Hồi ức nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn, tác giả của nhiều ca khúc bất hủ
Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn, tác giả của nhiều ca khúc bất hủ
(PLO) - Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn, tác giả của nhiều tác phẩm âm nhạc bất hủ như Quê em miền trung du, Hà Nội một trái tim hồng, Biết ơn chị Võ Thị Sáu, Chiều trên bến cảng, Tình em biển cả … đã trút hơi thở cuối cùng tại Hà Nội. Ông để lại một gia tài nghệ thuật khổng lồ cho hậu thế.

Cố nhạc sỹ Nguyễn Đình Phúc, bạn vong niên của Nguyễn Đức Toàn từng nhận xét: “Mỗi ngôi sao thường chỉ tỏa sáng ở một vùng trời, nhưng Nguyễn Đức Toàn lại thành công ở cả hai lĩnh vực âm nhạc và hội họa.

Nhạc phẩm của Nguyễn Đức Toàn đầy màu sắc và hình tượng, trong khi đó mỗi bức vẽ lại dạt dào những giai điệu. Xem các bức tranh về phố cổ của Toàn, người ta thật dễ liên tưởng đến ca khúc “Hà Nội trái tim hồng”; ngắm bức tranh sóng biển bạc đầu, lòng ta lại lâng lâng giai điệu “Tình em biển cả”; thưởng thức bức tranh mùa lúa chín, ta không thể không tìm về giai điệu ca khúc “Quê em””.

Nhạc sĩ, họa sĩ tài hoa

Trước sự ra đi của “tượng đài âm nhạc” Nguyễn Đức Toàn, nhạc sĩ Trương Ngọc Ninh, Chủ tịch hội Âm nhạc Hà Nội, đã có bài viết đăng trên báo Sài Gòn Giải Phóng, hồi ức về cố nhạc sĩ lão thành.

Theo Trương Ngọc Ninh, nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn là lớp đầu tiên của các nhạc sĩ cách mạng, chỉ sau các nghệ sĩ tiền chiến một chút. Ông thuộc thế hệ những nghệ sĩ trưởng thành trong Cách mạng Tháng Tám. Ông bước vào đời là bước vào cuộc cách mạng lớn của dân tộc và làm nghệ thuật cũng chính là để phục vụ cuộc cách mạng giải phóng con người. 

Đến với nghệ thuật, Nguyễn Đức Toàn theo học Trường Mỹ thuật Đông Dương. Nhưng rồi Cách mạng Tháng Tám bùng nổ, ông gia nhập các đoàn biểu tình đi cướp trại bảo an binh, đi mít tinh ở Quảng trường Nhà hát Lớn, và cùng với nhạc sĩ Đỗ Nhuận lập ra dàn nhạc nhỏ, tiền thân của Đoàn kịch Sao Vàng. 

Trong khí thế sục sôi của đất nước, dường như sự trầm tĩnh của một người làm hội họa không đủ hấp dẫn người thanh niên tuổi đôi mươi, Nguyễn Đức Toàn chuyển sang sáng tác nhạc. Trong kháng chiến chống Pháp, ông được biết đến nhiều qua bài hát nổi tiếng Quê em (tuy là bài hát kháng chiến, nhưng đài phát thanh trong vùng địch tạm bị chiếm vẫn phát sóng qua song ca của Thái Thanh - Thái Hằng). 

Trưởng thành và gắn bó lâu dài với môi trường quân đội, trong gia tài âm nhạc của nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn có một phần rất lớn những tác phẩm hay viết về người lính, về cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Trong các ca khúc của nhạc sĩ, hình ảnh người lính hiện ra thật gần gũi, chân thực, giống như một cuốn nhật ký về chiến tranh được ghi chép bằng âm thanh. Như bài Đào công sự lại vô cùng chân thực mà chỉ những người trực tiếp được chứng kiến mới có thể hình dung được khung cảnh ấy:

“Ta lại đào công sự cho trận chiến đấu ngày mai/Nào tay cuốc (ấy) tay mai ta đào mau (ớ dô hò dô, dô ta)/Tranh thủ lúc trời chưa sáng ta đào bằng xong…”. 

Cùng đó, hàng loạt các ca khúc về những người anh hùng của dân tộc như chị Võ Thị Sáu, Lý Tự Trọng, Nguyễn Văn Trỗi… cũng đã được nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn xây dựng những tượng đài âm nhạc rất thành công. Chính chuỗi ca khúc được viết bằng cả trái tim: Biết ơn chị Võ Thị Sáu, Noi gương anh Lý Tự Trọng, Bài ca Ngô Mây, Ca ngợi Trần Thị Lý, Ca ngợi Nguyễn Văn Trỗi… đã khiến công chúng yêu mến gọi ông là là “nhạc sĩ của những anh hùng liệt sĩ”…

Đức Toàn cũng thể hiện rõ sự nhạy cảm của tác giả trước những thay đổi của thời cuộc. Khi đất nước hòa bình, ngôn ngữ âm nhạc của ông cũng chuyển rất nhanh, hòa  cùng không khí chung của cuộc sống. Ông ghi dấu ấn trong lòng khán giả với những bài nhạc trữ tình như Từ ngày hôm nay, Tình em biển cả, Chiều trên bến cảng...

Có thể nói nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn là một người lao động nghệ thuật nghiêm túc, chăm chỉ nhưng cũng hết mực tài hoa. Ông là người của thế hệ trước, nơi ông là sự gói ghém tất cả những gì là tinh hoa của người Hà Nội - mảnh đất ông sinh ra và lớn lên, tác phong nề nếp nghiêm khắc của một sĩ quan quân đội, sự kỹ càng của một nhà nho, một kẻ sĩ đất Thăng Long…

 Và tất cả những tinh hoa ấy đều được thể hiện qua những tác phẩm nghệ thuật của ông. Từ hội họa đến âm nhạc đều được ông nghiên cứu tỉ mỉ, say mê theo đuổi và trong lĩnh vực nào ông cũng đều để lại những thành tựu đáng nể, chiếm trọn cảm tình của công chúng bởi những cảm xúc chân thực giản dị.

 Những năm tháng theo học âm nhạc ở một đất nước có nền âm nhạc phát triển bậc nhất thế giới đã trang bị cho nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn một vốn liếng kiến thức toàn diện.

Ông miệt mài học hỏi và bản năng nghệ sĩ đã giúp ông sáng tạo ra nhiều tác phẩm khí nhạc được nhiều người biết đến, như hợp xướng 4 chương Giải phóng viết năm 1970, tổ khúc giao hưởng 3 chương Tổ quốc viết năm 1971. Cùng đó, ca khúc Chiều trên bến cảng - năm 1978 của ông cũng có thể được coi là một trong những tác phẩm mở ra một phong cách nhạc nhẹ trong âm nhạc Việt Nam cuối những năm 1970. 

Chưa dừng lại ở đó, ông còn sở hữu những tác phẩm mà sức lan tỏa của nó mạnh tới mức mà ca từ của nó đã trở thành câu nói cửa miệng của bao thế hệ như “Chưa có bao giờ đẹp như hôm nay/ Non nước mây trời lòng ta mê say…” - ca khúc Tình em biển cả.

Sức sáng tạo mãnh liệt

Suốt cuộc đời nghệ sĩ, Nguyễn Đức Toàn sáng tác không biết mệt mỏi và để lại hơn 100 tác phẩm âm nhạc nhưng Nguyễn Đức Toàn vẫn không thấy hài lòng với bản thân. Ông bảo, nghệ sĩ mà dừng lại ở vài bài “là hỏng”. Và ở độ tuổi tám mươi, ông vẫn sáng tác, dù biết tác phẩm của mình đã “lạc lõng” với âm nhạc hiện thời.

Những lúc không thả mình vào âm nhạc, ông lại cầm cọ vẽ, đi tìm cái đẹp giữa âm thanh và đường nét cuộc sống. Đây cũng là niềm đam mê của ông từ ngày nhỏ, như ông từng kể: “Lúc biết bò là suốt ngày mặt mày lem luốc màu xanh, màu đỏ. Ngỡ tôi sinh ra để vẽ, để sau này trở thành họa sĩ, theo đuổi cái nghiệp bố tôi để lại”.

Tranh của Nguyễn Đức Toàn được trưng bày ở nhiều cuộc triển lãm, trong các bảo tàng Mỹ thuật lớn trong và ngoài nước. Trong phòng tranh tại nhà riêng của ông, những bức vẽ về Hà Nội và về người lính luôn được Nguyễn Đức Toàn treo ở những vị trí trang trọng nhất. Lần gần đây nhất là năm 2011, ông tổ chức triển lãm tranh cá nhân lần thứ 8 như một khẳng định niềm đam mê không ngừng nghỉ với nghệ thuật.

Một mảng sáng tác khá thành công của ông là những ca khúc viết về chân dung anh hùng, trong đó phải kể tới “Biết ơn chị Võ Thị Sáu”.

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn từng tâm sự về hoàn cảnh sáng tác bài hát: Ông được đọc câu chuyện về chị Võ Thị Sáu trong tác phẩm “Vượt Côn Đảo” của nhà văn Phùng Quán, trong đó có chi tiết: thời thơ bé chị Sáu rất thích chơi hoa lê ki ma. Câu chuyện về người con gái can trường nhưng cũng rất hồn nhiên ấy đã ám ảnh nhạc sĩ, để rồi những giai điệu “Mùa hoa lê ki ma nở…” đã ngân lên trong lòng nhạc sĩ.

Theo nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn tiết lộ, một điều thú vị là cái tên “lê ki ma” là sự sáng tạo của nhà văn Phùng Quán chứ thực ra ngay ở quê hương chị Sáu, người dân vẫn cứ gọi loài hoa ấy là hoa trứng gà. Nhưng thật kỳ lạ, cái tên “lê ki ma” lại trở nên rất nên thơ và không biết từ bao giờ nó đã gắn với chân dung người nữ anh hùng, trở thành biểu tượng của tâm hồn người con gái dung dị và thanh xuân.

Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn sinh ngày 10/ 3/1929 tại Hà Nội. Thân sinh ông là cụ Nguyễn Đức Thục, nhà điêu khắc, họa sĩ nổi tiếng của Hà Nội. Năm 1944, ông học vẽ tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và hội họa là niềm say mê thuở ban đầu đối với ông. Tháng 8/1945, ông tham gia cướp chính quyền ở Hà Nội và viết bài hát đầu tiên Ca ngợi đời sống mới.

Năm 1946, ông tham gia Đoàn Kịch Sao Vàng cùng nhạc sĩ Đỗ Nhuận và tham gia kháng chiến chống Pháp. Trong kháng chiến chống Pháp, ông được biết đến qua bài hát nổi tiếng “Quê em miền Trung du” với những ca từ: “Quê em miền trung du, đồng suối lúa xanh rờn/Giặc tràn lên thôn xóm/ Dâu bờ xanh thắm, nong tằm chín lứa tơ/Không tay người chăm bón…”. Điều đặc biệt, mặc dù là bài hát kháng chiến, nhưng với tiếng hát của Thái Thanh - Thái Hằng, bài hát vẫn vang lên trên sóng phát thanh phát trong vùng địch tạm chiếm…

Trong thời kì này, ông làm Phó đoàn Đoàn Văn công Việt Bắc, diễn kịch, vẽ minh hoạ, trình bày báo, và sáng tác âm nhạc, với những bài “Chiều hậu phương”, “Lúa mới” và một số ca cảnh.

Sau năm 1954, bài hát “Mời anh đến thăm quê tôi” đánh dấu bước chuyển trong sáng tác âm nhạc của ông. Trong thời kỳ này, ông sáng tác một loạt tác phẩm về các liệt sĩ như “Biết ơn chị Võ Thị Sáu”, “Noi gương Lý Tự Trọng”, “Bài ca Ngô Mây”, “Ca ngợi Trần Thị Lý”, “Ca ngợi Nguyễn Văn Trỗi”...

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ông viết các bài “Đào công sự”, “Bài ca người lái xe”, “Nguyễn Viết Xuân cả nước yêu thương”, “Khâu áo gửi người chiến sĩ”...

Trong những năm 1968-1970, ông tu nghiệp ở Nhạc viện Kiev (Ukraina), tại đây ông đã viết các tác phẩm khí nhạc như Sonate viết cho violon (dàn dựng và xuất bản ở Moscow), Tổ khúc giao hưởng Tổ quốc (dàn nhạc Novosibirk)... Về nước, ông viết những ca khúc, hợp xướng như “Bài ca xây dựng”, “Tiếng hát buổi bình minh”, “Bài ca chiến thắng”...

Sau khi đất nước thống nhất, ông viết những bài hát nhạc nhẹ trữ tình như “Từ ngày hôm nay”, “Tình em biển cả”, “Chiều trên bến cảng”, “Hà Nội một trái tim hồng”.

Năm 2000, Nguyễn Đức Toàn được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật, được phong danh hiệu NSƯT.

Tin cùng chuyên mục

Concert 2 của chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai diễn ra vào tối qua (14/12) tại Vinhomes Ocean Park 3 (Ảnh: Page Anh trai vượt ngàn chông gai).

Sẽ diễn ra Concert 3 Anh trai vượt ngàn chông gai tại TP. HCM vào tháng 3/2025

(PLVN) - Tối qua (14/12), Concert 2 của chương trình Anh trai vượt ngàn chông gai đã diễn ra thành công tại Vinhomes Ocean Park 3 (tỉnh Hưng Yên). Đêm diễn kéo dài khoảng 5 giờ đồng hồ, 31 anh tài cùng dàn khách mời mang đến nhiều tiết mục âm nhạc được đầu tư công phu, chỉn chu thu hút hàng ngàn khán giả tham gia. Các "anh trai" đã làm nên hiện tượng chưa từng có ở thị trường nhạc Việt.

Đọc thêm

“Vằng vặc trăng quê” - đong đầy hồn quê

"Vằng vặc trăng quê" lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống, mang đậm “hồn quê” Bắc Bộ (ảnh P.V).
(PLVN) -  Tản văn “Vằng vặc trăng quê” của nhà báo Ngô Bá Lục không chỉ kể chuyện đời thường, đong đầy tình yêu thương mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống, mang đậm “hồn quê” Bắc Bộ.

“Xây Tết” cho gần 2 vạn công nhân

Chương trình "Xây Tết" dành cho gần 2 vạn công nhân (Thùy Dương)
(PLVN) -  Lễ ra mắt chương trình “Xây Tết 2025” với những hỗ trợ thiết thực về vật chất, tinh thần đến hơn 18.500 công nhân trên cả nước diễn ra vào ngày 12/12/2024 tại Báo Nhân Dân.

Thị trường nhạc Việt trỗi dậy mạnh mẽ

Thị trường âm nhạc Việt Nam có tiềm năng rất lớn để thu hút thế hệ trẻ. (Ảnh: Mai Trang)
(PLVN) - Vừa qua, tại sân vận động Mỹ Đình, Hà Nội, show diễn “Anh trai say hi” đã thu hút hàng chục nghìn người tham dự, theo số liệu theo Ban Tổ chức công bố. Đây là một hiện tượng đặc biệt, khi phần lớn người đến tham dự đều trong độ tuổi rất trẻ. Trong hai đêm diễn nhận được sự quan tâm lớn của nhiều người hâm mộ. Hàng nghìn khán giả xếp hàng trước cổng sân vận động từ tờ mờ sáng nhằm giành một vị trí đẹp. Vé xem chương trình liên tục cháy hàng trên mọi mức giá từ vé phổ thông đến vé hạng nhất.

Hạn chế hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá để bảo vệ giới trẻ

Cảnh hút thuốc trong phim "Tháng năm rực rỡ", phim được dán nhãn cấm khán giả dưới 16 tuổi.
(PLVN) - Các diễn viên, ca sỹ sử dụng việc hút thuốc lá như một cách thể hiện tính cách nhân vật hoặc thể hiện tâm trạng trong quá trình biểu diễn. Chuyên gia cho rằng điều này ảnh hưởng rất lớn đến hành vi, lối sống của giới trẻ, do đó Thông tư 14/2024 được ban hành là kịp thời, góp phần thiết thực bảo vệ thể chất và tinh thần thế hệ tương lai của đất nước.

Hiện thực hóa giấc mơ nhạc kịch “made in Việt Nam”

Vở nhạc kịch Tấm Cám. (Ảnh: Khắc Duy)
(PLVN) - Sau nhiều năm vắng bóng tại Việt Nam, hàng loạt chương trình nhạc kịch đặc sắc mang đậm văn hóa Việt được đầu tư công phu với những tâm huyết của các nghệ sĩ nhằm thu hút khán giả yêu nghệ thuật và thực hiện hóa giấc mơ nhạc kịch Việt Nam vươn ra thế giới.

“Anh trai say hi” “Anh trai vượt ngàn chông gai” cùng dắt tay vào vòng bầu chọn Giải Mai Vàng 2024

“Anh trai say hi” đang là ứng cử viên của Giải Mai Vàng 2024 hạng mục Chương trình trên nề tảng số - truyền hình
(PLVN) -  Hội đồng Nghệ thuật Giải Mai Vàng đã chính thức công bố kết quả đề cử Giải Mai Vàng lần thứ 30. Sau hơn hai tháng tiếp nhận đề cử từ bạn đọc, từ 15/9 đến hết ngày 25/11/2024, cuộc họp của Hội đồng Nghệ thuật đã hoàn tất việc lựa chọn những ứng viên xuất sắc trong 14 hạng mục của Giải Mai Vàng năm nay.

Hé lộ sân khấu choáng ngợp của siêu nhạc hội 8WONDER Winter trước giờ G

Hé lộ sân khấu choáng ngợp của siêu nhạc hội 8WONDER Winter trước giờ G
(PLVN) -  Toàn bộ phần sân khấu “đóng băng” 8WONDER Winter đã hoàn thiện những khâu setup cuối cùng để sẵn sàng chào đón ban nhạc hàng đầu thế giới Imagine Dragons và dàn Vpop Việt đình đám trước hàng chục ngàn khán giả Sài Thành. Ban nhạc hàng đầu thế giới dự kiến sẽ đến TP.HCM chiều hôm nay để sẵn sàng cho siêu nhạc hội tại đại đô thị Vinhomes Grand Park.

Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Tượng Bà Chúa Xứ được đặt ở chánh điện.
(PLVN) - Ngày 4/12/2024, tại thủ đô Asunción, Paraguay, trong khuôn khổ Kỳ họp lần thứ 19 Uỷ ban liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam của Việt Nam chính thức được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Có gì ở 'Lật mặt 8' của Lý Hải?

Có gì ở 'Lật mặt 8' của Lý Hải?
(PLVN) - Chiều 4/12, tại TP HCM, Lý Hải công bố dự án và dàn diễn viên đóng “Lật mặt 8: Vòng tay nắng”. Trong đó, TikToker nổi tiếng Lê Tuấn Khang được quan tâm khi đảm nhận một vai trong phim.