này, Bộ Công Thương sẽ tính tới phương án đấu thầu cạnh tranh. Theo đó, nhà đầu tư Dự án ĐMT được lựa chọn để mua sẽ là nhà đầu tư có mức giá bán điện thấp nhất. Dự kiến, phương án này sẽ áp dụng sau năm 2021 và cho tất cả các loại hình năng lượng tái tạo. 

Mặc dù chưa rõ khi nào phương án giá trên sẽ được Thủ tướng quyết định, nhưng quan sát từ dư luận thấy rằng, phương án một giá mà Bộ Công Thương đưa ra đang gây ra nhiều tranh cãi, dù phương án này, các doanh nghiệp vẫn có thể tiến hành đầu tư và ít nhiều vẫn có lãi. Nhưng điều đáng bàn ở đây là nếu “chốt” phương án đồng giá, thì tương lai các tỉnh nghèo ở vùng núi phía Bắc sẽ khó có cơ hội thu hút nhà đầu tư “đổ tiền” vào lĩnh vực này, từ đó tạo nên một sự chênh lệch khá lớn về mặt kinh tế - xã hội giữa các tỉnh nghèo vùng cao với các các tỉnh đồng bằng nhiều lợi thế.