Hiệp hội Lương thực tự “lấy đá ghè chân”? (Kỳ 2)

Trung Quốc, thị trường vốn tiêu thụ 1/3 kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt vừa ký một bản ghi nhớ sẽ nhập khẩu 5 triệu tấn gạo của Thái Lan trong 5 năm. Philippines một khách hàng từng đạt kỷ lục - nhập tới 2,45 triệu tấn gạo năm 2010 tuyên bố sẽ tự túc được lương thực kể từ 2013… Đó là hai trong số nhiều lý do để VFA lấy làm lo ngại. Nhưng sự thực không hẳn như vậy.

Trung Quốc soán ngôi Nigeria

Ông Nguyễn Đình Bích - chuyên gia lúa gạo (Viện Nghiên cứu Thương mại) nhận xét: Những động thái của thị trường lúa gạo Trung Quốc diễn ra trong năm 2012 đã gây nhiều bối rối cho các tổ chức và chuyên gia dự báo về tình hình thị trường lúa gạo thế giới.

Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA) đã liên tục điều chỉnh dự báo về nhập khẩu gạo của Trung Quốc. Ban đầu dự báo ở mức 400.000 tấn như nhiều năm trước đây, nhưng đến tháng 4/2012 đột ngột điều chỉnh tăng dự báo lên mức 1 triệu tấn và ngay sau đó lại tăng lên 2,6 triệu tấn.

Sau nhiều lần điều chỉnh, tháng 1/2013, Tổ chức Nông Lương Liên hiệp quốc cho rằng, năm 2012 Trung Quốc đã nhập khẩu 2,4 triệu tấn gạo, gần khớp với con số 2,37 triệu tấn do Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố.

Tuy nhiên, trên thực tế, con số nhập khẩu gạo của quốc gia đông dân nhất hành tình - dù vẫn còn là một ẩn số - còn lớn hơn rất nhiều so với con số chính thức đó. Chỉ tính riêng khối lượng gạo Việt Nam đã xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc trong năm 2012 theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan là 2,068 triệu tấn. Trung Quốc cũng là một thị trường xuất khẩu gạo không hề nhỏ của Pakistan. 

Biểu đồ nhu cầu nhập khẩu lúa gạo của Trung Quốc trong những năm vừa qua và sắp tới. (Nguồn: Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ)

Chủ tịch Hiệp hội các nhà xuất khẩu gạo nước này cho biết, khối lượng gạo xuất khẩu của Pakistan sang Trung Quốc trong năm tài chính vừa qua đạt xấp xỉ 750.000 tấn, còn tính theo niên lịch thì năm 2012 cũng đạt mức 580.000 tấn. Tương tự, Myanmar, một quốc gia cũng chung đường biên giới đã xuất sang Trung Quốc 800.000 tấn gạo trong niên vụ 2012 – 2013, theo Chủ tịch Hội Nông dân Myanmar.

Như vậy, không phải Nigeria (3,4 triệu tấn), chính Trung Quốc mới là nhà nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Cần học cách “cầm trịch”

Với kim ngạch nhập khẩu thực tế có thể lên tới gần 4 triệu tấn gạo, theo dự báo mới nhất của USDA, kim ngạch nhập khẩu của Trung Quốc vẫn tăng thêm 4% trong năm 2013 – 2014 dù nước này cũng phát triển thêm 300.000 ha lúa. Chứng tỏ, nhu cầu gạo của Trung Quốc ngày một lớn. Phần lớn Trung Quốc nhập khẩu để phục vụ nhu cầu của tầng lớp bình dân ở các địa phương sát biên giới mà năng lực sản xuất trong nước không có cách nào đáp ứng nổi.

Điều này càng dễ thấy khi thống kê sản lượng lương thực quy đầu người ở các tỉnh miền trung và nam Trung Quốc: Quảng Tây 233 kg/người, Hải Nam 165 kg/người, Trùng Khánh 169 kg/người, Tứ Xuyên 190 kg/người, Quý Châu 88 kg/người, Vân Nam 144 kg/người, Thiểm Tây 23 kg/người…

Trong những năm qua, phần lớn Trung Quốc nhập khẩu gạo phẩm cấp thấp của Việt Nam và Pakistan để đáp ứng nhu cầu này. Giá chung của gần 2,4 triệu tấn gạo Trung Quốc nhập khẩu năm 2012 chỉ là 487 USD/tấn, riêng 2,086 triệu tấn gạo nhập từ Việt Nam chỉ ở mức giá 431 USD/tấn theo số liệu của Tổng cục Hải quan; còn giá gạo 25% tấm của Myanmar xuất sang Trung Quốc – theo Chủ tịch Hội Nông dân Myanmar chỉ ở mức 340 USD/tấn.

Mặc dù trong chuyến thăm của Thái Lan cuối năm 2012 của Thủ tướng Trung Quốc, hai bên đã đạt được thỏa thuận về việc Trung Quốc nhập khẩu 5 triệu tấn gạo Thái Lan trong vòng 3 năm (2013 – 2015),  tuy nhiên, thật khó hình dung rằng, thỏa thuận nói trên cũng như những thỏa thuận tương tự của Chính phủ Thái Lan với chính phủ một số quốc gia khác để xuất khẩu 7 triệu tấn gạo có thể trở thành hiện thực.

Bởi lẽ, ngoại trừ một phần nhỏ gạo phẩm cấp cao với giá cao để đáp ứng một phần rất nhỏ nhu cầu, cái mà chính phủ các quốc gia nhập khẩu gạo cần là những khối lượng gạo lớn với chất lượng gạo thấp hơn, nhưng giá phải rẻ - trong khi gạo Thái Lan thì không hề rẻ so với giá gạo của các quốc gia láng giềng. Vì thế, Trung Quốc vẫn cần nhập khẩu gạo thường để đáp ứng nhu cầu của đa số người dân, mà rẻ và hiệu quả nhất vẫn là nhập từ các nước láng giềng như Việt Nam, Myanmar và Pakistan.

Nhu cầu của Trung Quốc là lâu dài và ổn định (biến động, nếu có chỉ mang tính thời điểm và số lượng không thấm thám vào đâu), vì thế, theo một số chuyên gia lương thực, cái mà VFA cần là chủ động “nắm” tình hình để làm chủ cuộc chơi thay vì để thương nhân Trung Quốc sục vào tận ruộng mua tận gốc, bán tận ngọn và thao túng giá.

Phillipines ra “đòn gió”

Một khách hàng lớn và quen thuộc khác là Philippines. Đã có thời điểm, như năm 2010, nước này nhập khẩu kỷ lục, tới 2,45 triệu tấn gạo, phần lớn trong số đó là gạo thường nhập từ Việt nam. Tuy nhiên, gần đây, nước này tuyên bố rằng sẽ tự cung, tự cấp lương thực vào cuối năm 2013.

Ông Tony Fleta - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp Philippines công bố, Bộ Nông nghiệp nước này đã yêu cầu xây dựng thêm nhiều kênh mương thủy lợi trên phạm vi toàn quốc để tạo điều kiện cho nông dân gieo cấy và thu hoạch lúa ít nhất 3 vụ/năm.

Ngoài ra, nước này cũng sẽ thúc đẩy các ngân hàng cho nông dân vay tiền mua lúa giống. Mục tiêu mà Philippines đặt ra là, cung ứng đủ nước tưới cho 290.000ha lúa trong năm 2013. Ngoài ra, Chính phủ nước này cũng đẩy mạnh cung cấp các thiết bị sau thu hoạch như máy tuốt, máy sấy, máy xay xát để nông dân có thể tiếp tục trồng và thu hoạch lúa ngay cả trong mùa mưa. Thậm chí, Phillipines đã chủ động công bố chỉ nhập khẩu 187.000 tấn gạo trong năm 2013 này.

Nhận định về thông tin này, chuyên gia lúa gạo Nguyễn Đình Bích  cho rằng: “Họ tuyên bố như vậy thôi, chứ thực chất chưa thể ngừng nhập khẩu gạo ngay được. Bởi việc sản xuất, cung ứng phải có thời gian mới làm được, chứ không phải cứ muốn là có gạo ngay”. Năm 2011, mặc dù thông báo giảm lượng nhập khẩu xuống còn 860.000 tấn, song trên thực tế, Philippines vẫn phải nhập khẩu tới trên 1 triệu tấn, trong đó có trên 975.000 tấn của Việt Nam với tổng giá trị hơn 476 triệu USD.

Năm trước, Philippines cũng ra thông báo tương tự và rút cục thì họ vẫn phải nhập 800.000 tấn.

Ông Phạm Quang Diệu - Kinh tế trưởng Công ty Phân tích thị trường Agro Monitor cho biết: “Thực ra, Philippines đã nói tự chủ lương thực từ mấy năm nay rồi, nhưng rất khó thực hiện. Việc chuyển từ một nước nhập khẩu gạo hàng triệu tấn sang tự chủ cần rất nhiều thời gian”.

Theo ông Diệu, sản xuất lúa gạo không hề đơn giản như Indonesia trước đây cũng từng muốn chủ động sản xuất lương thực, song từ năm 2010, họ đã phải quay trở lại nhập khẩu và hiện đã trở thành thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam.

Thành Lân