Việc phát triển và thúc đẩy ngành Năng lượng Việt Nam trong thời gian tới theo hướng hạn chế nhiệt điện than và tăng mạnh nguồn năng lượng tái tạo đang là một thách thức rất lớn, đặc biệt trong điều kiện cần nguồn vốn lớn và đòi hỏi sự thay đổi về chính sách cho phù hợp từ Chính phủ.
WB giúp thu xếp vốn?
Ngành Năng lượng có đóng góp rất lớn cho tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Hiện nay, đã có hơn 14 triệu hộ gia đình tương đương 69 triệu người dân tiếp cận lưới điện với mức độ tiêu thụ điện thấp, bình quân 1.700 kWh/người/năm - chỉ bằng 1/3 mức độ tiêu thụ điện so với Trung Quốc.
Khi nền kinh tế tăng trưởng mạnh, người dân Việt Nam tăng lên thì nhu cầu điện tăng 8%/năm. Do đó, yêu cầu về tài chính của ngành Điện là rất lớn. Riêng từ năm 2010 trở lại đây, Việt Nam đã đầu tư hơn 80 tỷ USD vào sản xuất, truyền tải và phân phối điện. Dự kiến, từ nay đến năm 2030 cần thêm 150 tỷ USD cho phát triển năng lượng để phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Ông Ousmane Dioen, Giám đốc Quốc gia Việt Nam, WB đánh giá, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và các bộ, ngành không thể một mình thu hút được nguồn tài chính lớn này nên cần sự tham gia của các đơn vị đối tác. Ông Ousmane Dioen cũng khẳng định, WB sẽ hỗ trợ tìm kiếm để huy động nhiều hơn nguồn tài chính tư nhân và thương mại. Tuy nhiên, có 3 vấn đề cần giải quyết để huy động được nguồn vốn lớn này, bao gồm: xây dựng triển khai các công ty phát triển điện tư nhân phục vụ cho Tổng sơ đồ điện VII; giúp doanh nghiệp nhà nước tiếp cận các nguồn tài chính thương mại thông qua việc đánh giá tín dụng và phát hành trái phiếu phi Chính phủ.
Ngoài ra, WB cũng đưa ra sáng kiến chuyển dịch năng lượng, giúp Việt Nam thực hiện kỹ thuật, tài chính để giảm sự phụ thuộc vào than trong sản xuất điện. Theo đó, 4 hoạt động chính cần triển khai song song để Chính phủ giảm phụ thuộc là phát triển năng lượng tái tạo, thúc đẩy khí hóa lỏng, tăng đầu tư hiệu quả năng lượng và thúc đẩy trao đổi điện năng khu vực, đặc biệt với Lào.
Đại diện định chế tài chính quốc tế này cũng đánh giá, giá điện Việt Nam hiện nay vẫn ở mức dưới thu hồi chi phí sản xuất, trong khi EVN không được hưởng trợ cấp từ Chính phủ nên EVN và ngành Điện đã cố gắng sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA. Theo WB, Chính phủ đã thực hiện đúng cam kết thực hiện lộ trình thị trường điện cạnh tranh, đến năm 2020 sẽ có thị trường bán buôn vận hành đầy đủ. Kinh nghiệm cho thấy tự do hóa thị trường là tích cực và đóng góp vận hành tốt, các công ty trong EVN có hoạt động hiệu quả về kỹ thuật.
Cần cập nhật kế hoạch đầu tư
Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An cho rằng, trong tiến trình mở rộng, tăng cường hợp tác và huy động sự hỗ trợ quốc tế cho phát triển ngành Năng lượng, Việt Nam cần xây dựng một khung khổ để gắn kết và điều phối một cách hiệu quả, đồng bộ. Đặc biệt, là hiệu quả giữa các nguồn hỗ trợ, phát triển chính thức với các cơ chế và chính sách quốc gia, tăng cường sự phối hợp và đối thoại trong việc sử dụng hiệu quả nguồn tài trợ ODA để phát triển ngành Năng lượng một cách bền vững.
Phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng đòi hỏi xây dựng ngành Năng lượng quốc gia theo cơ chế thị trường, có khả năng hội nhập và thích ứng cao. Tuy vậy, theo Thứ trưởng An, trong quá trình thúc đẩy đầu tư phát triển ngành Năng lượng, Việt Nam cần nghiên cứu cân nhắc thấu đáo bối cảnh, xu thế quốc tế và thực tiễn yêu cầu, tiềm năng trong nước để xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển nguồn năng lượng mang tính phù hợp, khả thi đảm bảo tính chiến lược bền vững với những hỗ trợ tài chính đáng kể.
Ông Bruno Angelet - Đại sứ Liên minh Châu Âu (EU) tại Việt Nam bày tỏ tham vọng trong việc hỗ trợ Việt Nam xây dựng chính sách năng lượng bền vững cho tương lai, đưa ra khuyến nghị chính sách nhanh nhất để thúc đẩy nhanh hơn quá trình chuyển đổi năng lượng Việt Nam.
“Một số mục tiêu có thể mâu thuẫn nhưng chủ yếu là làm thế nào tăng cường được nguồn cung năng lượng, đủ năng lượng và huy động nguồn năng lượng được cung cấp từ điện mặt trời trên mái nhà của các hộ gia đình với mức giá phải chăng, giảm ô nhiễm và tiêu hao năng lượng”, Đại sứ Bruno Angelet lưu ý.
Cũng theo đánh giá của vị đại diện EU tại Việt Nam, hiện việc tăng giá điện mặt trời và điện gió đã làm nhà đầu tư nước ngoài quan tâm và nhà đầu tư chấp nhận mức giá bán giảm hơn, nhưng mối quan tâm này chưa được hiện thực hóa thành nguồn đầu tư hiệu quả với quy mô lớn vì hợp đồng mua bán điện vẫn thiếu sự đảm bảo về tính pháp lý.
Ngoài ra, nguồn cung từ năng lượng tái tạo lớn và Việt Nam có thể tiếp nhận nguồn cung lớn này nên trong thời gian ngắn phải điều chỉnh và cập nhật lại kế hoạch đầu tư. “Quan trọng là chiến lược năng lượng mới của Việt Nam phải toàn diện, bổ sung nguồn cung năng lượng tái tạo, nâng cấp hệ thống lưới điện để tiếp nhận nguồn điện này, thực hiện cam kết để cắt giảm khí thải trên cơ sở quá trình chuyển đổi năng lượng”, lời ông Bruno.
Sử dụng hiệu quả vốn ODA để khắc phục khó khăn
“Theo ông Ousmane Dioen - Giám đốc Quốc gia Việt Nam, Ngân hàng Thế giới, giá điện Việt Nam hiện nay vẫn ở mức dưới thu hồi chi phí sản xuất, trong khi EVN không được hưởng trợ cấp từ Chính phủ nên EVN và ngành Điện đã cố gắng sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA”.
